Οταν ο Γιώργος Ζαννάκης, ένας Ελληνας μηχανικός ήχου, ακολούθησε τη συμβουλή του οικονομικού του συμβούλου τον Ιανουάριο και επένδυσε τις μισές του οικονομίες σε ένα ομόλογο με υψηλή απόδοση, το οποίο εξέδωσε η ολλανδική τράπεζα SNS Reaal, δεν θεώρησε ότι πρόκειται για επένδυση υψηλού ρίσκου. Η SNS ήταν μία από τις μεγαλύτερες ολλανδικές τράπεζες και η ολλανδική κυβέρνηση πάντοτε υποστήριζε τις μεγάλες τράπεζες της χώρας. «Εμοιαζε ασφαλές. Τι θα μπορούσε να πάει στραβά», λέει ο κ. Ζαννάκης, εξηγώντας τον τρόπο σκέψης του.
Πολλά, όπως αποδείχτηκε. Την 1η Φεβρουαρίου η ολλανδική κυβέρνηση κατάσχεσε την SNS προκειμένου να αποτρέψει την κατάρρευσή της υπό το βάρος των μη εξυπηρετούμενων στεγαστικών δανείων που είχε δώσει η τράπεζα. Σε μια δραστική, χωρίς προηγούμενο στην ιστορία της κρίσης της Ευρωζώνης, κίνηση ο Ολλανδός υπουργός Οικονομικών, Γερούν Ντάισελμπλουμ, αποφάσισε ότι οι ομολογιούχοι μειωμένης εξασφάλισης, όπως ο κ. Ζαννάκης, θα έχαναν το σύνολο της επένδυσής τους. Δεν επρόκειτο πλέον για ένα απλό «κούρεμα» των ομολογιούχων, όπως είχε γίνει στις προηγούμενες οικονομικές διασώσεις τραπεζών ή κρατών σε Ιρλανδία, Ελλάδα και Ισπανία.
Οι ομολογιούχοι μειωμένης εξασφάλισης έχασαν συνολικά 1,8 δισ. ευρώ κατά την αναδιάρθρωση της SNS. Ο κ. Ζαννάκης έχασε 50 χιλιάδες ευρώ, τα οποία είχε επενδύσει σε ομόλογα της SNS μόλις δύο εβδομάδες νωρίτερα. Ξαφνικά, οι κανόνες είχαν αλλάξει με δυνητικά απρόβλεπτες συνέπειες για τις ευρωπαϊκές τράπεζες και τους επενδυτές τους. Οι παραπάνω εξελίξεις δεν είναι απλώς μια ολλανδική πρωτοτυπία δεδομένης της εξουσίας του νέου προέδρου του Eurogroup, του κ. Ντάισελμπλουμ. Η τάση του να τιμωρήσει θα μπορούσε να έχει τεράστια επιρροή, καθώς η Ευρωζώνη εξακολουθεί να επεξεργάζεται τον κατάλογο με δυνητικές διασώσεις τραπεζών στην Ιταλία και στην Κύπρο.
Το δόγμα Ντάισελμπλουμ θα μπορούσε να σημαίνει ότι οι ομολογιούχοι υπό πτώχευση ιταλικών τραπεζών -ή ακόμη πιο ριζοσπαστικά οι καταθέτες τραπεζών στην Κύπρο- μπορεί τελικά να απορροφήσουν αυτοί τις απώλειες από την αναδιάρθρωση ευρωπαϊκών τραπεζών. «Η κατεύθυνση είναι σαφής: η διάσωση από τους επενδυτές και όχι από τους φορολογουμένους θα είναι πλέον το σύνηθες στην Ευρωζώνη», λέει ο Μουγτάμπα Ραχμάν, αναλυτής στον όμιλο ερευνών Eurasia με έδρα τη Νέα Υόρκη.
Η θετική πλευρά είναι ότι η νέα αυστηρότητα θα μπορούσε να καταστήσει τις τράπεζες και τους επενδυτές τους λιγότερο πρόθυμους να αναλάβουν ρίσκο, προς όφελος του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος. Η αρνητική πλευρά είναι ότι η παραπάνω εξέλιξη θα μπορούσε να δυσκολέψει ακόμη περισσότερο την πρόσβαση των ευρωπαϊκών τραπεζών σε επενδυτές. Ορισμένοι οικονομικοί αναλυτές συμφωνούν ότι ο σωστός τρόπος προσέγγισης για την οικονομική διάσωση τραπεζών είναι να αναγκάζονται οι επενδυτές τους να πληρώνουν την κατάρρευση της τράπεζας.
«Είναι ορθό. Από οικονομικής, πολιτικής και ηθικής απόψεως», λέει ο Αλμπέρτο Γκάλο, αναλυτής στην RBS στο Λονδίνο. Εξηγεί ότι είναι προτιμότερο να αναγκάσεις έναν σχετικά μικρό αριθμό επενδυτών να πληρώσουν το κόστος της διάσωσης από το να επωμιστείς το κοινωνικό κόστος που θα προκύψει από την αύξηση της φορολογίας σε μια χώρα (προκειμένου το κράτος να αντεπεξέλθει στο κόστος της διάσωσης).
Ομως τα παραπάνω δεν αναπληρώνουν τις ζημίες που υπέστησαν ομολογιούχοι όπως ο κ. Ζαννάκης, ο οποίος δεν είναι επαγγελματίας επενδυτής. Βασίστηκε στις συμβουλές του οικονομικού συμβούλου του τοπικού υποκαταστήματος της βρετανικής τράπεζας HSBC, ο οποίος του παρουσίασε τα ομόλογα της SNS ως ασφαλή επένδυση, στην ουσία εγγυημένη από το ολλανδικό Δημόσιο. Εκπρόσωποι της HSBC στην Αθήνα αρνήθηκαν να σχολιάσουν. «Πώς θα σώσω το σπίτι μου και την οικογένεια μου;» αναρωτιέται ο 39χρονος κ. Ζαννάκης. «Επειτα από τόσα χρόνια σκληρής δουλειάς, τώρα πρέπει να ξεκινήσω πάλι από το μηδέν. Επένδυσα σε ένα ασφαλές σύστημα και έχασα τα πάντα σε 15 ημέρες. Τι θα κάνω τώρα;» διερωτήθηκε, προσθέτοντας ότι σκοπεύει να ασκήσει αγωγή κατά του υποκαταστήματος της HSBC στην Αθήνα.
Ομως δεν είναι μόνο ο κ. Ζαννάκης που ψάχνει απαντήσεις. «Ενας επενδυτής με ρώτησε αν έχει ξεσπάσει πόλεμος στην Ολλανδία, ή αν κατέλαβαν τη χώρα οι κομμουνιστές», λέει ο δικηγόρος Φρανς Φάας, ο οποίος ετοιμάζεται να εκπροσωπήσει μια ομάδα ομολογιούχων, η οποία θα προσβάλει την απόφαση στα ολλανδικά δικαστήρια…
Ισπανία: 10 δισ. ευρώ από ομολογιούχους
Οι ομολογιούχοι των ισπανικών τραπεζών που έχουν διασωθεί από την κυβέρνηση αναμένεται να κληθούν τελικά να συνεισφέρουν περίπου 10 δισ. ευρώ, καθώς πληθαίνουν τα σημάδια ότι οι φορολογούμενοι θα προστατεύονται όλο και περισσότερο κατά τη διάσωση τραπεζών. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στο μέλλον δεν θα υπάρξουν τόσο πολλές διασώσεις τραπεζών με το παλιό στυλ (όπου το κόστος επωμιζόταν ο φορολογούμενος). Σήμερα τα προβληματικά δάνεια στα βιβλία των τραπεζών υπολογίζονται σε περίπου ένα τρισ. ευρώ. Καθώς συνεχίζεται η ύφεση της Ευρωζώνης, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια αναμένεται να αυξηθούν, όπως έχει ήδη γίνει σε Ιταλία, Ισπανία, ακόμη και στην Ολλανδία. Και καθώς οι τράπεζες που χρεοκοπούν θα αυξάνονται, οι κυβερνήσεις θα αναγκαστούν να αντιμετωπίσουν το δίλημμα ποιος πληρώνει τον λογαριασμό: οι ομολογιούχοι ή οι φορολογούμενοι.
