Η τηλεόραση, οι υπολογιστές και το Ιντερνετ είναι λίγα μόνο από τα παραδείγματα που φανερώνουν πως τα τεχνολογικά επιτεύγματα έχουν παίξει κι αυτά τον ρόλο τους στο γεγονός ότι ανησυχητικά πολλοί άνθρωποι στον δυτικό κόσμο είναι υπέρβαροι, περνώντας το μεγαλύτερο μέρος της μέρας «καρφωμένοι» σε μια καρέκλα ή στον καναπέ. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, Ευρωπαίοι επιστήμονες αναπτύσσουν ένα σύστημα από τρεις ηλεκτρονικές συσκευές που αποδεικνύει ότι η τεχνολογία μπορεί να επιστρατευθεί και για τον ακριβώς αντίθετο στόχο, δηλαδή για την πρόληψη της παχυσαρκίας.
Οι επιστήμονες προέρχονται από ακαδημαϊκά ιδρύματα και εταιρείες 5 ευρωπαϊκών χωρών και συμμετέχουν στο πρότζεκτ «Splendid», το οποίο αν και ξεκίνησε μόλις τον Οκτώβριο, έχει ήδη γίνει θέμα στο BBC και στο σάιτ Mobile Health Νews.
Επικεφαλής του «Splendid» είναι το Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου στη Θεσσαλονίκη, ενώ στο «στόχαστρό» του βρίσκονται κυρίως τα παιδιά και οι νέοι ηλικίας 18-25 ετών, που έχουν τάση για παραπανίσια κιλά. Οπως λέει στην «Κ» ο Αναστάσιος Ντελόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής στο τμήμα του ΑΠΘ και επιστημονικός υπεύθυνος του πρότζεκτ, η προσέγγιση του «Splendid» είναι πως η πρόληψη της παχυσαρκίας μπορεί να γίνει με ενθάρρυνση για φυσική άσκηση και με αλλαγή στον τρόπο που κανείς τρώει. Οσον αφορά την άσκηση, η μία από τις συσκευές που περιλαμβάνεται στο πρότζεκτ θα καταγράφει τη σωματική δραστηριότητα αυτού που τη φοράει και θα τον ειδοποιεί όταν π.χ. έχει παραμείνει καθισμένος για ώρες.
«Παράλληλα, κλινικές έρευνες που έχει κάνει το Ινστιτούτο Καρολίνσκα στη Στοκχόλμη και η σουηδική κλινική Mando, που παίρνουν μέρος στο πρότζεκτ, αποδεικνύουν πως όσοι έχουν τάση για παχυσαρκία δεν αισθάνονται κορεσμό, ακόμη κι όταν έχουν φάει αρκετή ποσότητα γεύματος», συμπληρώνει. Ετσι, οι δύο άλλοι αισθητήρες του «Splendid» θα παρακολουθούν τον ρυθμό κατανάλωσης τροφής και θα δίνουν συμβουλές για να μειώσει κανείς την ταχύτητα που τρώει, ώστε να αρχίσει να νιώθει χορτασμένος με λιγότερο φαγητό.
«Ο πρώτος αισθητήρας ονομάζεται Mandometer και είναι ουσιαστικά μια ηλεκτρονική ζυγαριά που θα τοποθετείται κάτω από το πιάτο και θα μετρά πόσο γρήγορα μειώνεται το περιεχόμενό του. Επειδή όσοι έχουν τάση για παχυσαρκία επίσης “τσιμπολογούν” πολύ συχνά, τρώγοντας σνακ “στο πόδι” και όχι σε πιάτο, ο δεύτερος αισθητήρας θα είναι ένα μικρόφωνο που θα φοράει ο χρήστης και θα μετράει τον ρυθμό μάσησης», συμπληρώνει ο επιστήμονας.
Διαστάσεις επιδημίας
Η παχυσαρκία έχει πάρει διαστάσεις επιδημίας τις τελευταίες δεκαετίες, με μελέτες να υπολογίζουν πως ευθύνεται για 2,8 εκατομμύρια θανάτους κάθε χρόνο σε όλο τον κόσμο. Πρακτικά, μια από τις ελάχιστες λύσεις που υπάρχει σήμερα είναι η χειρουργική επέμβαση, π.χ. για την τοποθέτηση γαστρικού δακτυλίου. Κάτι όμως που γίνεται εξαιρετικά σπάνια σε παχύσαρκα άτομα μικρών ηλικιών και, όπως είναι φυσικό, ποτέ για να προληφθεί η παχυσαρκία. Από την άλλη πλευρά, η συμπεριφορική παρέμβαση έχει αποδειχθεί αποτελεσματική – για παράδειγμα, στη σουηδική Mando χρησιμοποιείται εδώ και καιρό με επιτυχία η «ηλεκτρονική ζυγαριά». Με αυτήν, οι γιατροί παρακολουθούν στην κλινική πώς τρώνε άνθρωποι με τάσεις παχυσαρκίας, δίνοντάς τους οδηγίες ώστε προοδευτικά να επιβραδύνουν τον ρυθμό κατανάλωσης τροφής.
«Αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι να μεταφέρουμε το ίδιο μοντέλο παρέμβασης στο σπίτι, όπου το σύστημα θα δίνει αυτόματα συμβουλές στον χρήστη για τον ρυθμό που πρέπει να τρώει και τη σωματική του δραστηριότητα, με βάση τους στόχους που έχει βάλει ο γιατρός στο προηγούμενο ραντεβού τους», σημειώνει ο κ. Ντελόπουλος. Οι συμβουλές θα εμφανίζονται στο smartphone ή το tablet του χρήστη.
Οι πρώτες δοκιμές
Το χρονοδιάγραμμα του «Splendid» προβλέπει πως μέσα σε 12 μήνες θα έχει ολοκληρωθεί η ανάπτυξη των τριών συσκευών και του λογισμικού. Ετσι, τον επόμενο Δεκέμβριο αναμένεται να ξεκινήσουν οι δοκιμές, αρχικά σε μια ομάδα 200 παιδιών σε σχολείο της Σουηδίας και σε δεύτερη φάση στην Ολλανδία, σε 200 εθελοντές ηλικίας περίπου 18 ετών. Το ίδιο σύστημα θα δοκιμασθεί επίσης και για την πρόληψη της ανορεξίας και της βουλιμίας, καθώς οι δύο αυτές διαταραχές μπορούν επίσης να αντιμετωπισθούν με αλλαγή των διατροφικών συνηθειών.
«Εξυπνα» βραχιόλια για υγιεινό τρόπο ζωής
Για την καταγραφή της φυσικής δραστηριότητας, στο πρότζεκτ θα χρησιμοποιηθεί το ActiSmile, μια συσκευή που κατασκευάστηκε για λογαριασμό της ActiSmile A.G. από τη CSEM S.A. (καθώς, απο τις δύο ελβετικές εταιρείες, η δεύτερη συμμετέχει στο «Splendid») και το ομοσπονδιακό γραφείο Αθλητισμού της χώρας. To ActiSmile φοριέται στον λαιμό ή στη ζώνη, ενώ μπορεί να μπει και στην τσέπη.
Διαθέτει ένα επιταχυνσιόμετρο πολλαπλών αξόνων, ώστε από τις μετρήσεις του η συσκευή να «αντιλαμβάνεται» πότε αυτός που τη φοράει είναι ξαπλωμένος, κάθεται, περπατά ή τρέχει. Ενδείξεις που, σύμφωνα με τους ειδικούς σε θέματα παχυσαρκίας που παίρνουν μέρος στο «Splendid», είναι αρκετές για να προληφθεί η αύξηση του βάρους πάνω από το φυσιολογικό, με την ενθάρρυνση για περισσότερη φυσική άσκηση.
Την ίδια στιγμή, κυκλοφορούν στο εμπόριο αρκετά ανάλογα γκάτζετ τα οποία «καταλαβαίνουν» πότε κανείς κινείται και με τι ένταση ή αν κοιμάται. Τα γκάτζετ, που ονομάζονται fitness trackers, έχουν συνήθως τη μορφή «έξυπνων» βραχιολιών και μεταφέρουν ασύρματα τις σχετικές πληροφορίες στο «έξυπνο» κινητό τηλέφωνο του ιδιοκτήτη τους.
Η λειτουργία τους είναι να βοηθούν αυτόν που τα φορά να υιοθετήσει έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής, αφού μπορεί να θέσει συγκεκριμένους ποσοτικούς στόχους στην καθημερινότητά του (π.χ. για τον αριθμό των θερμίδων που θέλει να κάψει ή την απόσταση που πρέπει να διανύσει), με τα περικάρπια να τον ενημερώνουν αν τους πετυχαίνει ή όχι. Ειδικά στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, διατίθενται στην αγορά δεκάδες fitness trackers, ορισμένα από τα οποία εισάγονται και στην Ελλάδα. Πάντως, η ακρίβειά τους φαίνεται πως κυμαίνεται: τον Νοέμβριο, συντάκτης του αμερικανικού περιοδικού Technology Review δοκίμασε ταυτόχρονα τρία από τα κορυφαία προϊόντα, όπου το καθένα έδωσε διαφορετικές μετρήσεις.