Ιστορικά η έννοια της ενεργειακής κρίσης είναι συνυφασμένη με τις γεωπολιτικές εντάσεις στις πετρελαιοπαραγωγούς χώρες της Μέσης Ανατολής. Η τρέχουσα συγκυρία, με το φυσικό αέριο να εκτοξεύεται στα ύψη, φτάνοντας στην Ευρώπη τα 100 ευρώ η μεγαβατώρα και συμπαρασύροντας τις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας, με το πετρέλαιο στα 80 δολάρια το βαρέλι και τις προβλέψεις της Goldman Sachs να μιλούν για εκτίναξή του στα 90 ή στα 100 δολάρια μέχρι το τέλος του έτους, και με τα εργοστάσια της Κίνας να σταματούν τη λειτουργία τους λόγω διακοπών στην ηλεκτροδότηση, είναι κυριολεκτικά πρωτοφανής. Πρόκειται, βέβαια, για τη συνισταμένη ετερόκλητων παραγόντων, που σε μεγάλο βαθμό έχουν την αφετηρία τους στην πανδημία. Ιδιαίτερο χρώμα δίνει στη συγκυρία το «κραχ» των βρετανικών πρατηρίων βενζίνης, που οφείλεται ωστόσο σε διαφορετικά αίτια και κατά κύριο λόγο είναι απόρροια του Brexit.
Καθοριστικός παράγοντας είναι πρωτίστως η μείωση στην προσφορά ενέργειας σε παγκόσμιο επίπεδο, κυρίως στην προσφορά φυσικού αερίου. Συμπίπτει όμως με μια περίοδο που η ζήτηση έχει εκτιναχθεί στη στρατόσφαιρα, καθώς οι οικονομίες ανακάμπτουν από την ύφεση της πανδημίας και οι βιομηχανίες αγωνίζονται να ανταποκριθούν στις πυρετώδεις παραγγελίες. Με την Ευρώπη εξαρτημένη για την κάλυψη των ενεργειακών της αναγκών κατά περίπου 40% από τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου, η Μόσχα έχει εδώ και μήνες περιορίσει τις ροές προς αυτήν. Στόχος της, να διασφαλίσει την τροφοδοσία του επίμαχου αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream 2 που βρίσκεται σε φάση ολοκλήρωσης και σύντομα θα αρχίσει να διοχετεύει φυσικό αέριο στη Γερμανία, παρά τη διχογνωμία που προκάλεσε στη Γηραιά Ηπειρο και τη διπλωματική ένταση ανάμεσα στην Ουάσιγκτον και στις Βρυξέλλες. Σε ό,τι αφορά τις άλλες πηγές ενέργειας για τη Γηραιά Ηπειρο, έχουν δεχθεί πλήγμα από περιβαλλοντικούς παράγοντες σχετικούς με την κλιματική αλλαγή. Η μείωση των εισροών υδάτων έχει οδηγήσει σε μείωση της παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας στη Νορβηγία, ενώ παράλληλα κλείνουν οι πυρηνικοί αντιδραστήρες ανά την Ευρώπη.
Κλιματικοί παράγοντες έπληξαν, όμως, την παραγωγή και στην αμερικανική ήπειρο, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στη Λατινική Αμερική. Ο τυφώνας «Ιντα» οδήγησε σε μείωση της παραγωγής στον Κόλπο του Μεξικού, ενώ στη Νότια Αμερική και ειδικότερα στη Βραζιλία η ξηρασία περιόρισε σημαντικά την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας. Και βέβαια είχε προηγηθεί στη διάρκεια της πανδημίας η κατάρρευση της βιομηχανίας σχιστολιθικών υδρογονανθράκων των ΗΠΑ. Σε ό,τι αφορά την Κίνα, πολιτικής φύσεως αίτια την εξώθησαν να διακόψει πέρυσι τις εισαγωγές λιθάνθρακα από την Αυστραλία, τη στιγμή που αυξανόταν η ζήτηση. Μεσολάβησε η εκτίναξη της τιμής του θερμικού άνθρακα πάνω από 40% στα τέλη του περασμένου έτους και η ξηρασία στην περιφέρεια της Γιουνάν, που οδήγησε σε μείωση της παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας. Και όλα αυτά, όταν οι βιομηχανίες της κυριολεκτικά δούλευαν νυχθημερόν για να ανταποκριθούν στον βομβαρδισμό παραγγελιών από τις δυτικές οικονομίες που ανέκαμπταν και καταλαμβάνονταν από καταναλωτική βουλιμία.
Κλιμακώνεται ο ανταγωνισμός Ασίας – Ευρώπης για την προμήθεια ενέργειας
Ιδιάζουσα διάσταση αυτής της ενεργειακής κρίσης, ενδεχομένως εξαιρετικά επικίνδυνη για την Ευρώπη, είναι ένας ενεργειακός ανταγωνισμός που αναπτύσσεται ανάμεσα στη Γηραιά Ηπειρο και την Ασία και τείνει να κλιμακωθεί. Δεδομένου ότι η προσφορά παραμένει περιορισμένη, οι οικονομίες των δύο ηπείρων διαγκωνίζονται για να διασφαλίσουν τις αναγκαίες προμήθειες σε ενέργεια και ο μεταξύ τους ανταγωνισμός αναμένεται να γίνει ολοένα και πιο επιθετικός.
Εχοντας πλέον μειωμένη πρόσβαση στο ρωσικό φυσικό αέριο, η εναλλακτική που έχει η Γηραιά Ηπειρος είναι να προμηθεύεται υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG ) από την παγκόσμια αγορά, προκειμένου να εξασφαλίσει τη θέρμανση των κατοικιών, τον φωτισμό τους και γενικότερα την ηλεκτροδότηση των νοικοκυριών τον χειμώνα που έρχεται. Από τους μήνες του καλοκαιριού έχει όμως καταστεί σαφές ότι οι ασιατικές οικονομίες, προεξάρχουσας της Κίνας, αλλά και των άλλων μεγάλων ασιατικών οικονομιών, όπως η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα, είναι πρόθυμες να καταβάλουν υψηλότερο τίμημα για να δελεάσουν όσες εταιρείες έχουν αποθηκεύσει φυσικό αέριο σε δεξαμενές. Αναπόφευκτα και οι τιμές του LNG έχουν επίσης πάρει την ανιούσα, καθώς βρίσκονται ήδη στα 34,47 δολάρια ανά εκατ. βρετανικών θερμικών μονάδων. Οι οικονομίες της Ασίας είναι, ωστόσο, διατεθειμένες να καταβάλουν το υψηλότερο τίμημα για να εξασφαλίσουν τις απαιτούμενες προμήθειες.
Μιλώντας στους Financial Times, ο Λορέν Ρουζέκας, στέλεχος της συμβουλευτικής HIS Markit, επισήμανε πως «προκύπτει ότι η ζήτηση για φυσικό αέριο δεν επηρεάζεται τόσο από τις υπερβολικά υψηλές τιμές». Την ίδια στιγμή, παράγοντες της αγοράς κρούουν επανειλημμένως τον κώδωνα του κινδύνου στην Ευρώπη, καλώντας την να προετοιμαστεί για μεγάλη ενεργειακή αστάθεια μέσα στον χειμώνα και για προβλήματα, η σοβαρότητα των οποίων θα εξαρτηθεί από το πόσο βαρύς θα είναι.
Κι ενώ η Ευρώπη αναζητάει διεξόδους στην κλιμακούμενη ενεργειακή κρίση, η Κίνα αναμένεται να αναδειχθεί σε εξαιρετικά επικίνδυνο ανταγωνιστή της στην αναζήτηση ενεργειακών πόρων από την παγκόσμια αγορά. Εχοντας γνωρίσει πρωτοφανείς διακοπές στην ηλεκτροδότηση, που οδήγησαν σε μείωση της παραγωγής των κινεζικών βιομηχανιών, το Πεκίνο μπαίνει αποφασιστικά στη μάχη για τη διασφάλιση ενέργειας. Και είναι σαφές ότι η πλέον ενεργοβόρα οικονομία του πλανήτη είναι διατεθειμένη να καταβάλει πολύ υψηλότερο τίμημα για να κρατήσει σε λειτουργία τα εργοστάσιά της και τη βιομηχανική της παραγωγή στα ύψη.
Μέσα στην εβδομάδα το Πεκίνο έδωσε εντολή στις κρατικές εταιρείες ενέργειας να διασφαλίσουν με κάθε κόστος την αναγκαία παροχή ενέργειας στις βιομηχανίες της χώρας. Διά στόματος του αντιπροέδρου της κυβέρνησης και υπουργού Ενέργειας, προειδοποίησε μάλιστα πως δεν πρόκειται να ανεχθεί γενικές διακοπές ρεύματος ούτε τη διακοπή στην ηλεκτροδότηση που έπληξε την παραγωγή τις τελευταίες ημέρες. Το τελεσίγραφο του Πεκίνου καθιστά σαφή την πρόθεσή του να καταβάλει όποιο τίμημα κι αν χρειαστεί και θα διασφαλίσει ενεργειακή κάλυψη που θα αφαιρεθεί από άλλες γεωγραφικές ζώνες. Είναι έτσι ορατή η προοπτική να γίνει η Ευρώπη παράπλευρη απώλεια της ενεργειακής πολιτικής της Κίνας που δεν είναι διατεθειμένη να δεχθεί την όποια επιβράδυνση της ανάκαμψής της θα μπορούσε να της προκαλέσει η ενεργειακή κρίση.
Αισιοδοξία
Η πρόεδρος της ΕΚΤ Κριστίν Λαγκάρντ παραδέχθηκε προ ημερών πως οι υψηλές τιμές της ενέργειας ήρθαν για να μείνουν, αν και απέδωσε το πρόβλημα εν μέρει στη στροφή που επιχειρεί η Ευρωπαϊκή Ενωση στην πράσινη ενέργεια. Δήλωσε, πάντως, αισιόδοξη και μίλησε για μια παροδική «περίοδο προσαρμογής».
Καθησυχάζουν
Επιχειρώντας να καθησυχάσει την Ευρώπη υποσχόμενος έμμεσα αύξηση των ροών ρωσικού φυσικού αερίου στο εγγύς μέλλον, ο διευθύνων σύμβουλος της Gazprom, Αλεξέι Μίλερ, δήλωσε προσφάτως πως «είναι πρωταρχικό καθήκον της να εγγυηθεί ότι το φθινόπωρο και τον χειμώνα που έρχεται θα καλύψει τις ανάγκες τόσο των εγχώριων όσο και των εξωτερικών πελατών της».
Η εντολή
Μετά τις αλλεπάλληλες διακοπές στην ηλεκτροδότηση, που ανάγκασαν πολλές κινεζικές βιομηχανίες να αναστείλουν τη λειτουργία τους, ο Κινέζος υπουργός Ενέργειας Χαν Ζενγκ κάλεσε τις κρατικές εταιρείες ενέργειας «να διασφαλίσουν τις απαιτούμενες προμήθειες με κάθε κόστος». Τις προειδοποίησε, επίσης, πως το Πεκίνο «δεν θα ανεχθεί γενική διακοπή ηλεκτρικού ρεύματος».