Η διετής κρίση της πανδημίας έχει προκαλέσει μεγάλες αναταράξεις στις αγορές. Καμία αγορά, όμως, δεν έχει γνωρίσει την τρέλα του πετρελαίου, που από την πλήρη κατάρρευσή του το 2020 βρίσκεται σήμερα στα πρόθυρα των 100 δολαρίων το βαρέλι. Και δεν είναι μόνον οι μεγάλες διακυμάνσεις που έχουν προκαλέσει σοκ στους αυτοκινητιστές, στους επενδυτές, στους διευθύνοντες συμβούλους και στους ίδιους τους υπουργούς του ΟΠΕΚ. Ενας ολόκληρος κλάδος εξαφανίστηκε ως δεινόσαυρος και σήμερα καλείται από τον πρόεδρο των ΗΠΑ να παρέμβει για να στηρίξει την ανάκαμψη της οικονομίας.
Μέχρι πολύ προσφάτως ο κόσμος υποτίθεται ότι άρχιζε να μαθαίνει να ζει χωρίς τα ορυκτά καύσιμα και ξαφνικά παρακολουθεί αξιωματούχους του Λευκού Οίκου να ζητούν αύξηση της παραγωγής από τον ΟΠΕΚ ενώ παρευρίσκονται στη Διάσκεψη της Γλασκώβης για το κλίμα. Το πώς φτάσαμε έως εδώ και πού ενδέχεται να πηγαίνουμε είναι μια ιστορία που αρχίζει με το πρώτο κύμα της πανδημίας, το 2020. Τότε οι πρώτες αντιδράσεις στο αρχικό σοκ της πανδημίας έθεσαν τα θεμέλια γι’ αυτήν τη δραματική ανατροπή. Ο κλάδος, που υφίστατο ήδη εντεινόμενες πιέσεις για να συμμετάσχει στη μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής, μείωσε τις επενδύσεις και άρχισε να προετοιμάζεται για έναν κόσμο στον οποίο θα έχει αλλάξει για πάντα η κατανάλωση. Τελικά έγιναν άλλα.
Η κατάρρευση
Πριν από δύο χρόνια οι τιμές του πετρελαίου κυμαίνονταν στο αξιοπρεπές επίπεδο των 60 δολαρίων το βαρέλι, αλλά ο κλάδος δεν ήταν πλήρως υγιής. Η Shell αγωνιζόταν να ενισχύσει τα έσοδά της και ο ΟΠΕΚ+, η συμμαχία του καρτέλ με τη Ρωσία, μείωνε ξανά την παραγωγή. Διαπραγματευτές συμβολαίων πετρελαίου και διευθύνοντες σύμβουλοι είχαν αρχίσει να ανησυχούν για τον ιό που είχε εμφανιστεί στην Κίνα και είχε ήδη οδηγήσει σε ακύρωση πολλών εκδηλώσεων στην ετήσια Διεθνή Εβδομάδα Πετρελαίου στο Λονδίνο. Κανείς, πάντως, δεν συνειδητοποιούσε τον όλεθρο που θα έπληττε την αγορά πετρελαίου.
Στα μέσα Φεβρουαρίου του 2020, αναλυτές του ΟΠΕΚ προέβλεπαν ήπια επιβράδυνση στην αύξηση της παγκόσμιας ζήτησης για πετρέλαιο εξαιτίας του νέου ιού. Σε λίγες εβδομάδες είχαν ανοίξει οι πύλες της κολάσεως: οι μολύνσεις απλώνονταν παγκοσμίως και μειωνόταν η κατανάλωση καυσίμων τουλάχιστον 25%. Ο υπουργός Ενέργειας της Σαουδικής Αραβίας, Αμπντουλαζίζ μπιν Σαλμάν, προσπάθησε να ενορχηστρώσει μείωση της παραγωγής αλλά η Ρωσία αρνήθηκε, πυροδοτώντας έναν πόλεμο τιμών στους κόλπους του ΟΠΕΚ+. Κράτησε λίγο. Μόλις ένα μήνα αργότερα, το καρτέλ έλυσε τις διαφορές του και συμφώνησε τις μεγαλύτερες μειώσεις παραγωγής που έχουν αποφασιστεί ποτέ στην ιστορία του. Πριμοδότησε τη συμφωνία ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, αλλά η ζημία είχε ήδη γίνει. Η παγκόσμια πετρελαϊκή υποδομή είχε αρχίσει να πνίγεται σε μια πλημμύρα πετρελαίου που είχε στείλει στην παγκόσμια αγορά η Σαουδική Αραβία. Μέχρι τα τέλη Μαρτίου η τιμή του πετρελαίου είχε υποχωρήσει στα 20 δολάρια το βαρέλι και υποχωρούσε. Πολλοί βετεράνοι της αγοράς δεν πίστευαν στα μάτια τους την ημέρα της πτώσης, στις 20 Απριλίου του 2020. Το αργό Δυτικού Τέξας υποχώρησε στο -40 δολάρια το βαρέλι. Οι ηγέτες της πετρελαϊκής βιομηχανίας εξωθούνταν σε δραστικές επιλογές εις βάρος της ανάπτυξης του κλάδου. Η Shell μείωσε το μέρισμά της για πρώτη φορά μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και χιλιάδες εργαζόμενοι έχασαν τη δουλειά τους. Ακόμη και η πανίσχυρη Exxon Mobil αναγκάστηκε να προχωρήσει σε ραγδαίες περικοπές στο φιλόδοξο επενδυτικό της πρόγραμμα. Στην Ευρώπη, οι επικεφαλής των πετρελαϊκών άρχισαν να συμπεριφέρονται σαν να ήταν δεδομένο πως τα πράγματα δεν θα ήταν ποτέ ξανά ίδια. Ο Μπερνάρ Λούνεϊ, διευθύνων σύμβουλος της ΒΡ, εξέφρασε ανοικτά την εκτίμησή του πως η ζήτηση για πετρέλαιο δεν θα επανερχόταν ποτέ ξανά στα προ πανδημίας επίπεδα. Η Shell ανακοίνωσε ότι θα άρχιζε σύντομα να περιορίζει την παραγωγή της σε αργό.
Η κατανάλωση καυσίμων επέστρεψε στο 98% των προ πανδημίας επιπέδων, αλλά έχει αποκατασταθεί μόνο το 95% της προσφοράς.
Στις αρχές του 2021, οι τρεις μεγάλες πετρελαϊκές της Ευρώπης είχαν δεσμευθεί να επισπεύσουν τη στροφή τους στην καθαρή ενέργεια και να έχουν μηδενικές εκπομπές καυσαερίων μέχρι το 5050. Η άμεση συνέπεια ήταν να μειωθούν οι επενδύσεις σε νέες πετρελαιοπηγές και ο αντίκτυπος έγινε αισθητός όχι μόνο στην Ευρώπη. Από τη Νιγηρία και την Ανγκόλα μέχρι τη Γουινέα, σε όσες χώρες είχαν αναπτύξει τον πετρελαϊκό τους κλάδο χάρη στις μεγάλες πετρελαϊκές, μειωνόταν η παραγωγή στις πετρελαιοπηγές.
Μείωση επενδύσεων
Μετά τέσσερα χρόνια, στη διάρκεια των οποίων προσέθετε κάθε χρόνο 4 εκατ. βαρέλια πετρέλαιο στην παγκόσμια αγορά, η αμερικανική βιομηχανία σχιστολιθικού πετρελαίου κατέρρεε. Οι αμερικανικές σχιστολιθικές άρχισαν να διακόπτουν την άντληση, να απολύουν προσωπικό και να κλείνουν πετρελαιοπηγές. Μέσα σε τρεις μήνες η παραγωγή των ΗΠΑ μειώθηκε από το ρεκόρ των 13,1 εκατ. βαρελιών την ημέρα στα 10,5 εκατ. και παρέμεινε σε αυτό το επίπεδο για σχεδόν ένα χρόνο. Την ώρα, όμως, που οι πετρελαϊκές προέβαιναν σε πρωτοφανείς περικοπές, οι φαρμακοβιομηχανίες έθεταν τα θεμέλια της ανάκαμψης. Τον Νοέμβριο του 2020 είχαν ήδη ετοιμάσει δύο εμβόλια.
Η παγκόσμια κατανάλωση πετρελαίου υποχώρησε στο 70% του προ της πανδημίας επιπέδου τον «μαύρο Απρίλιο» του 2020. Το τρίτο τρίμηνο της ίδιας χρονιάς, όταν υποχωρούσε το πρώτο κύμα και πολλές χώρες ανακτούσαν μέρος της κανονικότητας, είχε επιστρέψει στο 90% και παρέμεινε σε αυτό το επίπεδο ακόμη και στις αρχές του 2021 εν τω μέσω του δεύτερου κύματος της πανδημίας.
Το μεγάλο πλεόνασμα πετρελαίου που συγκεντρώθηκε τους πρώτους μήνες της πανδημίας έχει εξαφανιστεί και, σύμφωνα με την ΙΕΑ, τα αποθέματα των πλούσιων βιομηχανικών χωρών βρίσκονταν τον Νοέμβριο στα χαμηλά επταετίας. Τον Μάρτιο του 2021, το αργό ΗΠΑ είχε υπερβεί τα 65 δολάρια το βαρέλι – την τιμή που έπεισε τις αμερικανικές βιομηχανίες να αντλούν με φρενήρη ρυθμό τα προηγούμενα χρόνια. Και όμως, οι σχιστολιθικές απέφυγαν να αυξήσουν την παραγωγή. Αντιστάθηκαν στον πειρασμό των υψηλών τιμών και επέμειναν να εκμεταλλεύονται μόνο τις υπάρχουσες πετρελαιοπηγές. Σύμφωνα με την Bloomberg Intelligence, φέτος οι επενδύσεις των πετρελαϊκών της Βόρειας Αμερικής, εξαιρουμένων μόνο των κολοσσών, αναμένεται να φτάσουν περίπου τα 45,4 δισ. δολάρια σημειώνοντας μεν αύξηση από τα 32,7 δισ. του 2020, αλλά παραμένοντας σε επίπεδα κάτω από το επίπεδο του 2019 όταν έφτασαν στα 58,2 δισ. δολάρια. Από τα μέσα του 2021, οπότε χάρη στους εμβολιασμούς είχε επανέλθει η κανονικότητα σε πολλές χώρες, ο κόσμος ήρθε αντιμέτωπος με τις συνέπειες αυτής της μείωσης των επενδύσεων στον πετρελαϊκό κλάδο.
Οι τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου πήραν την ανιούσα, καθώς η ζήτηση τείνει εδώ και καιρό να υπερβεί την προσφορά. Η κατανάλωση καυσίμων επέστρεψε στο 98% των προ πανδημίας επιπέδων, αλλά σύμφωνα με την ΙΕΑ, έχει αποκατασταθεί μόνο το 95% της προσφοράς. Τελικά ο ΟΠΕΚ άρχισε να αυξάνει την παραγωγή τον Απρίλιο του 2021. Λίγους μήνες αργότερα, ωστόσο, τον Οκτώβριο δεν μπορούσε να αντεπεξέλθει στον στόχο για αύξηση της παραγωγής κατά 400.000 βαρέλια την ημέρα, αφού αδυνατούν να ανταποκριθούν η Ανγκόλα και η Νιγηρία, οι οποίες πάσχουν από έλλειψη επενδύσεων.
Ιλιγγιώδη κέρδη
Σχολιάζοντας την απίστευτη ανατροπή στην αγορά πετρελαίου, ο Τράβις Στάις, διευθύνων σύμβουλος της σχιστολιθικής Diamondback Energy Inc., επισημαίνει πως «πριν από 18 μήνες ο κλάδος γνώριζε μια βιβλική καταστροφή και τώρα σημειώνει ιλιγγιώδη κέρδη» και προσθέτει ότι «πρέπει να σταθούμε και να συνειδητοποιήσουμε τις τεκτονικές μεταβολές».
Υποσχέσεις
Εν μέσω εντεινόμενων πιέσεων που δέχονταν το 2021 οι μεγάλες πετρελαϊκές για να στραφούν στην καθαρή ενέργεια, ο διευθύνων σύμβουλος της Shell, Μπεν βαν Μπέρντεν, υποσχόταν τότε πως «οι εταιρείες στρέφονται όλο και περισσότερο στα ενεργειακά συστήματα του μέλλοντος και στο πετρέλαιο και το φυσικό αέριο».
Η κατάρρευση
Αναφερόμενος στην κατάρρευση της ζήτησης για πετρέλαιο στη διάρκεια του πρώτου κύματος της πανδημίας, ο Τζοβάνι Σέριο, επικεφαλής του τομέα ανάλυσης αγοράς στον ανεξάρτητο διαπραγματευτή πετρελαίου στον κόσμο, Vitol, θυμάται πως «με όλα εκείνα τα lockdowns, γράφαμε υπολογισμούς που πήγαιναν από το κακό στο χειρότερο και βλέπαμε πόσο πολύ μειωνόταν η ζήτηση».