Ισως η ενεργειακή κρίση που προέκυψε στην Ευρώπη από τα τέλη του καλοκαιριού να ήταν όντως το προανάκρουσμα της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, καθώς ουκ ολίγοι πολιτικοί και οικονομικοί αναλυτές έχουν αποδώσει τη μείωση των ροών του ρωσικού αερίου προς την Ευρώπη σε προδιαγεγραμμένο σχέδιο του Ρώσου προέδρου. Στόχος αυτού του σχεδίου, βάσει πάντα αυτής της ερμηνείας, ήταν η ελαχιστοποίηση των αποθεμάτων στους ταμιευτήρες της ενεργειακά εξηρτημένης Ευρώπης και η αποδυνάμωση της διαπραγματευτικής θέσης της έναντι του ενεργειακά πλούσιου γείτονά της. Ενός γείτονα, που σύμφωνα με την πρόεδρο της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, «μας απειλεί ευθέως». Αναμφίβολα, πάντως, η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία λειτούργησε ως επιταχυντής των προσπαθειών της Ε.Ε. να απεξαρτηθεί ενεργειακά από το ρωσικό αέριο, με τις πολιτικές πιέσεις να εντείνουν την προτεραιότητα που ήδη είχε θέσει η κλιματική αλλαγή για στροφή στην πράσινη ενέργεια.
Το σχέδιο που παρουσίασε εντός της εβδομάδας η Κομισιόν για την ενεργειακή απεξάρτηση της Ε.Ε. από τους ρωσικούς υδρογονάνθρακες ήταν αναμενόμενο να βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Πρωτίστως όμως προβλέπει τη στροφή της στο υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) από άλλους προμηθευτές, μια διαδικασία που έχει αρχίσει από το περασμένο έτος αλλά ενδέχεται να προσκρούσει σε σκοπέλους ενώ συνεπάγεται μεγάλο κόστος. Με δεδομένο ότι περίπου το 40% των εισαγωγών της Ε.Ε. σε φυσικό αέριο προέρχεται από τη Ρωσία και ότι στη διάρκεια του περασμένου έτους η Ε.Ε. των 27 χωρών-μελών εισήγαγε 155 δισ. κυβικά μέτρα ρωσικού φυσικού αερίου, η Κομισιόν προτείνει να μειωθούν αυτές οι εισαγωγές κατά 112 δισ. κυβικά μέτρα μέχρι το τέλος του έτους. Για να γίνει αυτό θα αντικατασταθούν με νέα αύξηση των εισαγωγών LNG, μεγαλύτερη χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, αύξηση της παραγωγής βιομάζας αλλά και πιο αποτελεσματική χρήση της ενέργειας.
Η Ε.Ε. προτείνει να μειωθούν οι εισαγωγές ρωσικού αερίου κατά 112 δισ. κ.μ. μέχρι το τέλος του έτους, όταν το 2021 οι ροές έφτασαν τα 155 δισ. κ.μ.
Από το φθινόπωρο, όταν οι ροές του ρωσικού αερίου μειώνονταν απειλητικά ενόψει ενός εφιαλτικού χειμώνα και η Ρωσία επέμενε πως ανταποκρινόταν πλήρως στις συμβατικές της υποχρεώσεις, η Ε.Ε. στράφηκε έτσι κι αλλιώς στο LNG. Αντιμετώπισε, ωστόσο, επιθετικό ανταγωνισμό από τις ενεργοβόρες αγορές της Ασίας που προσφέρουν υψηλότατες τιμές. Σύμφωνα με στοιχεία της εταιρείας δεδομένων Refinitiv και των οικονομολόγων της Capital Economics, στη διάρκεια του περασμένου έτους η Ε.Ε. αύξησε τις εισαγωγές LNG σε περισσότερο από 12 δισ. κυβικά μέτρα τον μήνα, ενώ το 2020 εισήγαγε λιγότερο από 9 δισ. κ.μ. τον μήνα. Η Κομισιόν υπολογίζει, άλλωστε, πως τον Ιανουάριο ήταν θεαματική η αύξηση καθώς οι εισαγωγές LNG έφτασαν στα 10 δισ. κ.μ. και τα πρώτα στοιχεία για τον Φεβρουάριο καταδεικνύουν πως «ο όγκος των εισαγωγών LNG παρέμεινε υψηλός».
Η στροφή στο LNG συνεπάγεται, όμως, σημαντικά αυξημένο κόστος, όπως επισημαίνει ο οίκος πιστοληπτικής αξιολόγησης Fitch, καθώς τα πλοία που μεταφέρουν LNG συνήθως κατευθύνονται εκεί όπου θα βρουν υψηλότερες τιμές. Σε ανάλογες προειδοποιήσεις προέβη μέσα στην εβδομάδα και η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας. Μολονότι ανέφερε ότι η Ε.Ε. θα μπορούσε «θεωρητικά να αυξήσει τις βραχυπρόθεσμες εισροές LNG κατά 60 δισ. κ.μ.» σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2021, η ΙΕΑ προειδοποίησε πως μια τέτοια αύξηση των εισαγωγών LNG στην Ευρώπη συνεπάγεται ότι «θα είναι περιορισμένα τα περιθώρια προσφοράς από τις αγορές LNG και οι τιμές του αερίου πολύ υψηλές».
Υψηλό το τίμημα για νοικοκυριά και επιχειρήσεις
Οι οικονομολόγοι τείνουν να συγκλίνουν στην εκτίμηση πως το σχέδιο της Ε.Ε. για απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο θα επιτείνει τη δυσβάσταχτη επιβάρυνση στα οικονομικά των ευρωπαϊκών νοικοκυριών και των επιχειρήσεων εξαιτίας των υψηλών τιμών της ενέργειας. Παράλληλα, προβλέπουν πως θα υπονομεύσει περαιτέρω την ανάκαμψη του τομέα των υπηρεσιών από την πανδημία. Η Capital Economics τείνει να επικροτήσει τα σχέδια της Κομισιόν και τα θεωρεί σε μεγάλο βαθμό εφικτά. Προειδοποιεί, ωστόσο, πως η πλήρης ενεργειακή απεξάρτηση από τη Ρωσία είναι «ένα ρίσκο που αξίζει να αναλάβει η Ευρώπη, αλλά ενδέχεται να της προκαλέσει ζημία είτε από τον αντίκτυπο νέων κυρώσεων στις ίδιες τις οικονομίες της είτε εξαιτίας των αντιποίνων από πλευράς της Ρωσίας». Προειδοποιεί, επίσης, πως όπως συνήθως συμβαίνει όταν η Ε.Ε. αντιμετωπίζει κρίσεις, το τίμημα θα είναι άνισο: ορισμένες χώρες είναι σε καλύτερη θέση από άλλες και όταν θα περιοριστεί η δυνατότητα της Ευρώπης να διοχετεύσει φυσικό αέριο στους τερματικούς της σταθμούς, θα αφήσει τον Νότο της Ε.Ε. χωρίς το καίριο καύσιμο.
Η αύξηση των εισαγωγών LNG προϋποθέτει, άλλωστε, επενδύσεις και δρομολογούνται ήδη σχέδια. Η Γερμανία δηλώνει πρόθυμη να στηρίξει δύο μεγάλα από αυτά τα σχέδια, ενώ η γερμανική κρατική τράπεζα KfW σκοπεύει να συμμετάσχει στη χρηματοδότησή τους. Στον βαθμό που θα υλοποιηθεί, το σχέδιο της Κομισιόν για αύξηση των εισαγωγών LNG θα δώσει ώθηση σε μια εκρηκτική ανάπτυξη ενεργειακών επιχειρήσεων. Ανάμεσά τους οι βιομηχανίες LNG του Κατάρ και εκείνες στον Κόλπο του Μεξικού. Στο μεταξύ, διεξάγονται συνομιλίες με χώρες που εξάγουν υγροποιημένο αέριο όπως οι ΗΠΑ, που εξήγαγαν το περισσότερο στην Ε.Ε. το 2021, καθώς και με τη Νορβηγία και την Αλγερία. Παράλληλα, όμως, το σχέδιο της Κομισιόν θα δώσει ώθηση στις επιχειρήσεις που κατασκευάζουν αιολικά πάρκα και πάρκα ηλιακής ενέργειας, καθώς προβλέπει αυξημένη χρήση αιολικής και ηλιακής ενέργειας και αυξημένη παραγωγή της βιομάζας, αλλά και πιο αποτελεσματική χρήση της ενέργειας.
Ειδικότερα, τα 2/3 της αντικατάστασης του ρωσικού αερίου θα πρέπει να προέλθουν από ένα συνδυασμό αύξησης της παραγωγής ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, αλλά και από τη συνδρομή των καταναλωτών στη συλλογική προσπάθεια. Οι καταναλωτές καλούνται να κατεβάσουν τους θερμοστάτες τους κατά ένα βαθμό Κελσίου.
Σε ό,τι αφορά τη συνδρομή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η Κομισιόν προτείνει ταχύτατη έκδοση αδειών για σχέδια ηλιακής και αιολικής ενέργειας. Οπως υπογραμμίζουν, όμως, οικονομολόγοι του οίκου Fitch, στη διάρκεια του 2021 ακυρώθηκε περίπου το 25% των σχεδίων ηλιακής ενέργειας λόγω της αύξησης του κόστους της ενέργειας, των πρώτων υλών, αλλά και των υπηρεσιών logistics.Οι οικονομολόγοι τείνουν να συγκλίνουν στην εκτίμηση πως το σχέδιο της Ε.Ε. για απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο θα επιτείνει τη δυσβάσταχτη επιβάρυνση στα οικονομικά των ευρωπαϊκών νοικοκυριών και των επιχειρήσεων εξαιτίας των υψηλών τιμών της ενέργειας. Παράλληλα, προβλέπουν πως θα υπονομεύσει περαιτέρω την ανάκαμψη του τομέα των υπηρεσιών από την πανδημία. Η Capital Economics τείνει να επικροτήσει τα σχέδια της Κομισιόν και τα θεωρεί σε μεγάλο βαθμό εφικτά. Προειδοποιεί, ωστόσο, πως η πλήρης ενεργειακή απεξάρτηση από τη Ρωσία είναι «ένα ρίσκο που αξίζει να αναλάβει η Ευρώπη, αλλά ενδέχεται να της προκαλέσει ζημία είτε από τον αντίκτυπο νέων κυρώσεων στις ίδιες τις οικονομίες της είτε εξαιτίας των αντιποίνων από πλευράς της Ρωσίας». Προειδοποιεί, επίσης, πως όπως συνήθως συμβαίνει όταν η Ε.Ε. αντιμετωπίζει κρίσεις, το τίμημα θα είναι άνισο: ορισμένες χώρες είναι σε καλύτερη θέση από άλλες και όταν θα περιοριστεί η δυνατότητα της Ευρώπης να διοχετεύσει φυσικό αέριο στους τερματικούς της σταθμούς, θα αφήσει τον Νότο της Ε.Ε. χωρίς το καίριο καύσιμο.
Η αύξηση των εισαγωγών LNG προϋποθέτει, άλλωστε, επενδύσεις και δρομολογούνται ήδη σχέδια. Η Γερμανία δηλώνει πρόθυμη να στηρίξει δύο μεγάλα από αυτά τα σχέδια, ενώ η γερμανική κρατική τράπεζα KfW σκοπεύει να συμμετάσχει στη χρηματοδότησή τους. Στον βαθμό που θα υλοποιηθεί, το σχέδιο της Κομισιόν για αύξηση των εισαγωγών LNG θα δώσει ώθηση σε μια εκρηκτική ανάπτυξη ενεργειακών επιχειρήσεων. Ανάμεσά τους οι βιομηχανίες LNG του Κατάρ και εκείνες στον Κόλπο του Μεξικού. Στο μεταξύ, διεξάγονται συνομιλίες με χώρες που εξάγουν υγροποιημένο αέριο όπως οι ΗΠΑ, που εξήγαγαν το περισσότερο στην Ε.Ε. το 2021, καθώς και με τη Νορβηγία και την Αλγερία. Παράλληλα, όμως, το σχέδιο της Κομισιόν θα δώσει ώθηση στις επιχειρήσεις που κατασκευάζουν αιολικά πάρκα και πάρκα ηλιακής ενέργειας, καθώς προβλέπει αυξημένη χρήση αιολικής και ηλιακής ενέργειας και αυξημένη παραγωγή της βιομάζας, αλλά και πιο αποτελεσματική χρήση της ενέργειας.
Ειδικότερα, τα 2/3 της αντικατάστασης του ρωσικού αερίου θα πρέπει να προέλθουν από ένα συνδυασμό αύξησης της παραγωγής ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, αλλά και από τη συνδρομή των καταναλωτών στη συλλογική προσπάθεια. Οι καταναλωτές καλούνται να κατεβάσουν τους θερμοστάτες τους κατά ένα βαθμό Κελσίου.
Σε ό,τι αφορά τη συνδρομή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η Κομισιόν προτείνει ταχύτατη έκδοση αδειών για σχέδια ηλιακής και αιολικής ενέργειας. Οπως υπογραμμίζουν, όμως, οικονομολόγοι του οίκου Fitch, στη διάρκεια του 2021 ακυρώθηκε περίπου το 25% των σχεδίων ηλιακής ενέργειας λόγω της αύξησης του κόστους της ενέργειας, των πρώτων υλών, αλλά και των υπηρεσιών logistics.
Βέτο της Γερμανίας για την πυρηνική ενέργεια, θιασώτες της Γαλλία και Φινλανδία
Απομένει, τέλος, το ακανθώδες θέμα της πυρηνικής ενέργειας. Σχεδόν εξίσου ακανθώδες όσο θα ήταν και μια ρητή απαγόρευση στις εισαγωγές ρωσικών υδρογονανθράκων, κάτι που ασφαλώς απουσιάζει πλήρως από το σχέδιο της Κομισιόν. Ομως και η πυρηνική ενέργεια αναφέρεται ελάχιστα στις προτάσεις, καθώς αποτελεί αντικείμενο σοβαρότατης διχογνωμίας ανάμεσα στα κράτη-μέλη. Προβάλλει σθεναρή αντίσταση η Γερμανία, που έχει προγραμματίσει να κλείσει μέχρι το τέλος του έτους όσους πυρηνικούς αντιδραστήρες της βρίσκονται ακόμη σε λειτουργία. Μέσα στην εβδομάδα το Βερολίνο προέβαλε βέτο σε κάθε πρόταση των εταίρων του για παράταση της ζωής των πυρηνικών αντιδραστήρων της μετά την προκαθορισμένη ημερομηνία αναστολής λειτουργίας τους που τοποθετείται στο τέλος του 2022.
Η χρήση της υποστηρίζεται, αντιθέτως, θερμά από τη Γαλλία, που ήδη καλύπτει υψηλότατο ποσοστό των ενεργειακών αναγκών της με πυρηνική ενέργεια, αλλά φέτος, εν τω μέσω της ενεργειακής κρίσης, έχει αντιμετωπίσει πολλαπλά προβλήματα δυσλειτουργίας στους πυρηνικούς σταθμούς της και έχει αναγκαστεί να αναστείλει επανειλημμένως τη λειτουργία τους για λόγους συντήρησης. Με τη Γαλλία συντάσσονται η Φινλανδία και προπαντός χώρες από την Ανατολική Ευρώπη, όπως η Πολωνία, που έχουν επανειλημμένως ζητήσει να καταχωριστεί η πυρηνική ενέργεια στις πράσινες μορφές ενέργειας, δηλαδή να ενταχθεί στη λεγόμενη «ταξινομία» της Ε.Ε. Οι χώρες αυτές αναμένεται να αυξήσουν τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας και, σύμφωνα με τον οίκο Fitch, ενδέχεται τελικά να συμπεριληφθεί η πυρηνική ενέργεια στο σχέδιο για απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα και βεβαίως και από τους ρωσικούς υδρογονάνθρακες. Η Fitch επισημαίνει, ωστόσο, πως στην περίπτωση αυτή η Γερμανία όπως και άλλες χώρες θα πρέπει να παράγουν περισσότερη ενέργεια με θερμικό άνθρακα, επειδή θα πρέπει να αναπτυχθούν περισσότερο οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας τη στιγμή που θα περιορίζεται όλο και περισσότερο η χρήση του φυσικού αερίου. Οι εταιρείες κοινής ωφελείας RWE, PGE και CEZ παράγουν εκτεταμένα ενέργεια με θερμικό άνθρακα και τους τελευταίους μήνες έχουν αυξήσει τη χρήση του εξαιτίας της εκτόξευσης των τιμών του φυσικού αερίου αλλά και της έλλειψης προσφοράς.
Στο μεταξύ, η Κομισιόν καλεί όσες χώρες-μέλη διαθέτουν τις απαιτούμενες υποδομές να έχουν γεμίσει τους ταμιευτήρες τους με φυσικό αέριο στο 90% της πληρότητάς τους μέχρι τις 30 Σεπτεμβρίου, ώστε να μην επαναληφθεί ο εφιάλτης του φετινού χειμώνα που άρχισε με περιορισμένα αποθέματα. Και βεβαίως θα πρέπει να το επιτύχουν αυξάνοντας τις εισαγωγές μέσω αγωγών από άλλους προμηθευτές και αγοράζοντας επίσης περισσότερο LNG. Θεωρητικά θα πρέπει να επαναλαμβάνουν την ίδια διαδικασία εφεξής μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου κάθε έτους. Την πρόταση έχουν υποστηρίξει η Γαλλία και η Ισπανία εδώ και μήνες, θεωρώντας ότι η συγκέντρωση στρατηγικών αποθεμάτων αποτελεί προϋπόθεση για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης. Προσκρούει, ωστόσο, σε προβλήματα τεχνικής φύσεως. Μολονότι το φυσικό αέριο αντιπροσωπεύει περισσότερο από το 25% της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας στην Ε.Ε., μόνο τα μισά από τα κράτη-μέλη διαθέτουν τις απαιτούμενες υποδομές για την αποθήκευση στρατηγικών αποθεμάτων αερίου.
Δύσκολο σχέδιο
Αναγνωρίζοντας τις εγγενείς δυσκολίες που θα αντιμετωπίσει η Ε.Ε. στην προσπάθειά της να απεξαρτηθεί ενεργειακά από τη Ρωσία, ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν Φρανς Τίμερμανς χαρακτήρισε το σχετικό σχέδιο «δύσκολο, πάρα πολύ δύσκολο», αλλά πρόσθεσε πως «είναι εφικτό αν είμαστε πρόθυμοι να προχωρήσουμε περισσότερο και ταχύτερα από όσο το είχαμε κάνει έως τώρα».
Εισαγωγές LNG
Σχολιάζοντας τα σχέδια της Ε.Ε. να αυξήσει τις εισαγωγές LNG εντός του έτους και με δεδομένο ότι οι τιμές του φυσικού αερίου στην Ευρώπη είναι περίπου δεκαπλάσιες σε σύγκριση με πέρυσι, η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας προέβλεψε πως «θα παραμείνει περιορισμένη η προσφορά στις αγορές υγροποιημένου αερίου και οι τιμές του θα παραμείνουν υψηλές».
Διαβουλεύσεις
Αναφερόμενη στην πρόθεση της Κομισιόν να αντιμετωπίσει το ζήτημα της ενεργειακής απεξάρτησης από τη Ρωσία με προσέγγιση ανάλογη εκείνης κατά της πανδημίας, η επίτροπος Ενέργειας Κάντρι Σίμσον τόνισε πως «θα αρχίσουμε διαβουλεύσεις με τα κράτη-μέλη πάνω σε μια έκτακτη χαλάρωση των κανόνων που θα επιτρέψει στις κυβερνήσεις να αποζημιώσουν τις επιχειρήσεις».