«Η τουρκική κυβέρνηση θα πρέπει να βγάλει κι άλλο λαγό από το καπέλο της για να στηρίξει τη λίρα και την οικονομία της χώρας». Η καυστική δήλωση ανήκει στον Περ Χάμερλουντ, οικονομολόγο και αναλυτή της SEB AB στη Στοκχόλμη, και ειπώθηκε σε ένα από τα τελευταία επεισόδια κατάρρευσης της τουρκικής λίρας και των συναλλαγματικών διαθεσίμων της Τουρκίας. Αποτελούσε, όμως, έμμεση αναφορά στην ευρύτερη τακτική της κυβέρνησης Ερντογάν, που επιχειρεί με «μαγικά κόλπα» και κάθε είδους ανορθόδοξες μεθόδους να αντιμετωπίσει και συχνότερα να συγκαλύψει τις παθογένειες της τουρκικής οικονομίας. Πρόκειται για πυροσβεστικά μέτρα, άλλοτε λιγότερο και άλλοτε περισσότερο δημαγωγικού περιεχομένου, που στην καλύτερη περίπτωση επιφέρουν μια προσωρινή και επιδερμική βελτίωση της εικόνας. Και κυρίως αφήνουν τα προβλήματα να ταλαιπωρούν τον τουρκικό λαό, ο οποίος βλέπει το βιοτικό του επίπεδο να κατακρημνίζεται από την ακρίβεια, τον δυσθεώρητο πληθωρισμό και το σχεδόν απαξιωμένο πλέον νόμισμα της χώρας.
Το τελευταίο πυροσβεστικό μέτρο ανακοινώθηκε μέσα στην εβδομάδα και είναι η παρέμβαση της κυβέρνησης στο καυτό ζήτημα των ενοικίων και των διαστημικών αυξήσεών τους στην Κωνσταντινούπολη. Ο υπουργός Δικαιοσύνης, Μπεγκίρ Μποζντάγκ, ανακοίνωσε πως θα επιβληθεί όριο 25% ετήσιας αύξησης στα ενοίκια και το μέτρο θα τεθεί σε εφαρμογή από τον Ιούλιο. Ακόμη κι αν επιφέρει κάποια άμβλυνση του προβλήματος, το μέτρο είναι άκρως δημαγωγικό και ψηφοθηρικό καθώς θα ισχύσει, όλως τυχαίως, επί 12 μήνες. Δηλαδή ακριβώς μέχρι τις εκλογές που έχουν προγραμματισθεί για τις αρχές του καλοκαιριού του επόμενου έτους, ενώ το ακανθώδες θέμα απασχολεί χρόνια την τουρκική κοινωνία. Πήρε μάλιστα διαστάσεις στις αρχές του έτους, όταν τα τουρκικά ΜΜΕ ανέφεραν πως τα ενοίκια έχουν αυξηθεί σχεδόν 100% στην Κωνσταντινούπολη όπου ζουν 16 εκατ. άνθρωποι και ανάμεσά τους δεκάδες χιλιάδες φοιτητές. Σχετικό ρεπορτάζ της Hurriyet ανέφερε πως οι ιδιοκτήτες ζητούν από τους φοιτητές αστρονομικά ποσά για μικροσκοπικά διαμερίσματα που βρίσκονται σε κακή κατάσταση. Κάποιοι αποδίδουν το πρόβλημα σε κερδοσκοπία και άλλοι στην ανεπάρκεια στέγης στην ιστορική πόλη.
Επιβάλλει πλαφόν στις αυξήσεις ενοικίων, ενίσχυσε τους μισθούς στο δημόσιο, «προστατεύει» τις καταθέσεις στο τουρκικό νόμισμα.
Και βέβαια, εξίσου πυροσβεστικό αλλά και αναμφίβολα δημαγωγικό μέτρο ήταν η αύξηση των μισθών του δημοσίου κατά 50% που εξήγγειλε η κυβέρνηση Ερντογάν στα τέλη του περασμένου έτους και έχει τεθεί σε ισχύ από τον Ιανουάριο. Εντυπωσιακό το ποσοστό της αύξησης, αλλά όταν ο πληθωρισμός έχει εκτοξευθεί στο 73,5% και οι μισθοί αυξάνονται κατά 50%, οι εργαζόμενοι μόνον απώλειες έχουν να μετρήσουν και οι έμποροι καταγράφουν τη ραγδαία μείωση στις αγορές των καταναλωτών. Το βάθος της πτώσης που γνωρίζει το βιοτικό επίπεδο των Τούρκων σχετίζεται, άλλωστε, και με τον ρυθμό επιτάχυνσης του πληθωρισμού, που το φθινόπωρο βρισκόταν μόλις στο 20%.
Το αμέσως προηγούμενο «αυγό του Κολόμβου» που επινόησε η κυβέρνηση Ερντογάν ήταν η αναπλήρωση όσων καταθέσεων διατηρούνται σε τουρκικές λίρες με το ποσό που χάνεται εξαιτίας της διολίσθησης του νομίσματος. Εν ολίγοις, η κυβέρνηση χρηματοδοτεί με χρήματα των φορολογουμένων όσους έχουν την πολυτέλεια να διατηρούν τις αποταμιεύσεις τους σε τουρκικές λίρες. Γιατί η πλειονότητα των τουρκικών νοικοκυριών διατηρεί τις αποταμιεύσεις της σε σκληρό νόμισμα προκειμένου να τις προστατεύσει από την πτώση του νομίσματος.
Συνεχίζεται η δολαριοποίηση, βυθίζεται η λίρα
Η αναπλήρωση όσων καταθέσεων παραμένουν σε τουρκικές λίρες με χρήματα του τουρκικού δημοσίου όχι μόνον αποδεικνύεται ατελέσφορη ως μέτρο αλλά και επιζήμια για τα οικονομικά του τουρκικού κράτους. Υπολογίζεται πως το κόστος για τα δημόσια οικονομικά της Τουρκίας μπορεί να υπερβεί τα 6,7 δισ. δολάρια αναλόγως βέβαια με την ισοτιμία της τουρκικής λίρας. Δεν έχει, άλλωστε, αποτρέψει την περαιτέρω δολαριοποίηση της τουρκικής οικονομίας. Σύμφωνα με τους πρώτους υπολογισμούς, αρκετούς μήνες μετά την εφαρμογή του, το 64,6% των καταθέσεων σε τουρκικές τράπεζες παραμένουν σε σκληρό νόμισμα. Σε ό,τι αφορά, άλλωστε, τη στήριξη που υποτίθεται ότι θα προσέφερε στην τουρκική λίρα, η αποτυχία του είναι προφανής. Οταν ανακοινώθηκε το μέτρο τον Δεκέμβριο, η ισοτιμία του τουρκικού νομίσματος διαμορφωνόταν στις 11,5 τουρκικές λίρες προς το δολάριο και στο μεταξύ έχει υποχωρήσει δραματικά στις 17 λίρες προς το δολάριο. Στη στήριξη της τουρκικής λίρας στοχεύει, άλλωστε, η πολιτική του Ερντογάν που προσελκύει τα περισσότερα βέλη και αποδεικνύεται εξίσου ατελέσφορη και με εξίσου ψηφοθηρικό περιεχόμενο. Ο λόγος για τις αλλεπάλληλες παρεμβάσεις στην αγορά συναλλάγματος που συνεχίζονται επί χρόνια και έχουν κυριολεκτικά εξαφανίσει τα συναλλαγματικά διαθέσιμα της Τουρκίας. Σύμφωνα με υπολογισμούς της Goldman Sachs αλλά και πολλών οικονομολόγων κάθε κατεύθυνσης, τα διαθέσιμα της Τουρκίας βρίσκονται προ πολλού σε αρνητικό πρόσημο. Σημειωτέον ότι σύμφωνα με στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα η ίδια η Τράπεζα της Τουρκίας, μέσα σε μία μόνον εβδομάδα τον περασμένο μήνα τα συναλλαγματικά της διαθέσιμα μειώθηκαν κατά 4,8 δισ. δολάρια.
Η επιζήμια αυτή πολιτική εξυπηρετεί τον στόχο του Τούρκου προέδρου να εμφανίζει υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης βάσει του φτηνού δανεισμού και κατ’ επέκταση να περιφρουρεί την έτσι κι αλλιώς φθίνουσα δημοτικότητά του. Ως εκ τούτου επιμένει να διατηρεί χαμηλό το κόστος του δανεισμού και να δηλώνει ορκισμένος εχθρός των επιτοκίων. Ετσι, σε μια παγκόσμια συγκυρία στην οποία όλες οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες αυξάνουν τα επιτόκια για να αντιμετωπίσουν τον πληθωρισμό, ο Ταγίπ Ερντογάν υποσχέθηκε προ ημερών νέες μειώσεις των επιτοκίων. Και για μία ακόμη φορά εμφάνισε την πολιτική του ως αντίσταση σε ξένα κέντρα και τόνισε πως τα υψηλά επιτόκια «κάνουν τους πλούσιους πλουσιότερους και τους φτωχούς φτωχότερους». Στην πράξη, όμως, διαψεύδεται και αυτή η δημαγωγία του από τη θεαματική κερδοφορία των τουρκικών τραπεζών. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, μέσα στο πρώτο τρίμηνο του έτους οι τράπεζες Akbank TAS, Turkiye Garanti Bankasi AS, Yapi Kredit Bankasi AS και Turkiye Is Bankasi AS τριπλασίασαν και τετραπλασίασαν τα έσοδά τους, ενώ οι μεγάλες κρατικές τράπεζες της Τουρκίας, Turkiye Vakiflar Bankasi και Turkiye Halk Bankasi AS παρουσίασαν μια ασύλληπτη αύξηση κερδών από 380% έως και 3.000%.
To κράτος-μανάβης και οι υποσχέσεις για πάταξη του πληθωρισμού πριν από τρία χρόνια
Ισως η γραφικότερη, τουλάχιστον ως μέσον αντιμετώπισης του πληθωρισμού σε καιρό ειρήνης, κίνηση της κυβέρνησης Ερντογάν ήταν προ τριετίας τα φορτηγά που έστελνε στην πλατεία Ταξίμ και σε κεντρικά σημεία άλλων πόλεων γεμάτα ντομάτες, πιπεριές, μελιτζάνες και άλλα ζαρζαβατικά. Οι περιπλανώμενοι μανάβηδες απεσταλμένοι της κυβέρνησης πουλούσαν τα προϊόντα σε τιμές κάτω και από το 50% των τιμών της αγοράς, καθώς πολλά βασικά είδη διατροφής είχαν ήδη γίνει απρόσιτα για τα χαμηλά εισοδήματα όταν ακόμη ο πληθωρισμός βρισκόταν στο 20%. Την εποχή εκείνη πτώχευαν πολλές επιχειρήσεις και εκατομμύρια Τούρκοι έμεναν άνεργοι.
Τότε ο Ταγίπ Ερντογάν επιχειρούσε κατά την πάγια τακτική του να ανακουφίσει τα συμπτώματα της παθογένειας που μάστιζε και μαστίζει την τουρκική οικονομία. Μιλούσε για «τρομοκρατία» που ασκούσαν ξένα κέντρα μέσω των τιμών των τροφίμων, για εχθρούς της χώρας που την πολεμούσαν «με τις τιμές της μελιτζάνας, της ντομάτας, της πατάτας και του αγγουριού» και υποσχόταν να συντρίψει «το παιχνίδι όσων τρομοκρατούν τους Τούρκους με τα φρούτα και τα λαχανικά».
Παράλληλα, έδινε εντολές στους εμπόρους λιανικής να μειώσουν τις τιμές τους και στις κρατικές τράπεζες να εκδίδουν δάνεια με χαμηλά επιτόκια. Οικονομολόγοι κάθε κατεύθυνσης αντιδρούσαν με θυμηδία στην πεποίθηση του Τούρκου προέδρου πως μπορούσε να αναχαιτίσει τον πληθωρισμό με τη σιδερένια γροθιά τους και τα προεδρικά διατάγματα.
Και παράλληλα με τις διαταγές προς τους εμπόρους, έστελνε αστυνομικές δυνάμεις να κάνουν επιδρομές στα καταστήματα τροφίμων και στις αγορές χονδρικής για να εμποδίσουν τους εμπόρους να ανεβάσουν τις τιμές. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι επιδρομές κατέληγαν σε γραφικά επεισόδια όταν αστυνομικοί επιθεωρητές προχωρούσαν σε κατασχέσεις κρεμμυδιών από αποθήκες τροφίμων και επέβαλαν πρόστιμα στους ιδιοκτήτες. Το αποτέλεσμα ήταν ορισμένα σούπερ μάρκετ να μειώσουν δραστικά τις τιμές στις πατάτες και στα κρεμμύδια, αλλά παράλληλα να αναρτήσουν πανό στα οποία ενημέρωναν το κοινό ότι πουλούσαν αυτά τα προϊόντα σε τιμές κάτω του κόστους, ότι υφίσταντο ζημία και ότι αναγκαστικά έθεταν όριο στην ποσότητα που μπορούσε να αγοράσει κάθε καταναλωτής. Κάποια καταστήματα έφτασαν στο κωμικοτραγικό σημείο να αποκλείσουν τις μελιτζάνες και τις πιπεριές από τα εμπορεύματά τους επειδή είχαν ανεβεί πολύ οι τιμές τους και ήθελαν να αποφύγουν την οργή του Ερντογάν.
Οικονομολόγοι και ειδικοί δεν σταματούσαν να υπογραμμίζουν πως η ακρίβεια και η εκτόξευση των τιμών δεν μπορούσε να αποδοθεί πλήρως στην κερδοσκοπία και ότι το πραγματικό πρόβλημα ήταν ο πληθωρισμός, η αποδυνάμωση του νομίσματος και το διαρκώς αυξανόμενο κόστος των εισαγωγών όπως τα καύσιμα και τα λιπάσματα. Οι κινήσεις του Ερντογάν και κυρίως τα φθηνά ζαρζαβατικά ανακούφιζαν προσωρινά την πολιτική πελατεία του Τούρκου προέδρου, που σε μεγάλο βαθμό αποτελείτο από τα χαμηλά και φτωχότερα στρώματα της τουρκικής κοινωνίας και σε μικρότερο βαθμό από τους επιχειρηματίες της Ανατολίας. Δεν προστάτευσαν, ωστόσο, τους ψηφοφόρους του Ερντογάν από τη νέα εκτόξευση που σημείωσε ο πληθωρισμός από το φθινόπωρο και μετά όταν η κεντρική τράπεζα άρχισε να μειώνει τα επιτόκια. Ακολούθησε ο πόλεμος στην Ουκρανία που οδήγησε στα ύψη τις τιμές των σιτηρών, των λιπασμάτων και της ενέργειας και η επιβίωση για τους φτωχούς της Τουρκίας γίνεται κάθε ημέρα πιο δύσκολη.
Η εμμονή
Υπεραμυνόμενος της επιλογής του να μην αυξήσει το κόστος του δανεισμού παρά τον ιλιγγιώδη πληθωρισμό, ο Τούρκος πρόεδρος
δήλωσε: «Εχουμε εγκαταλείψει τις οικονομικές συνταγές που μας επέβαλαν οι ιμπεριαλιστικοί θεσμοί, συνταγές που κάνουν τους πλούσιους πλουσιότερους και τους φτωχούς φτωχότερους».
Οι προβλέψεις
Επιχειρώντας να κατευνάσει τις αντιδράσεις των Τούρκων που βλέπουν το βιοτικό τους επίπεδο να καταρρέει, ο διοικητής της Τράπεζας της Τουρκίας, Σαχάπ Καβτσίογλου, υποστήριξε προσφάτως ότι ο πληθωρισμός, που βρίσκεται ήδη στο 73,5%, «θα επιβραδυνθεί μέσα στον Ιούνιο και στα τέλη του έτους θα αρχίσει να εμφανίζεται αντιπληθωρισμός».
Η νέα υπόσχεση
Ανακοινώνοντας ένα ακόμα πυροσβεστικό μέτρο, ο Τούρκος υπουργός Δικαιοσύνης Μπεκίρ Μποζντάγκ υποσχέθηκε πως «από τον Ιούλιο κιόλας θα ισχύσει η νέα νομοθεσία που θα θέτει όριο 25% στις αυξήσεις των ενοικίων».