Εχει επικριθεί για την ακαμψία της, τα αργά ανακλαστικά της, τις αγκυλώσεις της και την καθήλωσή της σε θέσφατα και δόγματα που την εμποδίζουν να αντιδράσει εγκαίρως και αποτελεσματικά. Επανειλημμένως έχει μείνει πίσω σε σχέση με την υπερδύναμη με δική της υπαιτιότητα και έχει δεχθεί την κριτική ότι κάνει «πολύ λίγα, πολύ αργά». Την τελευταία τριετία, όμως, το κοκτέιλ κρίσεων που εγκαινίασε η πανδημία για να ακολουθήσει το έμφραγμα στην εφοδιαστική αλυσίδα, ο πληθωρισμός, η ενεργειακή κρίση και η κλιματική κρίση φέρνουν την Ε.Ε. προ εξαναγκαστικών συνθηκών και την εξωθούν σε θεμελιώδη αναθεώρηση των πολιτικών της σε πολλά επίπεδα. Από τις χρεώσεις που έχει επιβάλει στους τεχνολογικούς κολοσσούς για τα δίκτυα τηλεπικοινωνιών μέχρι τη στροφή στην πυρηνική ενέργεια και από την πρώτη έκδοση κοινού χρέους και το Ταμείο Ανάκαμψης, την αναστολή των κανόνων δημοσιονομικής πειθαρχίας και των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις, αλλά και την παρατεταμένη συζήτηση για οριστική χαλάρωσή τους, όλα κατατείνουν σε μια κυοφορούμενη αλλαγή της Ε.Ε. Μια αλλαγή που ίσως και πάλι καθυστερήσει, καθώς οι αντιστάσεις παραμένουν, αλλά τείνει να έχει πολύ περισσότερους υποστηρικτές από αντιπάλους.
Ο Ολαφ Σολτς ετοιμάζεται να προτείνει στην Ε.Ε. να εξεταστούν μέσα κοινής χρηματοδότησης για τη στήριξη των επιχειρήσεων.
Την επικείμενη αλλαγή σηματοδοτεί και πάλι, όπως ακριβώς συνέβη και στα βάθη της πανδημίας, η κίνηση που ετοιμάζει η, καλώς ή κακώς, ντε φάκτο ηγετική δύναμη της Ε.Ε. Γερμανία, σε σχέση με τη στήριξη των ευρωπαϊκών βιομηχανιών για τη στροφή τους στην πράσινη παραγωγή. Μέσα στην εβδομάδα διέρρευσε σε διεθνή ΜΜΕ ότι ο Γερμανός καγκελάριος Ολαφ Σολτς και το κόμμα των Σοσιαλδημοκρατών ετοιμάζονται να ζητήσουν από την Ε.Ε. να παρουσιάσει νέα χρηματοδοτικά εργαλεία και να εξετάσει «εποικοδομητικά αλλά και πρόσθετα μέσα κοινής χρηματοδότησης», ώστε να μπορέσουν τα κράτη-μέλη να ανταγωνιστούν επί ίσοις όροις τις αμερικανικές βιομηχανίες που θα επιδοτούνται από την Ουάσιγκτον. Εν ολίγοις, το Βερολίνο ετοιμάζεται να ζητήσει όχι μόνον ανοχή στις κρατικές ενισχύσεις, αλλά ευθεία χρηματοδότηση από την Ε.Ε. πέραν των εθνικών κονδυλίων και μιλάει για την ανάγκη «μιας ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας βιομηχανικών επενδύσεων» με μέριμνα για όσα κράτη έχουν στενότερους προϋπολογισμούς. Η αναμενόμενη κίνηση του Βερολίνου αντανακλά την εντεινόμενη ανησυχία της Ε.Ε. πως η κυβέρνηση Μπάιντεν θα κωφεύσει στα αιτήματά της και δεν θα τροποποιήσει το επενδυτικό σχέδιο των 370 δισ. δολ. Το επίμαχο σχέδιο της Ουάσιγκτον έχει προκαλέσει συναγερμό στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, καθώς προβλέπει επιδοτήσεις στις πράσινες τεχνολογίες όταν αυτές αφορούν παραγωγή εντός Αμερικής και θέτει ουσιαστικά σε ανταγωνιστικό μειονέκτημα τις ευρωπαϊκές βιομηχανίες. Ή, όπως την κατηγόρησε εξοργισμένος ο Βέλγος πρωθυπουργός εντός της εβδομάδας, τις δελεάζει για να εγκαταλείψουν την Ευρώπη και να επενδύσουν στην υπερδύναμη. Και όλα αυτά ενώ η Γηραιά Ηπειρος διέβλεπε ήδη τον κίνδυνο αποβιομηχάνισής της εξαιτίας της ενεργειακής κρίσης, που έχει φέρει εμβληματικές βιομηχανίες της στα όριά τους, με αποτέλεσμα κάποιες είτε να δρομολογούν ήδη είτε να σχεδιάζουν να κλείσουν μονάδες τους στην Ευρώπη και να μεταφέρουν μέρος της παραγωγής τους στις ΗΠΑ ή σε χώρες της Ασίας, όπου είναι μικρότερο το κόστος της ενέργειας.
Γερμανία και Γαλλία υπέρ των κρατικών ενισχύσεων
Το εύρος και η κλίμακα της μεταβολής που κυοφορείται στην Ε.Ε. θα φανεί εν μέρει στα σχέδια που αναμένεται να παρουσιάσει η πρόεδρος της Κομισιόν στο Νταβός. Οι όποιες αντιστάσεις στους κόλπους της Ε.Ε. ενδέχεται να προέλθουν, βέβαια, και από χώρες δογματικά προσηλωμένες στη δημοσιονομική πειθαρχία αν και είναι εξίσου πιθανόν να επηρεαστούν από το Βερολίνο. Γιατί είναι γεγονός ότι μέχρι την πανδημία η Γερμανία ήταν η μόνιμη πηγή άρνησης, αλλά η πρόταση που ετοιμάζει τώρα το Βερολίνο ουσιαστικά συνάδει με εκείνο που επιδιώκει ο επίτροπος Ενιαίας Αγοράς, Τιερί Μπρετόν, με τη στήριξη του επιτρόπου Οικονομικών, Πάολο Τζεντιλόνι: τη διάθεση χρημάτων από τα κεφάλαια της Ε.Ε. για την οικονομική στήριξη των ευρωπαϊκών βιομηχανιών των 27 κρατών-μελών.
Φαίνεται να διαμορφώνεται συναίνεση για την αναθεώρηση των μέχρι προσφάτως αυστηρών κανόνων δημοσιονομικής πειθαρχίας.
Είναι σαφές πως διαμορφώνεται συναίνεση για μια συντονισμένη σε ευρωπαϊκό επίπεδο αλλά και ταχύτατη αντίδραση, όπως τουλάχιστον δήλωσε ο επίτροπος Ενιαίας Αγοράς μετά τη συνάντηση που είχε μέσα στην εβδομάδα με τους πρωθυπουργούς του Βελγίου, της Γαλλίας, της Ισπανίας και της Πολωνίας. Ακόμη και η επίτροπος Ανταγωνισμού, Μαργκρέτε Βεστάγκερ, έχει τηρήσει ηπιότερους τόνους τελευταία σε ό,τι αφορά τις αντιρρήσεις στις κρατικές ενισχύσεις. Οπως σχολίαζε μέσα στην εβδομάδα το Politico, η Δανή επίτροπος μάλλον συνειδητοποιεί ότι ο επίτροπος Ενιαίας Αγοράς, Τιερί Μπρετόν, που προωθεί τις πλέον ρηξικέλευθες αλλαγές και πιέζει για αλλαγή στο καθεστώς των κρατικών ενισχύσεων, έχει τη στήριξη της Γαλλίας και της Γερμανίας. Οι εύλογες ενστάσεις που παραμένουν αφορούν το ενδεχόμενο μια τέτοια πολιτική να μεταφέρει επενδύσεις από τα μικρότερα και οικονομικά ασθενέστερα στα μεγαλύτερα και πλουσιότερα κράτη-μέλη της Ε.Ε. Εντός του Ιανουαρίου πρόκειται, άλλωστε, να υιοθετήσει η Κομισιόν τους αναθεωρημένους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις. Η αναθεώρηση των μέχρι προσφάτως αυστηρών κανόνων αποτελεί προϊόν μακράς περιόδου έμπρακτης αναθεώρησής τους υπό την αδήριτη ανάγκη που δημιούργησε η πανδημία όταν οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις φοβήθηκαν πως οι βιομηχανίες τους θα αποτελέσουν εύκολη λεία των κρατικά επιδοτούμενων βιομηχανιών της Κίνας. Την ίδια ανάγκη επέτεινε, άλλωστε, ο πόλεμος στην Ουκρανία, καθιστώντας εκτός τόπου και χρόνου την απαγόρευση κατά των κρατικών ενισχύσεων. Και μόνο στη διάρκεια του περασμένου έτους η Κομισιόν ενέκρινε με συνοπτικές διαδικασίες 170 αιτήματα κρατών-μελών για χορήγηση επείγουσας κρατικής ενίσχυσης και τα οποία έφτασαν στα 540,2 δισ. ευρώ. Τη μερίδα του λέοντος έχει, βέβαια, πάρει η Γερμανία, που είχε υποβάλει και σχεδόν τα μισά από το σύνολο των σχετικών αιτημάτων, αλλά και η Γαλλία με περίπου το 30% των αιτημάτων. Το καλοκαίρι αναμένεται το Ταμείο Ευρωπαϊκής Εθνικής Κυριαρχίας που σχεδιάζει η πρόεδρος της Κομισιόν και έχει αναφερθεί σε αυτό από τον Σεπτέμβριο.
Ο επίτροπος Μπρετόν πρωταγωνιστεί σε μια ενεργή ευρωπαϊκή βιομηχανική πολιτική
Εως ένα βαθμό οι αλλαγές που δρομολογούνται στην Ε.Ε. επιταχύνονται χάρη στην αποφασιστικότητα με την οποία τις προωθεί ο επίτροπος Ενιαίας Αγοράς, Τιερί Μπρετόν, που, όπως επισημαίνει σε εκτενές ρεπορτάζ του το Politico, έχει μια ιδιοσυγκρασία σχεδόν ξένη στα αργά ανακλαστικά της Ε.Ε. Πολλοί τον θεωρούν το αντίδοτο στην υπερβολικά γερμανική ιδιοσυγκρασία της προέδρου της Κομισιόν. Η δυναμική παρέμβασή του φάνηκε με την περιοδεία που πραγματοποίησε μέσα στην εβδομάδα σε πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες για να διασφαλίσει υποστήριξη σε μια ενεργή ευρωπαϊκή βιομηχανική πολιτική και στη χρήση ευρωπαϊκών κονδυλίων για τη στήριξη των ευρωπαϊκών βιομηχανιών.
Στο σχετικό δημοσίευμα το Politico σκιαγραφεί την προσωπικότητα του επιτρόπου ως του ανθρώπου που έχει κινήσει τους μηχανισμούς για να θωρακίσει τις ευρωπαϊκές βιομηχανίες τόσο από την ακρίβεια της ενέργειας όσο και από τον νέο προστατευτισμό των ΗΠΑ. Και παράλληλα είναι ο ίδιος που προωθεί την καθαρή τεχνολογία και προσπαθεί να διασφαλίσει τις πρώτες ύλες για τις ευρωπαϊκές βιομηχανίες. Πράγματι ο Μπρετόν τα έχει βάλει με μια από τις «ιερές αγελάδες» της Ευρώπης, τους κανόνες κατά των κρατικών ενισχύσεων, προκαλώντας την ενόχληση της επιτρόπου Ανταγωνισμού. Το Politico αναφέρει, όμως, και ένα χαριτωμένο παραλειπόμενο, ενδεικτικό της παρεμβατικότητας που χαρακτηρίζει τον επίτροπο: το φθινόπωρο έδωσε την εντύπωση ότι έχει κάποιου είδους αρμοδιότητα στο θέμα των κρατικών ενισχύσεων, όταν με επιστολή του στα κράτη-μέλη τα καλούσε να συντάξουν τις απόψεις τους για τους κανόνες που διέπουν τις κρατικές ενισχύσεις και να τις στείλουν στη γενική διεύθυνση Εσωτερικής Αγοράς, της οποίας είναι επικεφαλής. Σε συνάντηση Ευρωπαίων διπλωματών, εκπρόσωπος της Κομισιόν αναγκάστηκε να διορθώσει την επιστολή ζητώντας από τις πολιτικές ηγεσίες να διασφαλίσουν πως οι απόψεις τους θα σταλούν στη γενική διεύθυνση Ανταγωνισμού, στην οποία προεδρεύει η κ. Βεστάγκερ.
Πολλοί τον θεωρούν το αντίδοτο στην υπερβολικά γερμανική ιδιοσυγκρασία της προέδρου της Κομισιόν.
Με τον Μπρετόν επίτροπο Ενιαίας Αγοράς, η Ε.Ε. ύψωσε το ανάστημά της στους τεχνολογικούς κολοσσούς της Σίλικον Βάλεϊ. Ηταν χαρακτηριστική η παρέμβασή του το φθινόπωρο, όταν ο Ελον Μασκ είχε εξαγοράσει το Twitter και βομβάρδιζε τους χρήστες του με μηνύματα όπως «το πουλί πετάει ελεύθερα». Τότε ο επίτροπος προειδοποίησε τον αυτάρεσκο επιχειρηματία ότι στην Ευρώπη μπορεί να πετάξει «μόνον με τους δικούς μας κανόνες».
Κατά καιρούς προκαλεί αντιδράσεις, όπως πέρυσι, όταν ανησύχησε τους υποστηρικτές των φιλικών προς το περιβάλλον πολιτικών, αφήνοντας να εννοηθεί πως ήταν πιθανή μια στροφή 180 μοιρών στην ευρωπαϊκή πολιτική για τα ρυπογόνα οχήματα. Επέπληξε τον Γερμανό καγκελάριο γιατί κινήθηκε αυτόνομα και όχι ως μέλος της Ε.Ε. με την επίσκεψή του στην Κίνα, ενώ άσκησε πιέσεις για μια άκρως αμφιλεγόμενη ένταξη της πυρηνικής ενέργειας στις λεγόμενες πράσινες μορφές ενέργειας. Χωρίς να μπορεί να θεωρηθεί τετελεσμένο, σίγουρα η Ε.Ε. αντιμετωπίζει την πυρηνική ενέργεια με άλλη ματιά και χώρες όπως η Γερμανία και η Βρετανία παρατείνουν τη ζωή των αντιδραστήρων τους ως μερική λύση στην ενεργειακή κρίση. Και τέλος, ο επίτροπος Ενιαίας Αγοράς προωθεί στρατηγικής σημασίας για την Ε.Ε. συμμαχίες για την παραγωγή μπαταριών και για το νέφος στο Ιντερνετ ή για την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο.
Στροφή
Σημειώνοντας μια, εκ πρώτης όψεως τουλάχιστον, στροφή στην παραδοσιακή στάση της Γερμανίας, οι Γερμανοί Σοσιαλδημοκράτες και μαζί τους ο Γερμανός καγκελάριος, Ολαφ Σολτς, καλούν την Ε.Ε. «να εξετάσει εποικοδομητικά και πρόσθετα μέσα κοινής χρηματοδότησης», ώστε να μπορέσουν τα κράτη-μέλη να ανταγωνιστούν την πολιτική επιδοτήσεων των ΗΠΑ και να στηρίξουν τις βιομηχανίες τους.
Οργή
Εμφανώς εξοργισμένος με την Ουάσιγκτον, την οποία κατηγορεί ότι καλεί τις ευρωπαϊκές εταιρείες να εγκαταλείψουν την Ευρώπη, ο Βέλγος πρωθυπουργός, Αλεξάντερ ντε Κρο, τόνισε ενώπιον πολιτικής ομάδας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ότι «μετά λένε πως ξεχάσαμε τον αντίκτυπο που θα έχει στην Ευρώπη, αλλά ξέρουν πάρα πολύ καλά τι αντίκτυπο θα έχει».
Σε άλλη ρότα
Τηρώντας μάλλον συντηρητική στάση και επίμονα προσηλωμένη στην πολιτική της Ε.Ε. κατά των κρατικών ενισχύσεων, η επίτροπος Ανταγωνισμού, Μαργκρέτε Βεστάγκερ, αντέκρουσε τις προτάσεις του επιτρόπου Ενιαίας Αγοράς για ενίσχυση στις ευρωπαϊκές βιομηχανίες, τονίζοντας πως «δεν οικοδομείς ανταγωνιστικότητα με επιδοτήσεις».