«Το χρήμα δεν είχε πια καμία αξία στην Κωνσταντινούπολη» παραπονιόταν ένας χαρακτήρας του Τούρκου συγγραφέα και κατόχου Νομπέλ Λογοτεχνίας, Ορχάν Παμούκ, σε μυθιστόρημα που εκτυλίσσεται τον 16ο αιώνα. Οι Τούρκοι δεν σταμάτησαν, όμως, ποτέ να ανησυχούν για τα χρήματά τους. Σε έκτακτη συνεδρίαση τα μεσάνυχτα της Τρίτης, η Κεντρική Τράπεζα της Τουρκίας άλλαξε πολιτική και αύξησε σημαντικά τα επιτόκια. Η τουρκική λίρα είχε υποχωρήσει 16% έναντι του δολαρίου από τις αρχές Δεκεμβρίου καταγράφοντας μία από τις χειρότερες πτώσεις μεταξύ των νομισμάτων όλου του κόσμου όπως και το πέσο της Αργεντινής και το ραντ της Νοτίου Αφρικής.
Τη Δευτέρα, 27 Ιανουαρίου, ο επικεφαλής της κεντρικής τράπεζας της Βραζιλίας, Αλεξάντρ Τομπίνι, προέβλεψε ότι η άνοδος των επιτοκίων στον ανεπτυγμένο κόσμο θα εξωθήσει τις αναδυόμενες οικονομίες να κάνουν το ίδιο. Λίγες ώρες προτού κινηθούν οι Τούρκοι, η κεντρική Τράπεζα της Ινδίας (RBI) αύξησε αιφνιδιαστικά τα επιτόκια. Στις 29 Ιανουαρίου ακολούθησε η Νότιος Αφρική αυξάνοντας τα δικά της. Μετά από χρόνια φθηνού χρήματος και ισχυρής ανάπτυξης, ο αναδυόμενος κόσμος αγωνίζεται να επιβιώσει. Οσες χώρες επαναπαύθηκαν δέχονται η μία μετά την άλλη τα βέλη της αγοράς όσο κι αν προσπαθούν να αμυνθούν. Από τις πρώτες στον κατάλογο είναι η Τουρκία.
Στα σκάνδαλα διαφθοράς εμπλέκεται και ο πρωθυπουργός, Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν, που ανέλαβε το τιμόνι της χώρας την περίοδο μετά τη μεγάλη οικονομική κρίση του 2001. Η κεντρική τράπεζα, άλλωστε, επέλεξε μια σειρά διαφορετικών επιτοκίων εφαρμόζοντας πολύ χαλαρή νομισματική πολιτική. Το επιτόκιο δανεισμού εβδομάδας ήταν 4,5% και ο μέσος όρος του επιτοκίου χορηγήσεων περίπου 7%. Τα δύο αυτά επιτόκια βρίσκονταν κάτω από τον πληθωρισμό που κινείτο με 7,4%. Η χαλαρή νομισματική πολιτική εξώθησε ανοδικά τη ζήτηση προκαλώντας εκτίναξη των εισαγωγών και διεύρυνση του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών. Αυτό σημαίνει πως οι πραγματικές αποδόσεις των επενδυτών είναι υπερβολικά χαμηλές για να τους πείσουν να κρατούν τουρκικές λίρες.
Πολλοί πιστεύουν πως ο κ. Ερντογάν, που κατηγορεί το «λόμπι των επιτοκίων», άσκησε πιέσεις στην κεντρική τράπεζα η οποία είχε προσπαθήσει να περιφρουρήσει το νόμισμα παρεμβαίνοντας στις αγορές συναλλάγματος. Τους τελευταίους δύο μήνες δαπάνησε για τον σκοπό αυτό περίπου 10 δισ. δολάρια, το 1/5 των συναλλαγματικών της διαθεσίμων. Καθώς τείνει να εξαντληθεί το οπλοστάσιό της, στράφηκε σε άλλα εργαλεία. Στην εν λόγω μεταμεσονύχτια συνάντηση αποφάσισε να υπερδιπλασιάσει το επιτόκιο δανεισμού εβδομάδας στο 10%. Η αλλαγή στάσης από πλευράς της Κεντρικής Τράπεζας της Ινδίας ήταν πιο συγκρατημένη αλλά απηχεί αυτό που συνέβη στην Τουρκία. Ο νέος πρόεδρος της RBI, Ραγκουράμ Ρατζάν, ανακοίνωσε την απόφασή της να αυξήσει το βασικό επιτόκιό της από το 7,75% στο 8% και την παρουσίασε ως τμήμα νέου σχεδίου που προβλέπει τη στροφή σε ένα ορθόδοξο καθεστώς με στόχο τον πληθωρισμό και εγκατάλειψη της ώς τώρα κατά περίπτωση προσέγγισής της. Διαδραμάτισε, όμως, σίγουρα κάποιο ρόλο και η κατάσταση στις χρηματαγορές. Τα επιτόκια της Ινδίας παραμένουν ακόμη πολύ χαμηλά λαμβανομένων υπόψη των περισσότερων σχετικών δεικτών, καθώς ο πληθωρισμός τιμών καταναλωτή βρίσκεται στο 10%. Η Ινδία κατάφερε να περιορίσει το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών της τους τελευταίους μήνες αλλά παραμένει ακόμη ευάλωτη.
Η γενική παρατήρηση πως η νομισματική πολιτική είναι υπερβολικά χαλαρή, ισχύει για το μεγαλύτερο μέρος του αναδυόμενου κόσμου. Μέχρι την 29η Ιανουαρίου, οπότε αποφάσισε αύξηση των επιτοκίων από το 5% στο 5,5%, τα επιτόκια της Νοτίου Αφρικής ήσαν σε επίπεδα κάτω από τον πληθωρισμό. Η Ινδονησία είναι στην ίδια κατάσταση μολονότι γνώρισε εκτίναξη του πληθωρισμού μετά την απόφασή της να μειώσει τις επιδοτήσεις στα καύσιμα. Οι υποτιμήσεις νομισμάτων των αναδυόμενων αγορών τους προηγούμενους δύο μήνες ενδέχεται να εξωθήσουν ανοδικά τις τιμές στις χώρες αυτές διευρύνοντας τα ελλείμματά τους. Η πρόβλεψη του κ. Τομπίνι για ένα επικείμενο κύμα αυξήσεων επιτοκίων σε όλον τον αναδυόμενο κόσμο φαίνεται εύστοχη.
Επώδυνες αποφάσεις σε έτος εκλογών
Η απόφαση της αμερικανικής Federal Reserve να δώσει σταδιακά τέλος στην ποσοτική χαλάρωση σημαίνει πως περιορίζει τις αγορές ομολόγων. Η ποσοτική χαλάρωση, όμως, είναι ένα πείραμα και κανείς δεν γνωρίζει ποια θα είναι η κατάληξή του. Αν η Fed επισπεύσει την αλλαγή, οι αναδυόμενες οικονομίες θα πρέπει να προσαρμοσθούν άμεσα από την υποχώρηση στη γρήγορη φυγή. Τα αυξημένα επιτόκια στις αναδυόμενες οικονομίες μάλλον θα σταθεροποιήσουν τα νομίσματά τους αλλά δεν είναι εγγυημένο ότι θα το επιτύχουν. Η τουρκική λίρα σημείωσε άνοδο, μετά τη στροφή 180 μοιρών που έκανε η Κεντρική Τράπεζα. Στη συνέχεια, όμως, υποχώρησε ξανά. Το ραντ Νοτίου Αφρικής υποχώρησε. Εξάλλου, η περιοριστική νομισματική πολιτική έχει κόστος. Το ακριβότερο χρήμα συνεπάγεται επιβράδυνση των ρυθμών ανάπτυξης στις αναδυόμενες οικονομίες. Οι άσωτες επιχειρήσεις μπορεί να αντιμετωπίσουν προβλήματα, καθώς δυσχεραίνει η εξυπηρέτηση των χρεών τους. Η Ινδία έχει μεγάλο αριθμό τέτοιων νεκροζώντανων επιχειρήσεων. Και τελικά τα υψηλά επιτόκια μπορούν να επιφέρουν πολιτική αστάθεια, ιδιαιτέρως σε όσες χώρες έχουν εκλογές φέτος. Στην Ινδία, όπου έχουν προγραμματιστεί εκλογές για τον Απρίλιο, ο υπουργός Οικονομικών έχει εκφράσει δυσφορία για την αύξηση των επιτοκίων. Ο κ. Ερντογάν ανησυχεί. Στον αναδυόμενο κόσμο επιδεινώνεται η σύγκρουση ανάμεσα στο οικονομικά αναγκαίο και τα πολιτικά σκόπιμο.
