«Πρώτη βασική πρόκληση είναι η αποτελεσματική μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων». Η φράση αυτή στην κοινή δήλωση Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου επ’ ευκαιρία της ολοκλήρωσης (επιτυχώς και αυτή τη φορά) της τέταρτης αξιολόγησης του κυπριακού μνημονίου, θέτει σε συναγερμό το πολιτικό και τραπεζικό σύστημα της Κύπρου, το οποίο καλείται να λάβει αποφάσεις για τη διαχείριση ενός πραγματικά εκρηκτικού προβλήματος.
Τα μη εξυπηρετούμενα έχουν σκαρφαλώσει στο 50% των συνολικών δανείων (και σε απόλυτους αριθμούς αυτό το βάρος ανέρχεται σε περίπου 26,5 δισ. ευρώ), ζήτημα που θέτει σε δεύτερη μοίρα τα δημοσιονομικά και τις λοιπές μεταρρυθμίσεις.
Η ίδια η τρόικα παρατηρεί ότι η μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων είναι απαραίτητη για να καταστεί δυνατή η επανέναρξη του δανεισμού στον ιδιωτικό τομέα, ώστε να στηριχτεί η ανάπτυξη και η δημιουργία θέσεων εργασίας. Με το τραπεζικό σύστημα σε υποχρεωτικό λήθαργο διακυβεύονται και οι υπόλοιποι στόχοι του προγράμματος.
Επιπλέον, η εξυγίανση του δανειακού χαρτοφυλακίου θα επιτρέψει και την προσέλκυση νέων κεφαλαίων στο τραπεζικό σύστημα, κάτι που σήμερα δεν είναι εφικτό. Ενδιαφέρον υπάρχει, αλλά η σημερινή εικόνα δεν βοηθά. Στην ατζέντα βρίσκεται η προοπτική δημιουργίας ακόμη και μιας εθνικής bad bank, στην οποία θα μεταφερθούν τα προβληματικά δάνεια όλων των τραπεζών, αλλά αυτό που λείπει είναι ένα επαρκές θεσμικό πλαίσιο για την είσπραξη απαιτήσεων.
Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι υπάρχει μια προβληματική κληρονομιά σε ό,τι αφορά τον χειρισμό των υποθηκών. Καταρχήν η διαδικασία του πλειστηριασμού οποιουδήποτε ακινήτου μπορεί να κρατήσει μέχρι δέκα χρόνια (πρακτικά οι τράπεζες δεν βγάζουν ακίνητα σε πλειστηριασμό). Δεύτερον –και ακόμη πιο προβληματικό– ήταν η τακτική να μη θεωρείται ένα δάνειο μη εξυπηρετούμενο αν το ύψος της υποθήκης υπερέβαινε το υπόλοιπο του δανείου. Οπότε ένα δάνειο μπορεί να ήταν σε καθυστέρηση ακόμη και ένα χρόνο, αλλά αντί να υπάρξει καταγγελία της σύμβασης, αν η αξία της υποθήκης υπερκάλυπτε το δάνειο τότε ο δανειολήπτης παρέμενε «ενήμερος»..!
Το Μνημόνιο και το stress test της Pimco έφεραν τα πάνω – κάτω, καθώς άλλαξαν οι ορισμοί. Το προηγούμενο εξάμηνο στις τράπεζες συγκροτήθηκαν αυτόνομες μονάδες ανάκτησης δανείων, αλλά διαπιστώθηκε ότι η είσπραξη δανείων δεν προχωρούσε. Ανησυχία είχε προκαλέσει στους διεθνείς δανειστές η νομοθετική πρωτοβουλία για τη θέσπιση νομοθεσίας προστασίας της πρώτης κατοικίας, αλλά και της επαγγελματικής στέγης ελεύθερων επαγγελματιών. Ο νόμος δεν προχώρησε με τη δέσμευση της κυβέρνησης να φέρει ενιαία νομοθεσία που θα αφορά τόσο την προστασία ευάλωτων δανειοληπτών, αλλά και τη διαχείριση αφερέγγυων δανειοληπτών, ώστε να αποτρέπονται στρατηγικές χρεοκοπίες. Η θέσπιση του πλαισίου έχει καταστεί, πλέον, μέρος του Μνημονίου.
Στις συναντήσεις που είχε η τρόικα με την κυβέρνηση, τις τράπεζες και θεσμικούς εκπρόσωπους της αγοράς, κατά τις δύο εβδομάδες της παραμονής της στη Λευκωσία τονίστηκε, με όλους τους τόνους, ότι θα πρέπει να δοθούν στις τράπεζες τα κατάλληλα εργαλεία, ώστε να μπορέσουν να εισπράξουν όσο το δυνατό περισσότερο χρήματα.
Η τρόικα αυτό που ζητεί –και μάλιστα ως υψίστης σημασίας θέμα– είναι η μεταρρύθμιση του νομικού πλαισίου κατάσχεσης και αφερεγγυότητας, έτσι ώστε να δοθούν ισορροπημένα κίνητρα σε δανειολήπτες και δανειοδότες να διαπραγματευτούν και να καταλήξουν σε συμφωνία αναφορικά με την αναδιάρθρωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων, αποφεύγοντας την ίδια στιγμή καταστάσεις ιδιαζόντως επαχθείς.
Παράλληλα, οι εποπτικές αρχές καλούνται να εντείνουν την εποπτεία της αποτελεσματικότητας των ενεργειών που γίνονται από πλευράς τραπεζών για είσπραξη οφειλών και αναδιάρθρωση του χρέους, σύμφωνα με τον ισχύοντα Κώδικα Δεοντολογίας και το πλαίσιο διαχείρισης ληξιπρόθεσμων οφειλών. Η κυπριακή κυβέρνηση, ανταποκρινόμενη στις υποδείξεις της τρόικας, προωθεί την εξυγίανση των ισολογισμών των τραπεζών και αναμένεται μέχρι το τέλος του έτους να θεσπιστεί ένα κατάλληλο πλαίσιο και σχετικοί νόμοι αναδιάρθρωσης χρεών.