Eνα πανεπιστημιακό πτυχίο αποτελεί καλή επένδυση; Πολλοί μελλοντικοί φοιτητές διατυπώνουν το ερώτημα αυτό και ειδικά σε χώρες όπου το κόστος απόκτησης ενός πτυχίου μεγαλώνει ως αποτέλεσμα των περικοπών στις κρατικές επιδοτήσεις. Τα τελευταία επιστημονικά ευρήματα κατατείνουν ακριβώς σε όσα λέει η κοινή λογική: ένας πανεπιστημιακός τίτλος σε αποζημιώνει και με το παραπάνω. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, συγκεκριμένα, καθώς και στην Ευρωζώνη, οι δείκτες της ανεργίας για τους αποφοίτους είναι σαφώς χαμηλότεροι από τον μέσο όρο. Παρά ταύτα, τα οφέλη της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης ποικίλλουν ευρέως μεταξύ των φοιτητών και φοιτητριών, καθιστώντας τη συγκεκριμένη επένδυση ένα ριψοκίνδυνο στοίχημα σε ορισμένες περιπτώσεις.
Η αξία ενός πτυχίου, όπως και πολλά άλλα πράγματα στα οικονομικά, τελικά καταλήγει να μετριέται με όρους προσφοράς και ζήτησης. Η διαφορά μεταξύ του μέσου μισθού των πτυχιούχων και εκείνων με απολυτήριο Λυκείου είναι η αποκαλούμενη «μισθολογική προσαύξηση πτυχίου». Οταν οι επιχειρήσεις ζητούν διακαώς εργαζομένους με προσόντα και δεξιότητες, οι απαιτήσεις τους για πτυχιούχους διογκώνονται και η προσαύξηση στον μισθό είναι σημαντική. Οταν η προσφορά πτυχιούχων αυξάνεται με πιο γρήγορους ρυθμούς από ό,τι για τους λιγότερο μορφωμένους εργαζομένους, η προσαύξηση είτε θα σταθεροποιηθεί είτε θα υποχωρήσει.
Παρά το ότι η ζήτηση για αποφοίτους πανεπιστημίων ποικίλλει ελαφρά από χώρα σε χώρα, η τάση στις πλούσιες χώρες είναι σαφής. Τουλάχιστον για εκατό χρόνια οι εταιρείες έψαχναν να προσλάβουν ακόμα περισσότερους από τους καλύτερα εκπαιδευμένους εργαζομένους. Ωστόσο, η μισθολογική προσαύξηση πτυχίου αυξανόταν, ενώ ο αριθμός των πτυχιούχων δεν συμβάδιζε με ανάλογο ρυθμό.
Πλήθος αποφοίτων
Στις Ηνωμένες Πολιτείες οι μεγάλες μισθολογικές προσαυξήσεις που εξασφάλισαν οι πτυχιούχοι στις αρχές του εικοστού αιώνα εξανεμίστηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο λόγος ήταν ότι τα πανεπιστήμια «παρήγαν» ακόμα περισσότερους αποφοίτους και γρηγορότερα από ό,τι η δευτεροβάθμια εκπαίδευση «παρήγε» αποφοίτους Λυκείου, αν και μέχρι το 1990 η διαφορά μεταξύ τους περιορίστηκε στις δύο ποσοστιαίες μονάδες. Σε άλλες πλούσιες χώρες, τώρα, το ποσοστό των ατόμων που φοιτούν στο πανεπιστήμιο αυξήθηκε με βραδύτερους ρυθμούς, αλλά τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται επιτάχυνση. Οι μεγαλύτερης ηλικίας Αμερικανοί εργαζόμενοι έχουν λάβει σαφώς καλύτερη εκπαίδευση από ό,τι οι συνάδελφοί τους σε άλλες πλούσιες χώρες, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ. Αντιθέτως, οι νεότεροι Αμερικανοί εργαζόμενοι δεν διακρίνονται για τη μόρφωσή τους. Σε έρευνά της η Ελένα Κριβελάρο του Πανεπιστημίου της Βενετίας παρατηρεί πως από το 1990 έως το 2005 στις σκανδιναβικές χώρες η εισαγωγή φοιτητών στα πανεπιστήμια αυξήθηκε σχεδόν 50%, και άνω του 30% στις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Στις Ηνωμένες Πολιτείες το αντίστοιχο ποσοστό έφθανε το 26%. Ως αποτέλεσμα της ραγδαίας μεταβολής, προσθέτει η κ. Κριβελάρο, ορισμένες αγορές απέκτησαν πτυχιούχους σε σημείο κορεσμού. Στη δεκαετία του 2000 στη Γαλλία, την Ιρλανδία και ειδικά στη Βρετανία, οι μισθολογικές προσαυξήσεις πτυχίου διογκώθηκαν, ενώ στη Γερμανία ελαττώθηκαν.