Οι δημοσκοπήσεις λένε ότι δεν θα γίνει: στις 18 Σεπτεμβρίου, οι Σκωτσέζοι θα απορρίψουν το αβέβαιο μονοπάτι της ανεξαρτησίας και θα προτιμήσουν την ασφάλεια της παραμονής, με αυξημένη αυτονομία, στο Ηνωμένο Βασίλειο. Αν αυτό είναι όντως το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, ο πιο κρίσιμος παράγοντας που θα το έχει επηρεάσει θα είναι ο φόβος των οικονομικών συνεπειών. Σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα που έχει παρουσιάσει η τοπική κυβέρνηση της Σκωτίας, αν οι ψηφοφόροι πουν «ναι» στην ανεξαρτησία, η διαδικασία θα ολοκληρωθεί τον Μάιο του 2016. Εως τότε, μεταξύ άλλων, θα πρέπει να διευθετηθούν σύνθετα οικονομικά ζητήματα, όπως το μερίδιο του βρετανικού δημόσιου χρέους που αναλογεί στο νεοσύστατο κράτος και ο διαχωρισμός των αρμοδιοτήτων για τη ρύθμιση και πιθανή εκκαθάριση τραπεζικών ιδρυμάτων. Επιπλέον, ανοιχτά ζητήματα περιλαμβάνουν τη διαδικασία επανένταξης της ανεξάρτητης Σκωτίας στην Ε.Ε. και τη δημοσιονομική βιωσιμότητα του νέου κράτους, δεδομένης της απόσυρσης των άμεσων επιδοτήσεων από το Λονδίνο και των φιλόδοξων σχεδίων για αύξηση των δημόσιων δαπανών του Αλεξ Σάλμοντ, επικεφαλής του Σκωτσέζικου Εθνικού Κόμματος (SNP) και του τοπικού Κοινοβουλίου.
Το θέμα του νομίσματος
Το πιο κρίσιμο όλων, όμως, και ενδεχομένως η αχίλλειος πτέρνα της εκστρατείας υπέρ της ανεξαρτησίας, είναι το ζήτημα του νομίσματος. Ο Αλεξ Σάλμοντ έχει διαβεβαιώσει -και το επανέλαβε στο τηλεοπτικό debate στις αρχές του μήνα- ότι η απόσχιση δεν θα συνοδευθεί και από έξοδο από τη βρετανική λίρα και ότι θα υπάρξει διαπραγμάτευση για μια νομισματική ένωση με το υπόλοιπο Ηνωμένο Βασίλειο. Υπό πίεση στο debate από τον Αλιστερ Ντάρλινγκ, πρώην υπουργό Οικονομίας του Ηνωμένου Βασιλείου και επικεφαλής της εκστρατείας «Better Together» υπέρ της διατήρησης της πολιτικής ένωσης, ο κ. Σάλμοντ δεν μπόρεσε να δώσει μια πειστική απάντηση σχετικά με το σχέδιο Β του SNP σε περίπτωση που ναυαγήσουν οι διαπραγματεύσεις για τη νομισματική ένωση. Ο Γκόρντον Μπράουν, ο Σκωτσέζος πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας, έχει χαρακτηρίσει τη δέσμευση του κ. Σάλμοντ για διατήρηση της λίρας «εντελώς παράλογη», καθώς θα σήμαινε ότι η Σκωτία θα χρησιμοποιούσε ένα νόμισμα στη διαχείριση του οποίου δεν θα είχε κανέναν έλεγχο.
«Ολα τα βασικά κόμματα στο Ηνωμένο Βασίλειο έχουν αποκλείσει την πιθανότητα μιας νομισματικής ένωσης της στερλίνας», εξηγεί στην «Κ» ο Τζιμ Γκάλαχερ, fellow στο κολέγιο Nuffield του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και ένας εκ των συγγραφέων του «Scotland’s Choices: The Referendum and What Happens Afterward». Οπως συμπληρώνει ο Βρετανός καθηγητής, «υπάρχουν άριστα οικονομικά στοιχεία που εξηγούν γιατί μια νομισματική ένωση μεταξύ δύο διαφορετικών κρατών, με διαφορετικές οικονομίες και απούσας μιας δημοσιονομικής ένωσης, δεν θα συμφέρει καμία από τις δύο χώρες». Ο δρ Γκάλαχερ, μάλιστα, τονίζει ότι η ανεξάρτητη Σκωτία, αν αποφασίσει να μείνει στη ζώνη της στερλίνας, θα «είναι σε μια θέση ανάλογη της Ελλάδας – συνδεδεμένη με τη λάθος συναλλαγματική ισοτιμία και χωρίς δημοσιονομικές μεταβιβάσεις για την άμβλυνση των συνεπειών». Οι οπαδοί της ανεξαρτησίας επιμένουν πάντως ότι θα υπάρξει νομισματική ένωση, παραπέμποντας σε σχετική ανώνυμη δήλωση μέλους του βρετανικού υπουργικού συμβουλίου στην εφημερίδα Guardian.
Συναλλαγές σε στερλίνες
Σημειώνεται ότι το κοινό νόμισμα έχει συμβάλει καταλυτικά στις ιδιαίτερα στενές εμπορικές σχέσεις μεταξύ της Σκωτίας και του υπόλοιπου Ηνωμένου Βασιλείου: πάνω από τα 2/3 των σκωτσέζικων εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών έχουν προορισμό την Αγγλία, την Ουαλλία και τη Β. Ιρλανδία. Ο Τζον Κρίντλαντ, γενικός διευθυντής της Συνομοσπονδίας της Βρετανικής Βιομηχανίας, καταθέτοντας στη Βουλή των Λόρδων, αναφέρθηκε στον «κατακερματισμό της κοινής αγοράς» που θα προκαλούσε η ανεξαρτητοποίηση. Η σχέση της ανεξάρτητης Σκωτίας με την Τράπεζα της Αγγλίας έχει ιδιαίτερη σημασία για τις τράπεζες της χώρας, το συνολικό ενεργητικό των δύο μεγαλύτερων εκ των οποίων ισοδυναμεί με πάνω από 15 φορές το σκωτσέζικο ΑΕΠ (τα χρήματα που διέθεσε η βρετανική κυβέρνηση μόνο για τη διάσωση της Royal Bank of Scotland ισοδυναμούν με 211% του εγχώριου προϊόντος της Σκωτίας).
Δημοψήφισμα για την παραμονή στην Ε.Ε.
Το σκωτσέζικο δημοψήφισμα δεν είναι η μόνη κρίσιμη απόφαση που καλούνται να πάρουν οι ψηφοφόροι του Ηνωμένου Βασιλείου στο προσεχές μέλλον. Αν οι Συντηρητικοί επανεκλεγούν την άνοιξη του 2015, έχουν δεσμευτεί να διεξαγάγουν δημοψήφισμα ώς το 2017 για την παραμονή της Βρετανίας στην Ε.Ε. Η εκλογική εκτόξευση του αντιευρωπαϊκού UKIP στις πρόσφατες ευρωεκλογές, μάλιστα, ενδεχομένως να σημαίνει ότι το δημοψήφισμα αυτό θα συμβεί ανεξαρτήτως ποιο κόμμα θα καταλάβει του χρόνου την Ντάουνινγκ Στριτ.
Την περασμένη εβδομάδα, δημοσίευμα των Financial Times έδωσε μία πρώτη γεύση των πιθανών συνεπειών του Βrexit για τον βρετανικό τραπεζικό κλάδο, που είναι ο σημαντικότερος πυλώνας της βρετανικής οικονομίας. Σύμφωνα με το δημοσίευμα, μεγάλες αμερικανικές τράπεζες όπως η Citigroup, η Morgan Stanley και η Bank of America έχουν ξεκινήσει να προετοιμάζονται -έστω κι αν βρίσκονται ακόμα σε πολύ πρώιμο στάδιο- για τη μεταφορά υπηρεσιών τους στην Ιρλανδία. Οπως ανέφεραν στελέχη των τραπεζών στην εφημερίδα, η πιθανότητα εξόδου της Βρετανίας από την Ε.Ε. είναι ο απώτερος λόγος, αλλά το πιο άμεσο έναυσμα για την κινητοποίηση δόθηκε από την ευρωπαϊκή τραπεζική ένωση, που εκτιμάται ότι θα περιθωριοποιήσει το Λονδίνο ως χρηματοοικονομικό κέντρο.
«Δικαιοσύνη, ευημερία σε μια ανεξάρτητη Σκωτία»
Στο μανιφέστο της για την ανεξαρτησία («Scotland’s Future: Your Guide to an Independent Scotland»), η τοπική κυβέρνηση αναφέρει τη δημοκρατία, την ευημερία και την οικονομική δικαιοσύνη ως τους τρεις βασικούς λόγους που συνηγορούν υπέρ της απόσχισης. Παρά την εκχώρηση αρμοδιοτήτων στο Χόλιρουντ, το τοπικό Κοινοβούλιο, το 1998 και το 2012, το Ουεστμίνστερ εξακολουθεί να διατηρεί τον έλεγχο των βασικών εργαλείων της οικονομικής πολιτικής, από τη φορολογία και τις δημόσιες δαπάνες ώς το κανονιστικό πλαίσιο για τη βιομηχανία και την πολιτική ανταγωνισμού. Οι αποφάσεις σε όλα αυτά τα μέτωπα, σύμφωνα με το μανιφέστο, δεν λαμβάνονται με γνώμονα το συμφέρον της Σκωτίας (όπου εκλέγονται μόνο 59 από τους 650 βουλευτές της Βουλής των Κοινοτήτων), γεγονός που έχει συμβάλει σε ρυθμούς ανάπτυξης του ΑΕΠ στη Σκωτία που τα τελευταία 30 χρόνια είναι χαμηλότεροι από αυτούς του Ηνωμένου Βασιλείου. Στο μέτωπο της οικονομικής δικαιοσύνης, το μανιφέστο αναφέρει ότι σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, την περίοδο από το 1975 και μετά το Ηνωμένο Βασίλειο είναι το μέλος του Οργανισμού που παρουσιάζει τη μεγαλύτερη αύξηση της εισοδηματικής ανισότητας. Οπως σημειώνουν οι συντάκτες του μανιφέστου, η επιδίωξη μιας κοινωνίας με μεγαλύτερη ισότητα, εκτός από ηθικά επιβεβλημένη, έχει και οικονομική λογική, καθώς «γνωρίζουμε ότι οι πιο ίσες κοινωνίες έχουν τα υψηλότερα επίπεδα ευζωίας και ευημερίας».
Ο περιορισμός της εισοδηματικής ανισότητας, ωστόσο, προϋποθέτει μία ενεργό πολιτική πρόνοιας, που με τη σειρά της προϋποθέτει υγιή δημόσια οικονομικά. Ως μέλος του Ηνωμένου Βασιλείου, η Σκωτία λαμβάνει άμεσες μεταβιβάσεις από τα δημόσια ταμεία του Ηνωμένου Βασιλείου, τα οποία καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος των δημοσίων δαπανών.
Στην κοινωνική προστασία, τον πιο δαπανηρό τομέα σε απόλυτους αριθμούς (22 δισ. λίρες), τα 3/4 των δαπανών προέρχονται από το Λονδίνο. Η δημοσιονομική υγεία μιας ανεξάρτητης Σκωτίας θα εξαρτάται σε αυξημένο βαθμό από το πετρέλαιο της Βόρειας Θάλασσας. Το αυξημένο μερίδιο από τα έσοδα του πετρελαίου αναμένεται από τους ειδικούς ότι θα καλύψει την απώλεια των άμεσων μεταβιβάσεων από το Λονδίνο. Με δύο κρίσιμες διαφορές: πρώτον, η σκωτσέζικη οικονομία θα είναι πλέον πολύ πιο ευάλωτη ακόμα και σε μικρή πτώση των διεθνών τιμών, καθώς η μείωση κρατικών εσόδων από το πετρέλαιο θα πρέπει να καλύπτεται με δημοσιονομικά μέτρα αποκλειστικά επί των φορολογούμενων της Σκωτίας. Δεύτερον, το πετρέλαιο της Βόρειας Θάλασσας δεν θα ρέει για πάντα. Ανεξαρτήτως των διεθνών τιμών, οι ειδικοί που κατέθεσαν στη Βουλή των Λόρδων συμφωνούν ότι σε βάθος 25ετίας, τα έσοδα από την εξόρυξή του θα έχουν μειωθεί.