Τη 13η Οκτωβρίου η Σουηδική Ακαδημία Επιστημών απένειμε το Νομπέλ των Οικονομικών Επιστημών στον διάσημο Γάλλο οικονομολόγο Jean Tirole. Πρόκειται περί λαμπρού επιστήμονα, με μεγάλο εύρος ενδιαφερόντων, εκπληκτική συμβολή σε πολλές περιοχές της οικονομικής, του οποίου το έργο -αν και θεωρητικού χαρακτήρα- άπτεται καυτών θεμάτων σχεδιασμού οικονομικής πολιτικής σχετικά με τον έλεγχο των μονοπωλίων/ολιγοπωλίων και της ρυθμιστικής πολιτικής στον τραπεζικό τομέα και στις αγορές γενικότερα. Ουδείς εξεπλάγη. Η γνωριμία μαζί του κάνει προφανές ότι είναι θαυμαστός δάσκαλος και γλυκομίλητος και συμπαθέστατος άνθρωπος.
Γιατί λοιπόν απασχολώ τον αναγνώστη με την απονομή του βραβείου Νομπέλ σε Γάλλο επιστήμονα που εργάζεται στη μακρινή Τουλούζη, μάλιστα τέσσερα ακριβώς χρόνια μετά τον παιάνα, από κοινού με τον Κώστα Αζαριάδη, για τον Χριστόφορο Πισσαρίδη, που τιμήθηκε με το ίδιο βραβείο το 2010; Προχωρώ για να εξηγήσω ότι νομίζω πως η ιστορία του Tirole είναι γεμάτη διδάγματα για την Ελλάδα.
Ο Tirole είναι προϊόν του ελίτ συστήματος των grandes écoles της Γαλλίας: σχολές όπως το σύστημα των φημισμένων λυκείων, οι École Polytechnique, École des Ponts et Chaussees, στις οποίες σπούδασε ο Jean Tirole, όπως και η École Normale Superieure, και άλλες, εκπαιδεύουν σε μεγάλο βαθμό την πνευματική αφρόκρεμα της Γαλλίας. Οι σπουδαστές περνούν δύσκολες εισαγωγικές εξετάσεις που απαιτούν σοβαρή προετοιμασία στα φημισμένα λύκεια, που μέσω συστήματος υποτροφιών καλύπτουν όλη τη Γαλλία και ελκύουν τα πιο έξυπνα παιδιά. Ο Tirole συνέχισε τις μεταπτυχιακές σπουδές του στο ΜΙΤ, από όπου πήρε το διδακτορικό του το 1981 και όπου στη συνέχεια εξελέγη και καθηγητής το 1984 (ύστερα από σύντομη θητεία στην École des Ponts et Chaussees). Θα ήταν φυσικά δύσκολο να μην αναγνωριστεί το ταλέντο του, αλλά το 1992 αποφάσισε να γυρίσει στη Γαλλία, και μάλιστα στην Τουλούζη. Αυτό δεν έγινε από έλλειψη άλλων ευκαιριών. Αντιθέτως!
Η προεργασία για να μπορεί η Τουλούζη να ελκύσει τον Tirole έγινε από τον συνεργάτη του και «μέντορά» του τον Jean-Jacques Laffont. O Laffont με θαυμαστή υπομονή, και σε συνεργασία με άλλους επιστήμονες πρώτης τάξης που αυτός προσωπικά διάλεξε, έχτισε το Institut d’ Economie Industrielle. Το ερευνητικό αυτό κέντρο, που λειτουργεί παράλληλα με οικονομικές σχολές γειτονικών πανεπιστημίων, χρηματοδοτήθηκε από μεγάλες κρατικές και ιδιωτικές γαλλικές επιχειρήσεις, με σκοπό την παροχή (ακριβοπληρωμένων) συμβουλών υψηλής ποιότητας, αλλά και με την κατανόηση ότι το πλεόνασμα θα εχρησιμοποιείτο για αμοιβές επιστημόνων διεθνούς κύρους. Ολα αυτά έγιναν νόμιμα αλλά δημιουργικά, σε ένα νομικό πλαίσιο που επέτρεψε θεσμικές καινοτομίες.
Ο στόχος του Laffont ήταν προσέλκυση κορυφαίων επιστημόνων αδιαμφισβήτητου κύρους. Και το πέτυχε! Δυστυχώς ο ίδιος πέθανε πολύ νέος και έτσι δεν έζησε να δει το Νομπέλ στον Tirole – τι καλύτερη επιβράβευση τέτοιου έργου; Τώρα πια έχει χτιστεί οικονομική σχολή πρώτης τάξης, η Fondation Jean-Jacques Laffont/Toulouse Sciences Economiques, της οποίας ηγείται ο Tirole, και επιστημονικά αλλά και με σκοπό τη συγκέντρωση χορηγιών που θα της επιτρέψουν να λειτουργεί ως ανεξάρτητο εκπαιδευτικό ίδρυμα.
Η Τουλούζη, πανέμορφη πόλη με εκλεκτή ποιότητα ζωής, δεν είναι τυχαίο μέρος. Εχει παλαιά παράδοση πνευματικής παρουσίας. Το Λύκειο Pierre de Fermat είναι εκεί εδώ και αιώνες, όπως εκεί είναι και η βιομηχανία των αεροσκαφών Airbus και πολλές άλλες εταιρείες υψηλής τεχνολογίας. Η επιτυχία του εγχειρήματος του Laffont αποδεικνύεται και από τη δημιουργία (εκτός του γαλλικού θεσμικού πλαισίου) σχολής προχωρημένων σπουδών παγκοσμίου κύρους. Το γεγονός ότι 70% των σπουδαστών είναι ξένοι αποτελεί απόδειξη της ποιότητάς της. Φυσικά, όπως ο ίδιος ο Tirole είπε σε επανειλημμένες συνεντεύξεις Τύπου, η ποιότητα των συνεργατών και σπουδαστών του στην Τουλούζη είναι σημαντικό στοιχείο της επιτυχίας του.
Και για την κρίση της πατρίδας του, οι συμβουλές του Tirole είναι οικείες: διαρθρωτικές αλλαγές, αξιολόγηση, ανταγωνισμός και υπεύθυνη διαχείριση.
Συνοψίζω με διδάγματα χρήσιμα σε μια περίοδο φυγής εγκεφάλων: πρότυπες σχολές υψηλής ποιότητας, έντεχνη χρήση πόρων αλλά και δημιουργική συνεργασία εκπαιδευτικών και ερευνητικών ιδρυμάτων με τη βιομηχανία, προσέλκυση επιστημόνων παγκοσμίου κύρους καθώς και περιζήτητων σπουδαστών – τα πανεπιστήμια δεν είναι τίποτα χωρίς εκλεκτούς σπουδαστές και η επιστήμη είναι διεθνής.
Γιατί να μην μπορούμε να το κάνουμε και εμείς;
* Καθηγητής Οικονομικής στην τιμητική έδρα Max and Herta Neubauer, Πανεπιστήμιο Tufts.