Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι και οι συνάδελφοί του ετοιμάζονται να κάνουν ό,τι χρειαστεί ώστε να σώσουν την ευρωπαϊκή οικονομία από τον αποπληθωρισμό. Πρέπει να το εννοούν στ’ αλήθεια, γιατί το λένε συνεχώς. Είναι έτοιμοι από τότε που μπορεί να θυμηθεί κανείς, παρ’ όλα αυτά ο πληθωρισμός παραμένει σε επικίνδυνα χαμηλό επίπεδο και ελάχιστα πράγματα φαίνεται να συμβαίνουν. Οπως φαίνεται, η ΕΚΤ εξακολουθεί να ελπίζει ότι τα μικρού βεληνεκούς μέτρα που έχει ανακοινώσει μέχρι σήμερα θα καταφέρουν να τονώσουν την οικονομία. Πράγμα αμφισβητήσιμο στην καλύτερη των περιπτώσεων. Ο αποπληθωρισμός στην Ευρωζώνη αποτελεί σαφή και άμεσο κίνδυνο. Απαιτείται πιο επιθετική πολιτική νομισματικής χαλάρωσης (σ.σ. αγορά περιουσιακών στοιχείων από ΕΚΤ σε μεγάλη κλίμακα), το ταχύτερο. Προκύπτουν δύο ερωτήματα. Τι μορφή θα πρέπει να λάβει; Και πώς μπορούν να ξεπεραστούν τα πολιτικά και νομικά εμπόδια ώστε να εφαρμοστεί πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης. Αν και κανείς δεν αναγνωρίζει δημοσίως την ύπαρξη τέτοιου είδους εμποδίων, στην πραγματικότητα σε αυτά οφείλεται η διαρκής αναποφασιστικότητα της ΕΚΤ. Είναι νόμιμη η ποσοτική χαλάρωση; Εκκρεμεί απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης σχετικά με το αν η ΕΚΤ μπορεί να αγοράσει κρατικά ομόλογα.
Παρ’ όλα αυτά, η υπόθεση αφορά το υπάρχον πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων (OMT) της Τράπεζας, το οποίο δεν αποτελεί ευθέως ποσοτική χαλάρωση. Η απόφαση, όταν εκδοθεί, είναι απίθανο να διευθετήσει το ζήτημα. Ο Ντράγκι και όσοι συμφωνούν ότι η Ευρώπη χρειάζεται αμερικανικού στυλ ποσοτική χαλάρωση καλά θα κάνουν να προχωρήσουν και να το κάνουν. Ας ανησυχήσουν κατόπιν για τα όποια νομικά προβλήματα. Μόλις ληφθεί η απόφαση, η ποσοτική χαλάρωση μπορεί να γίνει με διαφόρους τρόπους, ορισμένοι εκ των οποίων είναι περισσότερο ασφαλείς από νομικής απόψεως. Αγορές κρατικών ομολόγων στις δευτερογενείς αγορές θα περάσουν πιο εύκολα απ’ ό,τι αγορές απευθείας από τις κυβερνήσεις. Αν η ΕΚΤ ανακοινώσει ότι είναι πρόθυμη να αγοράσει τιτλοποιημένα πακέτα δημοσίου χρέους θα δημιουργήσει την αγορά για ένα εργαλείο που χρειάζεται η Ευρωζώνη, αλλά προς το παρόν δεν διαθέτει. Ο Τζέφρι Φράνκελ του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ προτείνει μια άλλη προσέγγιση. Η ΕΚΤ θα μπορούσε να αγοράσει μεγάλες ποσότητες δολαρίων με στόχο να ρίξει την ισοτιμία του ευρώ, γεγονός που θα μπορούσε να τονώσει σημαντικά την οικονομία ενώ η μέθοδος δεν απαγορεύεται ρητώς. Ο Γιάνης Βαρουφάκης του ΕΚΠΑ προτείνει μια διαφορετική ιδέα. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και το νέο Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων θα πρέπει να εκτελέσουν ένα μεγάλο πρόγραμμα επενδύσεων σε έργα υποδομής. Ολόκληρο το κόστος του προγράμματος θα μπορούσε να καλυφθεί μέσω της έκδοσης ομολόγων τα οποία θα αγοράσει η ΕΚΤ. Το αποτέλεσμα θα μπορούσε εύκολα να είναι μέτρα τόνωσης ύψους 1 τρισ. ευρώ σε ένα ή δύο χρόνια. Παράλληλα, δεν αποτελεί άμεση χρηματοδότηση των κυβερνήσεων, αν και αποτελεί άμεση χρηματοδότηση δημοσίων δαπανών.
Ενα επιπλέον πλεονέκτημα αυτής της εκδοχής ποσοτικής χαλάρωσης είναι ότι τονώνει την οικονομία αυξάνοντας άμεσα τις δαπάνες αντί να το κάνει μέσω της υποχώρησης των μακροπρόθεσμων επιτοκίων δανεισμού. Στην Ευρώπη οι κεφαλαιαγορές παίζουν μικρότερο ρόλο στη χρηματοδότηση επενδύσεων απ’ ό,τι στις ΗΠΑ, οπότε η άμεση χρηματοδότηση των δαπανών αναμένεται ότι θα λειτουργήσει καλύτερα. Ενα βήμα παρακάτω έχουμε την ποσοτική χαλάρωση μέσω αυτού που ο Μίλτον Φρίντμαν αποκαλούσε «χρήματα που πέφτουν από ελικόπτερα». Από πρακτικής απόψεως θα είχε τη μορφή άμεσης χρηματοδότησης: Οι κυβερνήσεις μειώνουν φόρους ή αυξάνουν τις δαπάνες τους και πληρώνει η ΕΚΤ τυπώνοντας χρήματα. Προφανώς αυτό είναι verboten (σ.σ. γερμανικά: απαγορεύεται). Υπάρχει και η πρόταση του Τζον Μουλμπάουερ του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, που προτείνει στην ΕΚΤ απλώς να στείλει μια επιταγή ύψους 500 ευρώ σε κάθε Ευρωπαίο φορολογούμενο.