Η αποφασιστική κίνηση της Σαουδικής Αραβίας να προσφέρει χθες στην πελατεία της από την Ασία περαιτέρω έκπτωση στο πετρέλαιό της κατά ακόμη δύο δολάρια το βαρέλι, αποτελεί το τελευταίο επεισόδιο στο σίριαλ ενός πολέμου τιμών που φαίνεται να βρίσκεται πλέον σε πλήρη εξέλιξη στην παγκόσμια αγορά μαύρου χρυσού. Η επιδίωξη της μεγαλύτερης σε εξαγωγές χώρας-μέλους του ΟΠΕΚ να διασφαλίσει το μερίδιό της στην παγκόσμια αγορά όχι μόνον εξωθεί σε περαιτέρω πτώση τις τιμές του πετρελαίου σε χαμηλά πενταετίας αλλά εγκυμονεί διαλυτικές τάσεις στους κόλπους του διεθνούς καρτέλ πετρελαίου, ο διεθνής ρόλος του οποίου έχει υπονομευθεί καθοριστικά από την εκρηκτική αύξηση της παραγωγής σχιστολιθικών υδρογονανθράκων στις ΗΠΑ. Και είναι αυτός ακριβώς ο μεγάλος όγκος παραγωγής αμερικανικού πετρελαίου, με την παραγωγή στις ΗΠΑ να βρίσκεται στα υψηλότερα επίπεδα των τελευταίων 31 ετών, που έχει ανατρέψει τις ισορροπίες στην παγκόσμια αγορά μαύρου χρυσού, καθώς συνδυάζεται με την επιβράδυνση στους ρυθμούς ανάπτυξης πολλών βιομηχανικών οικονομιών και προπαντός εκείνης της ενεργοβόρας Κίνας. Αυξάνοντας σε ασυνήθιστο βαθμό την προσφορά μαύρου χρυσού σε μια περίοδο που η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας προεξοφλεί μείωση της παγκόσμιας ζήτησης, η παραγωγή σχιστολιθικού πετρελαίου στις ΗΠΑ έχει επιφέρει το παράδοξο να υποχωρεί η τιμή του πετρελαίου από τον Ιούνιο παρά τους παρατεταμένους εμφυλίους σε Λιβύη και Ιράκ.
Η τιμή του πετρελαίου σημείωσε για τελευταία φορά ουσιαστική άνοδο λίγο πριν από τα μέσα Ιουνίου, όταν οι τζιχαντιστές κατέλαβαν περιοχή κοντά στη Μοσούλη, στην οποία βρίσκεται ένα από τα σημαντικότερα διυλιστήρια του Ιράκ. Εκτοτε βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση που όλα δείχνουν πως θα συνεχισθεί. «Η μάχη για τα μερίδια αγοράς φαίνεται να κορυφώνεται» σχολίασε χθες ο Μάικλ Πούλσεν, αναλυτής της Global Risk Management, ενώ ο Ντάνιελ Γεργκίν, αναλυτής ενέργειας και κάτοχος βραβείου Πούλιτζερ, επισημαίνει πως το βασίλειο των Σαούδ «δεν θέλει να επιδοτήσει το Ιράν, το Ιράκ και τη Βενεζουέλα», όπως φαίνεται να απέδειξε χθες το Ριάντ. Το σχόλιο του Γεργκίν αναφέρεται στα αιτήματα των οικονομικά ασθενέστερων χωρών-μελών του ΟΠΕΚ που αντιμετωπίζοντας την πτώση των τιμών ως συνεπακόλουθο του πλεονάσματος προσφοράς, άσκησαν πιέσεις στην τελευταία σύνοδό του στις 27 Νοεμβρίου, ζητώντας μείωση της παραγωγής με σκοπό να δοθεί ανοδική ώθηση στις τιμές. Από την έκβαση της συνόδου του καρτέλ και την απόφασή του να διατηρήσει την παραγωγή αμετάβλητη στα 30 εκατ. βαρέλια την ημέρα διαφαίνεται ήδη να υπερισχύει η θέση του Ριάντ που, όπως επισημαίνει ο Γεργκίν μαζί με άλλους αναλυτές του κλάδου, «έχει συναλλαγματικά διαθέσιμα ύψους σχεδόν 800 δισ. δολαρίων και επομένως μπορεί να αντέξει τη μείωση των εσόδων του από τις χαμηλές τιμές».
Με τη χθεσινή κίνηση του Ριάντ φαίνεται να επιβεβαιώνονται όσοι αναλυτές του κλάδου έχουν ερμηνεύσει τη στάση των Σαούδ ως προσπάθεια να υπονομεύσουν με τις υπερβολικά χαμηλές τιμές την κερδοφορία και τη βιωσιμότητα της αμερικανικής βιομηχανίας σχιστολιθικών που απειλεί την πρωτοκαθεδρία της Σαουδικής Αραβίας στην παγκόσμια αγορά. Απώτερος στόχος αυτής της στάσης εκτιμούν πως είναι να εξωθηθεί η αμερικανική βιομηχανία σχιστολιθικών σε μείωση της παραγωγής, που με τη σειρά της θα επιφέρει νέα αύξηση των τιμών και θα ανακτήσει έτσι ο ΟΠΕΚ το πλεονέκτημα να επηρεάζει τις τιμές αυξομειώνοντας την παραγωγή του. Πολλοί παράγοντες της αμερικανικής βιομηχανίας σχιστολιθικών έσπευσαν τις τελευταίες ημέρες να διαβεβαιώσουν πως οι επενδύσεις και η δραστηριότητα στον κλάδο συνεχίζονται απρόσκοπτα.
Πλήγμα σε ΗΠΑ
Ως προςτο αν οι χαμηλές τιμές πλήττουν την αμερικανική βιομηχανία πετρελαίου, ο Χάρολντ Χαμ, ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της Continental Resources και πρωτοπόρος στην εκμετάλλευση σχιστολιθικών που έχει δει την αξία των μετοχών της εταιρείας του να μειώνεται κατά περισσότερο από 50% τους τελευταίους τρεις μήνες, προεξοφλεί μείωση της παραγωγής σχιστολιθικών στις ΗΠΑ όσο οι τιμές παραμένουν τόσο χαμηλές αν και παράγοντες του κλάδου υποστηρίζουν πως ο τομέας παραμένει βιώσιμος ακόμη και με τιμές της τάξης των 42 δολαρίων το βαρέλι. Παράλληλα, όμως, ενισχύεται στις ΗΠΑ η επιχειρηματολογία υπέρ της άρσης της απαγόρευσης στις εξαγωγές αμερικανικού πετρελαίου. Ο Λόρενς Σάμερς, πρώην σύμβουλος του Αμερικανού προέδρου επί Οικονομικών Θεμάτων, έχει ταχθεί από τον Σεπτέμβριο υπέρ της άρσης της απαγόρευσης και η γερουσιαστής Λίζα Μουρκόφσκι, που αναμένεται να αναλάβει επικεφαλής της επιτροπής ενέργειας και φυσικών πόρων του Κογκρέσου εκτιμά πως η πτώση των τιμών θα διευκολύνει την άρση της απαγόρευσης.
Καλή εξέλιξη για τη διεθνή οικονομία
Το φθηνό πετρέλαιο φαίνεται να αποτελεί «φανταστικά νέα» για την παγκόσμια οικονομία όπως χαρακτηριστικά εκτιμά η τράπεζα ABN – AMRO Bank που επισημαίνει πως η πτώση των τιμών συνεπάγεται για όσες χώρες καλύπτουν τις ενεργειακές τους ανάγκες με εισαγωγές επιπλέον 550 δισ. δολάρια. Το ποσό αυτό αντιστοιχεί με το 0,7% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Σε ό,τι αφορά ειδικότερα την οικονομία της Ευρωζώνης, η πλειονότητα των χωρών της οποίας καλύπτουν τις ενεργειακές τους ανάγκες με εισαγωγές, η τράπεζα ABN – AMRO Bank χαρακτηρίζει «καλά νέα» το φθηνό πετρέλαιο αν και πρόκειται να προκαλέσει περαιτέρω επιβράδυνση του πληθωρισμού. Προβλέπει, μάλιστα, πως αυξάνονται εξαιτίας του οι πιθανότητες για περαιτέρω χαλάρωση από την ΕΚΤ.
Σε ό,τι αφορά τις ΗΠΑ, ακόμη κι αν η πτώση των τιμών του πετρελαίου πρόκειται να πλήξει την αμερικανική βιομηχανία πετρελαίου και ειδικότερα τη δαπανηρή εξόρυξη σχιστολιθικών υδρογονανθράκων από τα κοιτάσματα στο Τέξας και στη Βόρεια Ντακότα, στο σύνολό της η αμερικανική οικονομία θα ωφεληθεί. Αυτό εκτιμά η επικεφαλής του ΔΝΤ, που προβλέπει πως το φθηνό πετρέλαιο θα επιταχύνει την ανάπτυξη στις ΗΠΑ στο 3,5% το επόμενο έτος, ενώ η προηγούμενη εκτίμηση μιλούσε για αύξηση αμερικανικού ΑΕΠ κατά 3,1%. Τα πράγματα για τις πετρελαιοπαραγωγούς χώρες είναι, όμως, πολύ πιο σύνθετα. Αδιακρίτως του ποιον ακριβώς στοχεύει να πολεμήσει η στρατηγική της Σαουδικής Αραβίας, αδιαμφισβήτητα της πλουσιότερης εκ των πετρελαιοπαραγωγών χωρών, αποβαίνει εις βάρος των εταίρων του Ριάντ εντός του καρτέλ πετρελαίου.
Οι αποκλίσεις ανάμεσα στις χώρες-μέλη του ΟΠΕΚ είναι τεράστιες εφόσον χώρες όπως το Ιράν, η Νιγηρία και η Βενεζουέλα μπορούν να ισοσκελίσουν τους προϋπολογισμούς τους με τα έσοδα που προσπορίζονται από το πετρέλαιο όταν αυτό βρίσκεται πάνω από τα 117 δολάρια το βαρέλι αλλά την ίδια στιγμή τα Αραβικά Εμιράτα, το Κατάρ και το Κουβέιτ τα καταφέρνουν με πολύ λιγότερα. Ετσι ενώ η πτώση των τιμών του πετρελαίου χωρίζει την παγκόσμια οικονομία σε κερδισμένους και χαμένους καθώς μεταφέρει κεφάλαια από τις πετρελαιοπαραγωγούς χώρες στις χώρες που καταναλώνουν πετρέλαιο, ταυτοχρόνως χωρίζει και τις χώρες-μέλη του ΟΠΕΚ σε νικητές και ηττημένους και αναδεικνύει το έλλειμμα αλληλεγγύης ανάμεσά τους. Τα μειωμένα έσοδα από το πετρέλαιο, που αντιπροσωπεύουν το 95% των εξαγωγών της Βενεζουέλας, συνεπάγονται αυξημένους κινδύνους χρεοκοπίας για τη χώρα, καθώς το Καράκας προσβλέπει σε αυτά για να καλύψει το δημοσιονομικό του έλλειμμα. Την ίδια στιγμή η Τεχεράνη βλέπει να οξύνονται τα οικονομικά της προβλήματα με πιθανές επιπτώσεις στη διαπραγματευτική της ισχύ σε ό,τι αφορά το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Στη χειρότερη μοίρα, όμως, βρίσκονται αναμφίβολα οι φτωχότερες πετρελαιοπαραγωγοί χώρες που είναι οι χώρες της Αφρικής με σημαντικότερες όλων τη Νιγηρία και την Αγκόλα. Εχοντας βασίσει εκ των πραγμάτων την ανάπτυξή τους στα έσοδα από το πετρέλαιο και έχοντας σχεδιάσει δαπάνες που θα μπορούσαν να αναβαθμίσουν το βιοτικό επίπεδο των πολιτών, οι χώρες αυτές βρίσκονται προ οικονομικού αδιεξόδου και βλέπουν να ανοίγει και πάλι μπροστά τους ο δρόμος προς το ΔΝΤ.
Οι σύμμαχοι που έγιναν ανταγωνιστές
Με την τελευταία κίνησή της να δελεάσει την πελατεία της προσφέροντας νέες εκπτώσεις, η Σαουδική Αραβία φαίνεται να διαψεύδει όσα σενάρια συνωμοσίας ακούστηκαν τους τελευταίους μήνες περί συνεννόησης ανάμεσα στο Ριάντ και την Ουάσιγκτον με στόχο την αποδυνάμωση της ρωσικής οικονομίας και απώτερο σκοπό την πρόκληση πολιτικών ανατροπών στη Ρωσία. Ακόμη κι αν στην προκειμένη περίπτωση δεν έχουν βάση τα γεωπολιτικά σενάρια, δεν θα μπορούσε να τα χαρακτηρίσει κανείς αποκυήματα νοσηρής φαντασίας. Κι αυτό επειδή όχι μόνον είναι καταστρεπτικός ο αντίκτυπος της πτώσης του πετρελαίου στην οικονομία της Ρωσίας, που ήδη υφίσταται μεγάλες πιέσεις από τις κυρώσεις που της έχει επιβάλει η Δύση, αλλά και γιατί δικαιολογεί τις υποψίες στο παρελθόν των δύο χωρών όταν συνεργάστηκαν έχοντας στο στόχαστρό τους την ίδια χώρα.
Αυτό υποστήριξε τουλάχιστον ο Φρανκ Ούμπαχ, διευθυντής έρευνας στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Ενέργειας και Ασφάλειας Πρώτων Υλών στο Kings College του Λονδίνου, αναφερόμενος στη δεκαετία του 1980 όταν Ουάσιγκτον και Ριάντ «συνεργάστηκαν». Ο κ. Ούμπαχ, που σημειωτέον κάθε άλλο παρά υποστηρίζει αυτή τη φορά το σενάριο συνεργασίας ανάμεσα σε ΗΠΑ και Σαουδική Αραβία, τόνισε πως το 1986 η τιμή του πετρελαίου έπεσε περισσότερο από 50% σηματοδοτώντας την αρχή του τέλους της Σοβιετικής Ενωσης. Ακόμη και ο Ρώσος πρόεδρος απέφυγε, πάντως, να αναφερθεί στην πτώση του πετρελαίου μολονότι η ετήσια ομιλία του έβριθε κατηγοριών κατά της Δύσης. Οπως, όμως, τόνισε προ ημερών ο Ρώσος υπουργός Οικονομικών, Αντον Σιλουάνοφ, η ζημιά που προκαλεί στη ρωσική οικονομία η πτώση της τιμής του πετρελαίου υπολογίζεται σε 90 έως 100 δισ. δολάρια ετησίως, ενώ το κόστος των γεωπολιτικών κρίσεων στις οποίες εμπλέκεται η χώρα φθάνει τα 40 δισ. δολάρια ετησίως.
Σε ό,τι αφορά την επικεφαλής του ΔΝΤ, που τόνισε ότι η πτώση του πετρελαίου είναι ευεργετική για την παγκόσμια οικονομία, η κ. Λαγκάρντ ξεχώρισε την περίπτωση της Ρωσίας για την οποία τη χαρακτήρισε «σημαντική απειλή». Η κ. Λαγκάρντ εξέφρασε μάλιστα την εκτίμηση πως το φθηνό πετρέλαιο καθιστά ακόμη πιο ευάλωτη και εύθραυστη την οικονομία της Ρωσίας «κάτι που γνωρίζουν οι Ρώσοι και απομένει να αποδειχθεί ποια θα είναι η αντίδρασή τους».