Πολλοί οικονομολόγοι, περιλαμβανομένης της Τζάνετ Γέλεν, προέδρου της αμερικανικής Ομοσπονδιακής Τράπεζας (Fed), αντιμετωπίζουν τα προβλήματα της παγκόσμιας οικονομίας από το 2008 και μετά σε μεγάλο βαθμό ως μια ιστορία «απομόχλευσης», δηλαδή της συντονισμένης προσπάθειας των απανταχού οφειλετών να περιορίσουν τα χρέη τους. Γιατί αποτελεί πρόβλημα η απομόχλευση;
Διότι οι δικές μου δαπάνες είναι το δικό σου εισόδημα και οι δικές σου δαπάνες το δικό μου εισόδημα, οπότε αν οι πάντες περικόπτουν δαπάνες την ίδια στιγμή τότε μειώνεται το παγκόσμιο εισόδημα. Ή όπως το έθεσε η κ. Γέλεν το 2009, «προληπτικά μέτρα που μπορεί να είναι έξυπνα για άτομα και εταιρείες –και όντως ουσιώδη ώστε να επιστρέψει η οικονομία σε κανονική κατάσταση– παρ’ όλα αυτά μεγεθύνουν το πρόβλημα της οικονομίας ως συνόλου». Οπότε πόσο προοδεύσαμε προς τον στόχο να επαναφέρουμε την οικονομία σε αυτή τη «συνηθισμένη κατάσταση»; Καθόλου. Πρώτα τα στοιχεία. Την περασμένη εβδομάδα η εταιρεία McKinsey εξέδωσε έρευνα με τίτλο «Χρέος και (όχι τόσο πολύ) απομόχλευση», όπου το συμπέρασμα είναι ότι κανένα έθνος δεν μείωσε την αναλογία χρέος προς ΑΕΠ. Ισως να θεωρείται πως αυτή η αποτυχία να μειώσουμε το χρέος οφείλεται στο ότι δεν προσπαθούμε σκληρά. Στην πραγματικότητα είχαμε άνευ προηγουμένου λιτότητα. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, οι πραγματικές κρατικές δαπάνες των πλούσιων κρατών μειώθηκαν – υπήρξαν μεγάλες περικοπές στη νότια Ευρώπη, αλλά υπήρξαν και περικοπές δαπανών σε χώρες όπως η Γερμανία και οι ΗΠΑ, που μπορούν να δανειστούν με επιτόκια που είναι από τα χαμηλότερα στην ιστορία. Παρ’ όλα αυτά, η λιτότητα έκανε τα πράγματα χειρότερα, όπως ήταν αναμενόμενο, διότι η απαίτηση να σφίξουν όλοι το ζωνάρι βασίστηκε στη λανθασμένη κατανόηση του ρόλου που διαδραματίζει το χρέος στην οικονομία.
Είναι αλήθεια ότι το χρέος μπορεί να απειλήσει τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, ωστόσο δεν βελτιώνεται η κατάσταση εάν οι προσπάθειες να περιοριστεί το χρέος καταλήγουν να ρίχνουν την οικονομία σε αποπληθωρισμό και ύφεση. Πράγμα που μας φέρνει στην τρέχουσα κατάσταση, διότι υπάρχει άμεση σύνδεση μεταξύ της συνολικής αποτυχίας για απομόχλευση και της πολιτικής κρίσης που κάνει την εμφάνισή της στην Ευρώπη. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες πίστεψαν στην ιδέα ότι η οικονομική κρίση οφείλεται στις υπερβολικές δαπάνες εθνών που ζούσαν πέρα από τις δυνατότητές τους. Αυτό που πρέπει να κάνουμε, επέμεινε η Γερμανίδα καγκελάριος Αγκελα Μέρκελ, είναι να επιστρέψουμε στη λιτότητα. Οι Ευρωπαίοι οφειλέτες όντως έπρεπε να σφίξουν το ζωνάρι, αλλά η λιτότητα που τους επιβλήθηκε ήταν απίστευτα άγρια. Στο μεταξύ, η Γερμανία και οι υπόλοιπες οικονομίες του πυρήνα, οι οποίες θα έπρεπε να αυξήσουν τις δαπάνες ώστε να αντισταθμίσουν τη λιτότητα στην περιφέρεια, επίσης προσπάθησαν να περιορίσουν τις δαπάνες τους. Το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον όπου ήταν αδύνατη η μείωση του χρέους: Η πραγματική ανάπτυξη περιορίστηκε σε πολύ χαμηλό επίπεδο, ο πληθωρισμός υποχώρησε σχεδόν στο μηδέν και ο αποπληθωρισμός εδραιώθηκε στα κράτη που είχαν τα μεγαλύτερα προβλήματα. Οι δυστυχείς ψηφοφόροι υπέστησαν αυτή την καταστροφική πολιτική για αξιομνημόνευτα μεγάλο χρονικό διάστημα, πιστεύοντας τις υποσχέσεις της ελίτ ότι θα ανταμειφθούν σύντομα οι θυσίες τους. Ομως, καθώς συνεχίζονταν τα βάσανα χωρίς να διακρίνεται πρόοδος, η υιοθέτηση ριζοσπαστικών θέσεων ήταν αναπόφευκτη.
Οποιοσδήποτε ένιωσε έκπληξη από τη νίκη της Αριστεράς στην Ελλάδα ή από την άνοδο αντισυστημικών δυνάμεων στην Ισπανία, μάλλον δεν πρόσεχε τις εξελίξεις. Κανείς δεν γνωρίζει τι θα συμβεί στη συνέχεια, αν και πλέον τα γραφεία στοιχημάτων δίνουν περισσότερες πιθανότητες για έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ. Ισως η ζημιά να σταματούσε εκεί, αλλά δεν το πιστεύω. Μια έξοδος της Ελλάδας το πιθανότερο είναι να απειλήσει ολόκληρο το οικοδόμημα του κοινού νομίσματος. Και αν αποτύχει το ευρώ, να τι θα έπρεπε να γραφτεί στην επιτύμβια πλάκα: «Απεβίωσε εξαιτίας κακής αναλογίας».