Εδώ και μερικά χρόνια παρακολουθώ με ενδιαφέρον τον ετήσιο λόγο, «the State of the Union», του εκάστοτε Προέδρου των ΗΠΑ, τον οποίον απευθύνει στο Κογκρέσο στις αρχές του χρόνου. Φέτος, υπήρξε μια πρωτοτυπία, την οποία τα αμερικανικά ΜΜΕ επισήμαναν ιδιαίτερα. Το γραπτό κείμενο του λόγου διανεμήθηκε στα ΜΜΕ, χωρίς embargo. Δηλαδή, καταργήθηκε η υποχρέωση να μην ανακοινώσουν τίποτα πριν από τη επίσημη εκφώνηση του λόγου, από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ. Δεν γνωρίζω το σκεπτικό και τον συμβολισμό της κατάργησης του embargo, αλλά είμαι βέβαιος ότι κάτι ήθελε να δείξει. Αυτό όμως που με εντυπωσίασε στον φετινό λόγο ήταν το περιεχόμενό του, το οποίο μου φάνηκε ότι ήταν διαφορετικό από τα προηγούμενα χρόνια.
Εξηγούμαι. Από τις 6.554 λέξεις του λόγου, οι 2.956 αναφέρονται στην οικονομία και ιδιαίτερα σ’ αυτό που ονομάζουμε «μεσαία τάξη». Χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα τη ζωή και τα προβλήματα ενός ζευγαριού, της Rebekah και του Ben, από την κρίση του 2008 μέχρι σήμερα, αναδεικνύει την ανάγκη για προσαρμογή στις δύσκολες συνθήκες. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα ονόματα της Rebekah και του Ben, αναφέρονται στο κείμενο συνολικά 9 φορές το καθένα!
Αξίζει τον κόπο να δούμε την ιστορία του ζευγαριού, όπως την περιγράφει ο ίδιος ο Πρόεδρος: «Πριν από επτά χρόνια, η Rebekah και ο Ben Erler από τη Μινεάπολη, ήταν νιόπαντροι. Αυτή δούλευε σαν γκαρσόνα.
Αυτός δούλευε στην οικοδομή. Περίμεναν το πρώτο τους παιδί, τον Jack. Ηταν νέοι, ερωτευμένοι, ζούσαν στην Αμερική και αισθάνονταν ότι δεν μπορεί να γίνει καλύτερα. “Αν ξέραμε τι θα συνέβαινε στην αγορά της κατοικίας και της οικοδομής”, μου έγραψε η Rebekah την περασμένη άνοιξη. Οσο η κρίση χειροτέρευε, η δουλειά του Ben σταμάτησε και αναγκάστηκε να κάνει ό,τι δουλειά έβρισκε, έστω και αν αυτό τον κρατούσε μακριά από το σπίτι του για μεγάλα διαστήματα. Η Rebekah πήρε σπουδαστικό δάνειο, γράφτηκε στο Κοινοτικό Κολέγιο (Community College) και εκπαιδεύτηκε σε μια άλλη καριέρα. Θυσιάστηκαν ο ένας για τον άλλο. Και σιγά-σιγά ανέκαμψαν. Αγόρασαν το πρώτο τους σπίτι. Απέκτησαν και δεύτερο γιο, τον Henry. Η Rebekah βρήκε καλύτερη δουλειά και μετά πήρε αύξηση. Ο Ben ξαναγύρισε στην οικοδομική δραστηριότητα και είναι στο σπίτι κάθε βράδυ για το δείπνο. “Είναι εκπληκτικό”, μου έγραψε η Rebekah, “πώς και από πού μπορείς να ανακάμψεις, όταν υποχρεωθείς… είμαστε μια δυνατή και στενά συνδεδεμένη οικογένεια, που αντέξαμε μερικές πολύ, μα πολύ, δύσκολες μέρες”. Αμερική, η ιστορία της Rebekah και του Ben είναι η ιστορία μας. Αντιπροσωπεύουν τα εκατομμύρια που δούλεψαν σκληρά και στριμώχτηκαν (scrimped) και θυσιάστηκαν και επανεκπαιδεύτηκαν (retooled)… Και είναι αυτές οι προσπάθειές σας και οι αντοχές σας, που έκαναν την Πατρίδα μας να βγει δυνατότερη από την κρίση».
Μπορεί για εμάς τους sophisticated Ευρωπαίους να φαίνεται αφελής και απλοϊκή η ιστορία της Rebekah και του Ben, αλλά περιέχει πάρα πολλά και σημαντικά μηνύματα.
Πρώτα-πρώτα, από την αφήγηση λείπει παντελώς το Κράτος-Πατερούλης. Δεν υπάρχει καμία αναφορά για βοήθεια από το κράτος. Ολα τα έκαναν μόνοι τους, χωρίς καμία κρατική βοήθεια και μέριμνα. Εμείς έχουμε συνηθίσει να τα περιμένουμε όλα από το κράτος. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ, στην κρίση φρόντισε να αντιμετωπίσει τα συστημικά προβλήματα της οικονομίας με την αναχρηματοδότηση των τραπεζών, ώστε να μην καταρρεύσει η οικονομία, αλλά τα επιμέρους προβλήματα της κάθε οικογένειας αφέθηκαν να τα λύσουν μόνοι τους.
Αυτή την απλή και αυτονόητη θέση τη διατύπωσε πρώτη η Margaret Thatcher σε μια συνέντευξη που έδωσε στις 23 Σεπτεμβρίου 1987, και είπε: «Νομίζω ότι περνάμε μία περίοδο όπου πάρα πολλοί άνθρωποι αφέθηκαν να πιστέψουν ότι αν έχουν κάποιο πρόβλημα, είναι υποχρέωση της κυβέρνησης να το αντιμετωπίσει… Εναποθέτουν τα προβλήματά τους στην κοινωνία. Και ξέρετε, αυτό το πράγμα (δηλαδή η κοινωνία) δεν υπάρχει. Υπάρχουν άτομα, άνδρες και γυναίκες και οικογένειες. Καμία κυβέρνηση δεν μπορεί να κάνει τίποτα παρά μόνον μέσω ανθρώπων και οι άνθρωποι πρέπει πρώτα να φροντίσουν τους εαυτούς τους». Μπορεί πολλοί να θεωρήσουν εντελώς κυνική τη θέση αυτή αλλά είναι πολύ ρεαλιστική και εντελώς αυτονόητη. Οι άνθρωποι πρέπει πρώτα να φροντίσουν τους εαυτούς τους και όχι να τα περιμένουν όλα από το Κράτος ή τους άλλους.
Το δεύτερο σημαντικό μήνυμα από την ιστορία μας είναι η «σκληρή δουλειά». Ο Ben δεν δίστασε να αναζητήσει δουλειά μακριά από το σπίτι του και να δέχεται οποιαδήποτε εργασία που μπορούσε να του δώσει κάποιο εισόδημα. Στη χώρα μας, όπου έχουμε 1,3 εκατ. ανέργους, είδα στην προθήκη καταστήματος αθλητικών ειδών στο Κολωνάκι ταμπέλα «Ζητείται Πωλητής». Μου φάνηκε τόσο παράξενο. Με την ανεργία που μαστίζει τη νεολαία μας, θα περίμενε κανείς ότι η ταμπέλα δεν θα έμενε ούτε δευτερόλεπτο στην προθήκη. Και όμως έμεινε. Στην πολύχρονη επαγγελματική απασχόλησή μου συνάντησα πολλούς νέους που ενώ αναζητούσαν δουλειά, στην ουσία ήθελαν διορισμό στο Δημόσιο ή στην Τράπεζα, η οποία ήταν ο κύριος μέτοχος της εταιρείας μας. Μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι δεν υπάρχει υποκατάστατο της σκληρής δουλειάς.
Οσο ταλέντο και εξυπνάδα αν διαθέτει κανείς, τόσο περισσότερο χρειάζεται να δουλεύει για να καλλιεργεί τα προσόντα του. Εξάλλου το θέμα της σκληρής δουλειάς το διατύπωσε πολύ παραστατικά ο Michelangelo λέγοντας: «Αν οι άνθρωποι γνώριζαν πόσο σκληρά έπρεπε να εργάζομαι για να αποκτήσω τις δεξιότητές μου, δεν θα τους φαίνονταν και τόσο αξιοθαύμαστες».
Το τρίτο μήνυμα αφορά τη «στέρηση» και τη «θυσία». Ο Πρόεδρος δεν προσπαθεί να χρυσώσει το χάπι. Λέει ξεκάθαρα ότι μόνο με την στέρηση και τις θυσίες ο αμερικανικός λαός ξεπέρασε την κρίση. Πολλοί Αμερικανοί έχασαν τις δουλειές τους και τα σπίτια τους στην κρίση. Σήμερα, όλα αυτά είναι πίσω τους. Η αγορά της κατοικίας ξαναζωντάνεψε, η ανεργία είναι από τις χαμηλότερες στον κόσμο, μόλις 5,7% σχεδόν το μισό από το 9,9% που ήταν στη κορύφωση της κρίσης. Και πάλι όμως το μήνυμα είναι ξεκάθαρο. Η οικονομία κάνει κύκλους. Στις καλές μέρες μπορούμε να σπαταλάμε και λίγα χρήματα. Στις κακές όμως μέρες θα πρέπει να μαζευτούμε και να κάνουμε δραματικές περικοπές και θυσίες για να επιβιώσουμε μέχρι το επόμενο κύμα της ανάκαμψης. Δεν υπάρχουν άλλες εύκολες λύσεις, ούτε μαγικά κόλπα.
Και αισίως φτάνουμε στο τελευταίο αλλά πολύ σημαντικό μήνυμα από την ιστορία της Rebekah και του Ben. Μέσα στην κρίση η Rebekah απέκτησε καινούργιες δεξιότητες φοιτώντας στο Κοινοτικό Κολέγιο. Μάλιστα, χρειάστηκε να πάρει σπουδαστικό δάνειο για τις σπουδές αυτές. Πρώτα-πρώτα έχουμε την ανάγκη για επανεκπαίδευση, retooling, όπως χαρακτηριστικά το λέει ο Πρόεδρος. Αυτή είναι μια συνεχής ανάγκη. Οι συνθήκες αλλάζουν και οι άνθρωποι πρέπει να προσαρμόζονται ώστε να καλύπτουν τις νέες συνθήκες και ανάγκες. Πιο σημαντικό όμως βρήκα το γεγονός ότι η Rebekah «πήρε σπουδαστικό δάνειο». Πλήρωσε για να μάθει. Αυτό είναι ένα τεράστιο θέμα. Εμείς εδώ θέλουμε δωρεάν παιδεία σε όλα τα επίπεδα. Και αυτό είναι μεγάλο λάθος. Κατά κύριο λόγο, για λόγους αρχής. Κάτι που παρέχεται δωρεάν, υποσυνείδητα μας δημιουργεί την εντύπωση ότι δεν έχει αξία. Ισως ακριβώς για τον λόγο αυτό να έχουν απαξιωθεί, σχεδόν ολοκληρωτικά, τα ΑΕΙ και τα ΤΕΙ μας. Γιατί να μην πληρώνει ο πλούσιος και να έχει την ίδια μεταχείριση με τον φτωχό; Αν για τις σπουδές ο κάθε φοιτητής πλήρωνε ένα ποσό και τα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα λειτουργούσαν με ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς, τότε είμαι απολύτως βέβαιος ότι θα λειτουργούσαν πολύ καλύτερα, προκειμένου να αυξήσουν τα έσοδά τους. Φυσικά θα υπήρχε μέριμνα για όσους έχουν ανάγκη. Η Πολιτεία θα μπορούσε να καλύπτει τα έξοδά τους για ορισμένα χρόνια και όχι επ’ άπειρο όπως γίνεται με τους αιώνιους φοιτητές.
Αυτό όμως είναι πολύ μεγάλο θέμα το οποίο, δυστυχώς, δεν λύνεται εύκολα.
* Ο κ. Ανδρέας Δρυμιώτης είναι σύμβουλος επιχειρήσεων