Το μονοπάτι που θα επιτρέψει τη μη έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ γίνεται όλο και πιο στενό, αν και δεν έχει ακόμη κλείσει εντελώς. Δεν έχω μιλήσει πολύ για το θέμα από φόβο ότι θα επιβαρύνω την ατμόσφαιρα και πρόθεσή μου παραμένει να διατηρήσω χαμηλούς τόνους. Ωστόσο υπάρχουν ορισμένα πράγματα που πρέπει να ειπωθούν. Πρώτον, έχει ήδη καταρρεύσει η πρώτη γραμμή άμυνας κατά της εξόδου από το ευρώ. Το 2010, ο Μπάρι Αϊχενγκριν είχε υποστηρίξει –επιχείρημα που πολλοί οικονομολόγοι είχαν θεωρήσει πειστικό– ότι καμία χώρα δεν θα τολμήσει καν να υπονοήσει ότι θα εγκαταλείψει το ευρώ, διότι αυτή η κίνηση θα πυροδοτούσε «τη μητέρα όλων των χρηματοπιστωτικών κρίσεων» καθώς οι πάντες θα έσπευδαν να αποσύρουν τα κεφάλαιά τους από τις τράπεζες. Ομως, ορισμένοι εξ ημών είχαν επισημάνει ότι το επιχείρημα δεν θα ισχύει τόσο αν προηγηθεί η χρηματοπιστωτική κρίση και η μαζική ανάληψη καταθέσεων, όπως είχε γίνει στην Αργεντινή, επιβάλλοντας την επιβολή περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων και άλλα μέτρα.
Οπως αποδείχτηκε, το σενάριο τύπου Αργεντινής αποφεύχθηκε χάρη στην πολιτική αποφασιστικότητα των ελίτ να παραμείνουν στο ευρώ και στην επιτυχία που είχε η διαβεβαίωση της ΕΚΤ ότι θα κάνει «ο,τι χρειαστεί», δηλαδή να γίνει δανειστής ύστατης καταφυγής. Ομως η διαβεβαίωση δεν αποδείχτηκε μόνιμη, τουλάχιστον από αυτή την άποψη η Αθήνα του 2015 είναι το Μπουένος Αϊρες του 2001. Η χρηματοπιστωτική σταθερότητα έχει ήδη υπονομευτεί σε μεγάλο βαθμό, οπότε έχει μειωθεί και το κόστος αυτού που παλαιότερα ήταν αδιανόητο. Πώς φτάσαμε σε αυτό το σημείο; Τίποτε δεν μου προκαλεί τόση απόγνωση όσο η αναπαραγωγή της άποψης ότι για όλα φταίει η συνεχιζόμενη ανευθυνότητα των Ελλήνων, ότι οι Ελληνες δεν έχουν κάνει τίποτε. Στην πραγματικότητα, η Ελλάδα επέβαλε στον εαυτό της σχεδόν ασύλληπτο πόνο μειώνοντας τις πραγματικές πρωτογενείς δαπάνες κατά 20% σε σχέση με το 2007 και κατά περισσότερο από 30% σε σχέση με το 2009, όταν η Ισπανία, σήμερα το αγαπημένο παιδί του στρατοπέδου της λιτότητας, τις έχει μειώσει λίγο περισσότερο από 10% σε σχέση με το 2009.
Το πρόβλημα είναι πως η άγρια μείωση δαπανών σε μια οικονομία που δεν διαθέτει ανεξάρτητη νομισματική πολιτική και δεν έχει τη δυνατότητα να υποτιμήσει το νόμισμά της οδηγεί σε μεγάλη οικονομική συρρίκνωση, πράγμα που με τη σειρά του σημαίνει πως μεγάλο μέρος όσων κερδηθούν αρχικά στο δημοσιονομικό μέτωπο χάνονται εξαιτίας της μείωσης των φορολογικών εσόδων. Δεν πρόκειται περί σφάλματος των Ελλήνων, αλλά περί σχεδιαστικού προβλήματος του ίδιου του ευρώ. Οπότε τι γίνεται με την έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ; Σήμερα, αρκετοί άνθρωποι από την πλευρά των πιστωτών/τρόικας φαίνεται ότι σχεδόν καλωσορίζουν αυτή την προοπτική. Πράγμα περίεργο, αν αναλογιστεί κανείς τα βαθύτερα συμφέροντά τους. Οντως, η ζωή των αξιωματούχων θα γίνει ευκολότερη, για λίγο, επειδή δεν θα χρειάζεται να αντιμετωπίζουν τον ΣΥΡΙΖΑ. Ομως, από τη σκοπιά των πιστωτών η έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ θα είναι σαφώς αρνητική εξέλιξη. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα λάβουν λιγότερα χρήματα απ’ όσα πάρουν στο πλαίσιο οποιασδήποτε συμφωνίας θα διατηρούσε την Ελλάδα στο ευρώ.
Η απόδειξη ότι το ευρώ δεν είναι αμετάκλητο θα προετοιμάσει το έδαφος για μελλοντικές κρίσεις, ακόμη και αν η ΕΚΤ καταφέρει να αναχαιτίσει την παρούσα. Στην Ελλάδα, πιθανότητα θα υπάρξει χρηματοπιστωτικό χάος αμέσως μετά την έξοδο από το ευρώ. Και ίσως να είναι σωστή η ζοφερή προειδοποίηση της Τράπεζας της Ελλάδος ότι η υποτίμηση θα ρίξει τη χώρα στον Τρίτο Κόσμο, αν και θα ήθελα να γνωρίζω ποιο μοντέλο και ιστορικά παραδείγματα υποστηρίζουν αυτό τον ισχυρισμό. Αν όμως αποφευχθεί αυτού του είδους η κατάρρευση, στο τέλος η υποτίμηση του νομίσματος θα πρέπει να αποφέρει ανάκαμψη που θα στηρίζεται στις εξαγωγές. Στην πραγματικότητα, όμως, οι πιστωτές θα πρέπει να ανησυχούν ακόμη περισσότερο από τους Ελληνες σχετικά με μια ενδεχόμενη έξοδο από το ευρώ, η οποία δεν θα έχει κανένα θετικό στοιχείο για την υπόλοιπη Ευρώπη.