Η διελκυστίνδα ανάμεσα στην Ελλάδα και την Ευρωζώνη μού θύμισε μια ταινία του Νόρμαν Τζιούισον από το 1965, στην οποία ένας νεαρός παίζει σκληρό πόκερ με έναν άνδρα. Και μολονότι ο νεαρός παίζει καλά, στο τέλος κερδίζει ο άνδρας, και του λέει: «Είσαι καλός, αλλά όσο υπάρχω εγώ, θα έρχεσαι δεύτερος. Πρέπει να μάθεις να ζεις με αυτό».
Στη θέση του νεαρού βρίσκεται η Ελλάδα, που έπαιξε καλά βασιζόμενη στην πεποίθησή της ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες ήθελαν οπωσδήποτε να την κρατήσουν στην Ευρωζώνη και στην Ε.Ε. Διαπραγματεύθηκε με ζήλο, ο οποίος κορυφώθηκε στο δημοψήφισμα της περασμένης Κυριακής. Και ο άνδρας, στην περίπτωση αυτή, είναι η Ε.Ε., που έχει τα χρήματα, και γι’ αυτό κερδίζει πάντα. Μια έξοδος της Ελλάδας από την Ευρωζώνη –το λεγόμενο Grexit– τον τελευταίο καιρό, όχι μόνον έπαψε να είναι αδιανόητη, αλλά για κάποιους έγινε και επιθυμητή, αν το επιθυμητό ορίζεται ως η καλύτερη από τις κακές επιλογές. Ο αρθρογράφος των New York Times, Πολ Κρούγκμαν, ήταν ανάμεσα σε αυτούς που την υποστήριξαν τελευταία: «Τώρα είναι ισχυρά τα επιχειρήματα υπέρ μιας εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ, ως η καλύτερη από τις κακές επιλογές… αν οι Ελληνες δεν μπορούν να πορευθούν στην Ευρωζώνη, αυτό οφείλεται στο ότι το κοινό νόμισμα δεν προσφέρει διέξοδο σε χώρες με πρόβλημα. Εκείνο που έχει σημασία τώρα είναι να σταματήσει η αιμορραγία».
Σε άρθρο του που δημοσιεύθηκε στους Times, ο Γιόχεν Μπίτνερ, πολιτικός συντάκτης της γερμανικής εφημερίδας Die Zeit, τόνιζε πως «ούτε η Ευρωζώνη, ούτε η Ευρώπη ωφελούνται κρατώντας την Ελλάδα.
Αντιθέτως, η Ε.Ε. πρέπει να βρει μια ομαλή λύση, μια συντεταγμένη έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ». Σύμφωνα, τέλος, με τον Σάιμον Τζένκις, του βρετανικού Guardian, «η Ελλάδα θα έπρεπε να βγει από το ευρώ το Σαββατοκύριακο. Μόνον αυτό είναι το φως στην άκρη του τούνελ, η κάλλιστη δυνατή λύση στην αγωνία της Ελλάδας, και στην πραγματικότητα η μοναδική». Δεν είναι, όμως, όλοι βέβαιοι. Ο Μάρτιν Βολφ των Financial Times, που, όπως και ο Κρούγκμαν, έχει επικρίνει δριμύτατα την κοντόφθαλμη σκληρότητα της Ε.Ε. προς την Ελλάδα, τάχθηκε υπέρ μιας τελευταίας ευκαιρίας: τη χρήση κεφαλαίων του ESM για την αποπληρωμή των δανείων στο ΔΝΤ, την επιμήκυνση της αποπληρωμής του χρέους, τη μείωση των επιτοκίων και τη χορήγηση της απαιτούμενης ρευστότητας στις ελληνικές τράπεζες. Την ίδια στιγμή ο Λεττονός υπουργός Οικονομικών, Γιάνις Ράιρς, δήλωνε πως η λιτότητα που επέβαλε η Ε.Ε. βοήθησε τη χώρα του να υπερβεί τα οικονομικά της προβλήματα και ότι η έξοδος της Ελλάδας «μπορεί να είναι θετική», καθώς «ο λαός της Λεττονίας δεν καταλαβαίνει τους Ελληνες».
Αυτή η «έλλειψη κατανόησης» επικρατεί στην Ευρώπη με βάση τη συλλογιστική του ισχυρότερου: η Ε.Ε. έχει τα χρήματα, η Ελλάδα χρειάζεται χρήματα, επομένως η Ελλάδα πρέπει να κάνει αυτό που ζητάει η Ε.Ε. για να πάρει τα χρήματα. Οταν ο Ελληνας πρωθυπουργός επικαλέσθηκε την ανάγκη για αλληλεγγύη, το μήνυμά του ήταν κενό. Οταν διαμαρτυρήθηκε πως οι ομόλογοί του των άλλων ευρωπαϊκών χωρών αδιαφορούν για την ετυμηγορία του ελληνικού λαού, όπως αυτή εκφράστηκε στις εκλογές και στο δημοψήφισμα, αντιμετώπισε την απάντηση των άλλων 18 ηγετών που του δήλωσαν: οι ψηφοφόροι μας είναι περισσότεροι από τους δικούς σου και έχουν πληρώσει αρκετά, ίσως πάρα πολλά.
Ο,τι κι αν γίνει, είναι σαφής και επιτακτική η ανάγκη να εμπλακεί η Ε.Ε. στην πλέον σοβαρή συζήτηση, η οποία θα αφορά το μέλλον της. Πρέπει να αντιμετωπίσει τη βασική αντίφαση που περιέγραψα, δηλαδή ότι, ενώ είναι ανάγκη να ενοποιηθεί περαιτέρω η Ευρωζώνη, είναι παράλληλα αδύνατον να ενοποιηθεί περαιτέρω η Ευρωζώνη. Για να αντιμετωπισθεί αυτή η αντίφαση, πρέπει όλα τα κράτη μέλη της Ε.Ε. να αποτιμήσουν με νηφαλιότητα και εντιμότητα πόσο υποστηρίζουν οι ψηφοφόροι τους την περαιτέρω ενοποίηση. Ας μην αναφέρω καν πόση «αλληλεγγύη» μπορεί πραγματικά να περιμένει κανείς σε μια ήπειρο με τόσες διαφορετικές γλώσσες και με τους περισσότερους λαούς να γνωρίζουν ελάχιστα για τους πολιτικούς των άλλων χωρών.
Το σημαντικότερο όλων είναι πως η Ε.Ε. χρειάζεται ένα σχέδιο για το πώς θα κινηθεί εφεξής. Τα εθνικά κοινοβούλια εξακολουθούν να έχουν μεγαλύτερη εξουσία από την Ε.Ε. Η ενοποίηση συνεπάγεται τελικά την εκχώρηση περισσότερων εξουσιών στην κεντρική Αρχή των Βρυξελλών. Μπορεί να αναδυθεί μια Ενωμένη Ευρώπη, αλλά όχι σύντομα. Οι Ελληνες κατέδειξαν ένα πράγμα: αλληλεγγύη υπάρχει, και μπορεί να είναι πανίσχυρη μέσα σε ένα έθνος. Είναι, όμως, πολύ ανίσχυρη στο εσωτερικό της Ε.Ε.