Το ισχύον καθεστώς:
1. Η εξυγίανση πιστωτικών ιδρυμάτων (τραπεζών) που κρίνεται από τις αρμόδιες εποπτικές αρχές ότι δεν είναι βιώσιμα διέπεται σήμερα στην Ελλάδα από τις διατάξεις του νόμου 4261/2014, οι οποίες καθιερώθηκαν για πρώτη φορά το 2011. Με τις διατάξεις αυτές έγινε στο διάστημα 2011-2015 η εξυγίανση 13 πιστωτικών ιδρυμάτων (όπως η ΑΤΕ, το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο, έξι συνεταιριστικές τράπεζες και φέτος η Πανελλήνια Τράπεζα). Αρμόδια αρχή εξυγίανσης είναι η Τράπεζα της Ελλάδος.
Βασικό στοιχείο του ισχύοντος πλαισίου είναι ότι οι καταθέσεις των πιστωτικών ιδρυμάτων που τίθενται σε καθεστώς εξυγίανσης (και στη συνέχεια σε καθεστώς ειδικής εκκαθάρισης) έχουν προηγουμένως
μεταφερθεί σε ένα άλλο πιστωτικό ίδρυμα (υφιστάμενο ή νέο – μεταβατικό), άρα είναι άμεσα διαθέσιμες σε όλες τις περιπτώσεις.
2. Το 2014 εκδόθηκε η Οδηγία 2014/59/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, γνωστή με το ακρωνύμιο «BRRD», με την οποία διαμορφώθηκε, για πρώτη φορά, ένα ενιαίο ευρωπαϊκό πλαίσιο για την ανάκαμψη και την εξυγίανση πιστωτικών ιδρυμάτων (και επιχειρήσεων επενδύσεων) στην Ευρωπαϊκή Ενωση (και όχι μόνον στην Ευρωζώνη). Με αυτήν καθιερώθηκαν, μεταξύ πολλών άλλων:
• αναλυτικότεροι, σε σχέση με τους ισχύοντες, κανόνες αναφορικά με τα δύο εργαλεία εξυγίανσης που είναι διαθέσιμα στο ελληνικό δίκαιο -μεταφορά περιουσιακών στοιχείων σε άλλο πιστωτικό ίδρυμα (παράδειγμα: περιουσιακά στοιχεία της ΑΤΕ προς την Τράπεζα Πειραιώς) -δημιουργία ενός νέου μεταβατικού πιστωτικού ιδρύματος (παράδειγμα: Νέο Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο), και
• το εργαλείο του bail-in (αναδιάρθρωση παθητικού).
Ως προς το εργαλείο αυτό κρίνεται σκόπιμο να γίνει μια διευκρίνιση. Σύμφωνα με την Οδηγία, η αναδιάρθρωση παθητικού μπορεί να εφαρμόζεται, κατ’ αρχήν, σε όλες τις υποχρεώσεις ενός πιστωτικού ιδρύματος (μετοχές, ομόλογα, καταθέσεις). Η αρχή εξυγίανσης δεν μπορεί, όμως, να ασκεί τις σχετικές εξουσίες για ορισμένες κατηγορίες υποχρεώσεων, στις οποίες συγκαταλέγονται, πρώτες στη σειρά, οι «εγγυημένες καταθέσεις» σύμφωνα με τις διατάξεις για τα συστήματα εγγύησης καταθέσεων (στην Ελλάδα το σύστημα του ΤΕΚΕ). «Εγγυημένες καταθέσεις» θεωρούνται οι καταθέσεις μέχρι 100.000 ευρώ ανά συνδικαιούχο καταθέτη – ανά πιστωτικό ίδρυμα, και ο κανόνας αυτός δεν έχει εξαιρέσεις.
3. Επισημαίνεται, τέλος, ότι η Οδηγία αυτή δεν έχει ακόμα ενσωματωθεί στο ελληνικό δίκαιο, μολονότι η καταληκτική ημερομηνία ενσωμάτωσης ήταν η 31η Δεκεμβρίου 2014. Η πλειονότητα των διατάξεών της έπρεπε να εφαρμόζεται από τα κράτη-μέλη το αργότερο από την αρχή του τρέχοντος έτους, ενώ καταληκτική ημερομηνία έναρξης εφαρμογής των διατάξεων για την αναδιάρθρωση παθητικού είναι η 1η Ιανουαρίου 2016.
Η μετάβαση στον Ενιαίο Μηχανισμό Εξυγίανσης
1. Από την 1η Ιανουαρίου 2016, η απόφαση για την εξυγίανση πιστωτικών ιδρυμάτων που εποπτεύονται άμεσα από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (δηλαδή στην Ελλάδα των τεσσάρων καλουμένων «συστημικών») θα μεταφερθεί από την Τράπεζα της Ελλάδος στο Ενιαίο Συμβούλιο Εξυγίανσης, με έδρα στις Βρυξέλλες, στο πλαίσιο λειτουργίας του Ενιαίου Μηχανισμού Εξυγίανσης (Single Resolution Mechanism, «SRM»). Οι σχετικές διατάξεις συναντώνται στον Κανονισμό 806/2014 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου.
Ο SRM συμπληρώνει τον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό (Single Supervisory Mechanism, «SSM»), ο οποίος τέθηκε σε λειτουργία, όπως είναι γνωστό, στις 4 Νοεμβρίου 2014. Πρόκειται για τους δύο βασικούς πυλώνες της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Ενωσης, στην οποία συμμετέχουν υποχρεωτικά τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης και όσα από τα υπόλοιπα κράτη-μέλη της Ε.Ε. το επιθυμούν. Μπορεί δηλαδή να εξελιχθεί ως ευρύτερη της Ευρωζώνης.
2. Ο SRM έχει (μιας μορφής) ομοσπονδιακή δομή και αποτελείται από:
• το Ενιαίο Συμβούλιο Εξυγίανσης, το οποίο θα είναι αρμόδιο για την εκτέλεση των σχετικών με την εξυγίανση καθηκόντων σε ό,τι αφορά κατ’ αρχήν τα «σημαντικά πιστωτικά ιδρύματα» που εποπτεύονται άμεσα από την ΕΚΤ (123 ιδρύματα), καθώς και τους λοιπούς διασυνοριακούς τραπεζικούς ομίλους,
• τις εθνικές αρχές εξυγίανσης (περιλαμβανομένης της Τράπεζας της Ελλάδος), οι οποίες θα είναι αρμόδιες για τα «λιγότερο σημαντικά πιστωτικά ιδρύματα» που εδρεύουν στα συμμετέχοντα κράτη-μέλη (περίπου 3.500 ιδρύματα), καθώς και
• την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Συμβούλιο (ECOFIN) που θα έχουν σημαντικό ρόλο στη διαδικασία λήψης αποφάσεων για την εξυγίανση μη βιώσιμων ιδρυμάτων.
Το Ενιαίο Συμβούλιο Εξυγίανσης θα μπορεί, πάντως, ανά πάσα στιγμή να αναλάβει την άσκηση των σχετικών με την εξυγίανση καθηκόντων σε ό,τι αφορά λιγότερο σημαντικά πιστωτικά ιδρύματα, κατά την κρίση του (όπως συμβαίνει ήδη αναφορικά με την άμεση τραπεζική εποπτεία της ΕΚΤ στο πλαίσιο του SSM).
3. Για την εξυγίανση ενός σημαντικού πιστωτικού ιδρύματος, η ΕΚΤ, ως αρμόδια εποπτική αρχή, θα ενεργοποιεί τη διαδικασία με σχετική ανακοίνωσή της προς το Συμβούλιο Εξυγίανσης, την Επιτροπή και την οικεία εθνική αρχή εξυγίανσης. Εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις θέσεως ενός πιστωτικού ιδρύματος σε εξυγίανση, το Συμβούλιο Εξυγίανσης θα καταρτίζει συγκεκριμένο πλαίσιο ενεργειών, το οποίο θα διαβιβάζεται στην Επιτροπή και στο Συμβούλιο.
Το εν λόγω πλαίσιο θα τυγχάνει εφαρμογής μόνον εφόσον η Επιτροπή και το Συμβούλιο δεν προβάλουν αντιρρήσεις εντός 24 ωρών μετά τη διαβίβασή του. Η πολυπλοκότητα της διαδικασίας έχει επισημανθεί επανειλημμένα και δεόντως.
4. Τέλος, ειδικής μνείας χρήζει το γεγονός ότι, για τους σκοπούς χρηματοδοτήσεως των μέτρων εξυγίανσης μη βιώσιμων ιδρυμάτων, προβλέπεται η σύσταση ενός Ενιαίου Ταμείου Εξυγίανσης (Single Resolution Fund), το οποίο θα χρηματοδοτείται με εισφορές των πιστωτικών ιδρυμάτων που εδρεύουν στα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Ενωσης. Το αποθεματικό του Ταμείου αναμένεται να ανέλθει σταδιακά εντός οκτώ ετών (έως το 2023) τουλάχιστον στο 1% των εγγυημένων καταθέσεων (100.000 ευρώ ανά καταθέτη) των ως άνω πιστωτικών ιδρυμάτων, δηλαδή σε περίπου 55 δισ. ευρώ.
* Ο κ. Χρήστος Βλ. Γκόρτσος είναι καθηγητής Διεθνούς Οικονομικού Δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Οι απόψεις που εκφράζονται στο παρόν άρθρο είναι αυστηρώς προσωπικές.