Οταν η Ιταλίδα υπουργός Δημόσιας Διοίκησης κ. Μαριάννα Μαντία προσπάθησε να εκμεταλλευτεί μια μεταρρύθμιση που της έδινε τη δυνατότητα να αλλάξει μέσω του Ιντερνετ τη διεύθυνση τόπου διαμονής, το τοπικό συμβούλιο αποφάνθηκε ότι δεν γίνεται. Αντιθέτως, η κ. Μαντία χρειάστηκε να μεταβεί τρεις φορές αυτοπροσώπως στα γραφεία του τοπικού συμβουλίου ώστε να καταφέρει να υπερκεράσει τα συνηθισμένα γραφειοκρατικά εμπόδια.
Η εμπειρία της δεν προκαλεί έκπληξη σε εκατομμύρια Ιταλούς που είναι εξοργισμένοι με τη διαφορά που υπάρχει μεταξύ της πραγματικότητας και όσων υποστηρίζουν ότι έχουν πετύχει οι Ιταλοί πολιτικοί. Επί δύο δεκαετίες η Ιταλία ψηφίζει ακατάπαυστα μεταρρυθμίσεις. Ωστόσο, έχουν μικρό αντίκτυπο διότι εφαρμόζονται είτε επιφανειακά είτε με κακό τρόπο, χωρίς να υπάρχει αίσθηση σαφούς κατεύθυνσης. Τα τελευταία είκοσι χρόνια έχουν υπάρξει τουλάχιστον τέσσερις μεγάλες μεταρρυθμίσεις της αγοράς εργασίας, τρεις της δημόσιας διοίκησης, τρεις του εκπαιδευτικού συστήματος και αμέτρητες μεταρρυθμίσεις του συστήματος απονομής δικαιοσύνης. Μόνο κατά τα τελευταία οκτώ χρόνια έχουν ψηφιστεί τουλάχιστον επτά πακέτα νόμων για τον περιορισμό της γραφειοκρατίας.
Ποιο είναι το αποτέλεσμα; Μηδενική οικονομική ανάπτυξη μετά την υιοθέτηση του ευρώ και το χαμηλότερο ποσοστό απασχόλησης μετά την Ελλάδα. Το χαμηλότερο ποσοστό αποφοίτων πανεπιστημίων στην Ευρωπαϊκή Ενωση και το πλέον αργό δικαστικό σύστημα σύμφωνα με τη Eurostat και τον ΟΟΣΑ. Το κλείσιμο μιας επιχείρισης εξακολουθεί να απαιτεί οκτώ χρόνια προσπαθειών ενώ πρέπει να περάσουν οκτώ μήνες ώστε να εκδοθεί μια οικοδομική άδεια, σύμφωνα με το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα. Αραγε τι να γίνεται λάθος;
Ο κ. Μάουρο Πίζου, επικεφαλής της αντιπροσωπείας του ΟΟΣΑ στην Ιταλία εξηγεί ότι πολλές από τις μεταρρυθμίσεις που ψηφίζει το ιταλικό κοινοβούλιο δεν έχουν εφαρμοστεί πλήρως, προκαλώντας τη δημιουργία ενός «χάσματος μεταξύ της de jure κατάστασης και της de facto». Το πρόβλημα προκαλείται εν μέρει διότι αφότου εγκριθούν από το κοινοβούλιο οι μεταρρυθμίσεις πρέπει να περάσουν και από άλλα στάδια έγκρισης, να εκδοθούν τα λεγόμενα «διατάγματα ενεργοποίησης» (σ.σ. κάτι αντίστοιχο με τις υπουργικές αποφάσεις στην Ελλάδα), η έκδοση των οποίων μπορεί να χρειαστεί μήνες ή χρόνια, αν υπάρξει ποτέ. Στις αρχές του 2015 υπήρχαν 383 νόμοι που έχουν ψηφιστεί από το ιταλικό κοινοβούλιο από το 2011 και μετά και οι οποίοι δεν ισχύουν ακόμη επειδή δεν έχουν εγκριθεί από τα υπουργεία.
Ακόμη και αν ολοκληρωθεί η διαδικασία έγκρισης, συχνά οι μεταρρυθμίσεις απλώς αγνοούνται από τη δημόσια διοίκηση. «Μπορείς να ψηφίσεις όλες τις μεταρρυθμίσεις του κόσμου, αλλά δεν έχει νόημα αν λειτουργεί ορθά η δημόσια διοίκηση, διότι αυτή θα κληθεί να τις εφαρμόσει στην πράξη», λέει ο κ. Πίζου. Ο Ιταλός πρωθυπουργός κ. Ματέο Ρέντσι επαίρεται, όπως και οι προκάτοχοί του, ότι «κανείς δεν έχει εφαρμόσει τόσες μεταρρυθμίσεις σε τόσο σύντομο διάστημα». Ο κ. Ρέντσι έχει όντως περάσει μεταρρύθμιση της αγοράς εργασίας, του εκπαιδευτικού συστήματος και της δημόσιας διοίκησης, ωστόσο λίγες εφαρμόζονται ήδη και αντιμετωπίζουν τα ίδια εμπόδια όπως οι μεταρρυθμίσεις των προηγούμενων πρωθυπουργών. Κατά τον κ. Βίτο Τάντζι, Ιταλό οικονομολόγο που επί 20 χρόνια ήταν επικεφαλής του τμήματος δημοσίων οικονομικών του ΔΝΤ, ένα άλλο εμπόδιο που αντιμετωπίζουν οι μεταρρυθμίσεις στην Ιταλία είναι οι τεράστιες διαφορές που υπάρχουν σε τοπικό επίπεδο και ο κατακερματισμός της τοπικής αυτοδιοίκησης. Η Ιταλία διαθέτει τα διπλάσια δημοτικά συμβούλια απ’ ό,τι οι ΗΠΑ. Την κατάσταση επιδεινώνει ακόμη περισσότερο ο τεράστιος αριθμός των νόμων που ψηφίζονται και η σχεδόν ακατάληπτη γλώσσα στην οποία γράφονται. Σύμφωνα με την La Stampa υπάρχουν 11.000 εν ισχύι κανονισμοί για την παραγωγή και εμφιάλωση μεταλλικού νερού.
Για να αλλάξει η κατάσταση χρειάζεται αλλαγή πολιτικής, ωστόσο φαίνεται ότι η Ιταλία δεν μπορεί να αποφασίσει προς τα πού θέλει να πορευτεί. Οι πολιτικοί της υιοθετούν περικοπές φόρων και δαπανών, ωστόσο εξακολουθούν να αυξάνονται οι φόροι, οι δαπάνες και το κρατικό χρέος, ενώ η εφαρμογή μεταρρυθμίσεων θεωρείται πλέον ως αυτοσκοπός. Οι υπουργοί εμφανίζουν κατάλογο μεταρρυθμίσεων με ηχηρά ονόματα όπως «Σώστε την Ιταλία» για να υποστηρίξουν ότι η Ιταλία εφαρμόζει μεταρρυθμίσεις και συνεπώς δεν πρέπει στην περίπτωσή της να υπάρξει αυστηρή εφαρμογή των ευρωπαϊκών δημοσιονομικών κανόνων. Ωστόσο, ο κ. Τάντζι υποστηρίζει ότι η ουσία είναι πολύ σημαντικότερη από τον αριθμό των μεταρρυθμίσεων. «Η Ιταλία χρειάζεται πολιτιστική, πολιτική και διοικητική επανάσταση» λέει, υποστηρίζοντας ότι οι μικροαλλαγές στο υπάρχον μοντέλο αποτελούν «τραγική αυταπάτη».
Ανίκητη γραφειοκρατία
Οι γραφειοκράτες στην κεντρική και στις τοπικές κυβερνήσεις θεωρούνται ευρέως ένα σχεδόν ανυπέρβλητο εμπόδιο στην αλλαγή. Ο κ. Φραντζέσκο Τζιαβάτσι, καθηγητής οικονομικών και πρώην αξιωματούχος του υπουργείου Οικονομικών, λέει ότι το 2012 του ανατέθηκε να απλουστεύσει τις διαδικασίες περί κρατικών επιδοτήσεων προς τις εταιρείες. Ολες ουσιαστικά οι προτάσεις του απορρίφθηκαν από τους Ιταλούς γραφειοκράτες. «Τις επιδοτήσεις τις διαχειρίζονται γραφειοκράτες στο υπουργείο Βιομηχανίας. Αν τις μειώσεις, περιορίζεις την εξουσία και την επιρροή τους. Επιπλέον, οι μεταρρυθμίσεις στην Ιταλία τείνουν να είναι περιορισμένες και να προστατεύουν τους “μέσα”, αυτούς που όπως λένε οι Ιταλοί έχουν “κεκτημένα δικαιώματα”, ενώ τιμωρούν τους νέους, εξηγεί ο κ. Πίζου. Η προστασία των κεκτημένων δικαιωμάτων εξηγεί γιατί ο νόμος που πέρασε πρόσφατα ο κ. Ρέντσι περί ευκολότερων απολύσεων δεν αφορά όσους έχουν ήδη θέση εργασίας. Επίσης εξηγεί γιατί η Ιταλία ξοδεύει περισσότερα από κάθε άλλη ευρωπαϊκή χώρα για συντάξεις.