Ποτέ δεν μου άρεσε να σχολιάζω περιστατικά τρομοκρατίας, όπως αυτό που συνέβη στο Παρίσι την Παρασκευή. Δυστυχώς, όμως, μετά την 11η Σεπτεμβρίου έχει χρειαστεί να το κάνω πολλές φορές. Δεν υπάρχουν λόγια για να περιγράψει κανείς την απώλεια που βίωσαν οι άνθρωποι στη Γαλλία το Σαββατοκύριακο που πέρασε. Δεν υπάρχει και δεν θα υπάρξει κάποια λογική σε αυτό.
Ο αντίκτυπος στην αγορά θα είναι περιορισμένος. Σίγουρα, δεν πρόκειται για ένα γεγονός το οποίο θα ωφελήσει την αγορά, αλλά από την άλλη ούτε η Γαλλία, ούτε το Παρίσι, ούτε οι αγορές θα σταματήσουν να λειτουργούν. Εχουμε φτάσει στο σημείο να αγνοούμε τους γεωπολιτικούς κινδύνους στις αγορές για στατιστικούς λόγους, καθώς στην πρόσφατη ιστορία οι κίνδυνοι αυτοί πολύ σπάνια έχουν επηρεάσει την ικανότητα της αγοράς να συνεχίσει να εξελίσσεται. Είναι πρόωρο να πει κανείς εάν αυτό οφείλεται στην ικανότητα αντίδρασης μέσω της νομισματικής πολιτικής, η οποία πάντα συνίσταται στη μείωση των επιτοκίων, ή εάν πρόκειται για θεμελιώδη τάση υπερβολικά υψηλών ασφαλίστρων που υπολογίζονται σε τέτοια γεγονότα. Ωστόσο, τείνω να πιστεύω πως τα χαμηλά επιτόκια αποτελούν τον βασικό παράγοντα. Ασχολούμαι με τις αγορές από το 1990 και έχω ζήσει μόνο τρεις κύκλους αύξησης επιτοκίων από τη Fed: το 1994, το 1998 και το 2004. Πολλοί από τους σημερινούς επενδυτές και αναλυτές δεν έχουν ζήσει ποτέ μια αύξηση επιτοκίων. Αυτό κι αν αποτελεί μονόδρομη κίνηση των επιτοκίων!
Ο κόσμος αλλάζει συνεχώς, αλλά οι αγορές και οι σχολιαστές αγνοούν τις αλλαγές. Το βλέπω στα ταξίδια μου ανά τον κόσμο, καθώς γράφω το παρόν άρθρο μέσα σε ένα λεωφορείο με κατεύθυνση το Τόκιο, το πρωινό που τα Abenomics απέτυχαν. Το ιαπωνικό ΑΕΠ μόλις επέστρεψε σε ύφεση. Η ομοσπονδιακή τράπεζα των ΗΠΑ (Fed) θα προχωρήσει σε αύξηση των επιτοκίων, εκτός εάν ο δείκτης S&P διασπάσει τις 1.900 μονάδες πριν από τα Χριστούγεννα, και σύντομα θα βιώσουμε το πραγματικό πρόβλημα που προκύπτει από το υπέρογκο χρέος και την έλλειψη μεταρρυθμίσεων. Με άλλα λόγια, τα προβλήματα που προκαλούν τα επιτόκια αυξάνονται, με αποτέλεσμα να υποχωρεί η στήριξη για ενδεχόμενους γεωπολιτικούς κινδύνους.
Εν τω μεταξύ, φοβάμαι πως το Παρίσι αποτελεί μόνο την αρχή στον πόλεμο των πολιτισμών. Ενας φίλος μου από το Παρίσι μού είπε το Σάββατο ότι η κατάσταση θα επιδεινωθεί πριν υπάρξει κάποια βελτίωση. Το κουτί της Πανδώρας που άνοιξε με τον πόλεμο στο Ιράκ δεν πρόκειται να κλείσει σύντομα. Η δυνατότητα εκτέλεσης έξι ταυτόχρονων επιθέσεων δείχνει τη δική μας έλλειψη ικανότητας όσον αφορά την παρακολούθηση των επικοινωνιών, παρά τη συνεχή εισβολή των Αρχών στην ιδιωτική μας ζωή. Ο διοικητής του FBI, James Comey, προέβλεψε πρόσφατα την πιθανότητα ενός τέτοιου συμβάντος, όταν σε συνέντευξή του ανέφερε πώς η κρυπτογράφηση απαξιώνει τις μυστικές υπηρεσίες. Η παρακολούθηση της καθημερινότητάς μας είναι πιο έντονη από ποτέ και η ιδιωτικότητα έχει μειωθεί στο ελάχιστο. Ωστόσο, η ικανότητα πρόληψης της τρομοκρατίας είναι χαμηλή. Μήπως η τεχνολογία δεν είναι η λύση του προβλήματος; Μήπως η λύση βρίσκεται περισσότερο στην αύξηση των θέσεων εργασίας, τη μείωση των ανισοτήτων, τη σημαντική βελτίωση της εκπαίδευσης, τη μεγαλύτερη πίστη στον άνθρωπο και τη μικρότερη πίστη στις μηχανές;
Ζούμε σε μια εποχή όπου οι πλέον επιτυχημένοι άνθρωποι και εταιρείες δημιουργούν μια κοινωνική εικονική πραγματικότητα στα social media. Πιστεύω ότι το Παρίσι αποτελεί ένα ακόμη κάλεσμα αφύπνισης της αγοράς αναφορικά με τους γεωπολιτικούς κινδύνους, τη χαμηλή επένδυση στους τομείς της εκπαίδευσης και της έρευνας, και κυρίως τον τρόπο με τον οποίο συνεχίζουμε να αγνοούμε γεγονότα: τον πόλεμο στο Ιράκ, την κατάσταση στη Συρία και στον Λίβανο, τους πρόσφυγες, τις ανισότητες, την απουσία μεταρρυθμίσεων, τις κοινωνίες που στηρίζονται στον δανεισμό και την έλλειψη παιδείας και παραγωγικότητας.
Παραμένω αισιόδοξος σχετικά με την ικανότητά μας να αντιμετωπίσουμε την κρίση και την απώλεια, αλλά ο φίλος μου από το Παρίσι έχει δίκιο: αρχικά, η κατάσταση θα επιδεινωθεί. Δεν είμαστε ακόμη έτοιμοι, αλλά ούτε και πρόθυμοι, να εντάξουμε τους γεωπολιτικούς κινδύνους στους παράγοντες που επηρεάζουν τις αγορές.
* Επικεφαλής οικονομολόγος της Saxo Bank.