Τι θα σας έπειθε να πείτε την αλήθεια και μόνον την αλήθεια για τα εισοδήματά σας; Εχει αποδειχθεί πως η προσωποποιημένη προειδοποίηση είναι πιο αποτελεσματική από μια αόριστη, αν και καμία εκ των δύο δεν αποδίδει τόσο όσο η απειλή ενός ελέγχου.
Οπλισμένοι με τα νέα στοιχεία που είναι διαθέσιμα αλλά και με τα εργαλεία της τεχνολογίας, οικονομολόγοι και κοινωνικοί επιστήμονες προσπαθούν να εντοπίσουν τι μπορεί να κάμψει τον πανταχού παρόντα πειρασμό να πει κανείς ψέματα στην εφορία. Οι σχετικές μελέτες στην πραγματικότητα αφορούν την ανθρώπινη συμπεριφορά. Οι εγκέφαλοί μας χαρακτηρίζονται από ένα μείγμα απληστίας, ντροπής και εντιμότητας, ενώ κάπου το αίσθημά μας περί δικαιοσύνης συνυπάρχει με σειρές υπολογισμών για το μέγεθος του κινδύνου. Σύμφωνα με τις αμερικανικές φορολογικές αρχές, IRS, περίπου το 83% των φόρων που όφειλαν άτομα και επιχειρήσεις το 2006 πληρώθηκε άμεσα. Τα υπόλοιπα υπολογίζονται σε 450 δισ. δολάρια απλήρωτους φόρους.
Από αυτά οι φορολογικές αρχές κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν περίπου 65 δισ. δολάρια μέσω λογιστικών ελέγχων, αλλά και πάλι απομένουν κάπου 385 δισ. δολάρια διαφυγόντα έσοδα, που θα μπορούσαν να εξαλείψουν ένα σημαντικό τμήμα του δημοσιονομικού ελλείμματος των ΗΠΑ. Η αναζήτηση φθηνών τρόπων που θα υποχρεώσουν τους ψηφοφόρους να ανταποκριθούν περισσότερο στα χρέη τους έδωσε το ερέθισμα για μια σειρά ερευνών, ενώ έπεισε τους υπαλλήλους του φοροεισπρακτικού μηχανισμού να συμμετάσχουν. Και το συμπέρασμα που έφερναν στην επιφάνεια είναι πως η τάση των φορολογουμένων να εξαπατήσουν τις αρχές αυξάνεται όταν κανείς δεν τους ελέγχει.
Η απόκρυψη εσόδων από μισθούς εκτιμάται ότι είναι έως 1%, καθώς δηλώνονται από τους εργοδότες στο κράτος και οι φόροι παρακρατούνται αυτομάτως από τις αποδοχές των εργαζομένων. Οταν, όμως, η ενημέρωση προέρχεται μόνον από κάποια αόριστη «τρίτη πλευρά», τότε η απόκρυψη φθάνει στο 11%. Οταν δεν υπάρχει εξωτερικός έλεγχος όπως στην περίπτωση ενός αυτοαπασχολούμενου ιδιοκτήτη μπαρ ή ελαιοχρωματιστή, μπορεί να εκτιναχθεί έως και στο 56%, σύμφωνα πάντα με τις εκτιμήσεις της IRS. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ξεπερνάει ακόμη και αυτά τα επίπεδα. Μια έρευνα που διεξήγαγε επιτροπή της Γερουσίας το 2008 αποκάλυψε ότι από τους 20.000 τραπεζικούς λογαριασμούς Αμερικανών πολιτών στην ελβετική τράπεζα UBS το 95% δεν είχε δηλωθεί στις αμερικανικές φορολογικές αρχές. Οπως αναφέρει ο Γκάμπριελ Ζούκμαν, οικονομολόγος στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ, περίπου το 8% του παγκόσμιου πλούτου βρίσκεται κρυμμένο σε φορολογικούς παραδείσους, με αποτέλεσμα να χάνονται 200 δισ. δολάρια από φόρους κάθε χρόνο.
Μοιραία το βάρος πέφτει στους έντιμους φορολογούμενους, επισημαίνει ο κ. Ζούκμαν, που υπογραμμίζει πως αν μπορούσαν να συγκεντρωθούν αυτά τα χρήματα, θα ήταν δυνατόν να μειωθούν οι φορολογικοί συντελεστές για τους υπόλοιπους. Σύμφωνα με τον Ντέιβιντ Βάισμπαχ, καθηγητή Νομικών στη Νομική Σχολή του Σικάγου, μπορεί να βοηθήσει πολύ η σύγχρονη τεχνολογία, όπως οι πιστωτικές κάρτες. Ο ίδιος εκτιμά πως όσοι διαμαρτύρονται ότι τέτοιου είδους έλεγχοι παραβιάζουν τον ιδιωτικό χώρο των φορολογουμένων, απλά προστατεύουν όσους κρύβουν εισοδήματα. Οπως τονίζει, «το γεγονός ότι εντοπίσθηκαν τα έσοδα κάποιου από τρίτη πλευρά, δεν αποτελεί παραβίαση του ιδιωτικού σου χώρου απλώς περιορίζει τον βαθμό στον οποίο μπορείς να κρύψεις εισοδήματα». Οποιαδήποτε έκκληση στη συνείδηση των πολιτών ή μια υπενθύμιση του δημοσίου συμφέροντος δεν είναι αποτελεσματική ούτε στο ελάχιστο όσο ο κίνδυνος του εντοπισμού και της ποινής.
«Οταν είναι λιγότεροι οι υπάλληλοι των φορολογικών αρχών, το αποτέλεσμα είναι να χάνονται φορολογικά έσοδα» σχολιάζει ο Τζον Κοσκίνεν της IRS, που εξηγεί πως οι περικοπές δαπανών έπληξαν τις εφορίες και κόστισαν στην κυβέρνηση τουλάχιστον 20 δισ. δολάρια τα τελευταία πέντε χρόνια. Οι πλούσιοι είναι, όμως, εκείνοι που προσπαθούν περισσότερο να εξαπατήσουν την κυβέρνηση.