Το εργοστάσιο του μέλλοντος θα έχει μόνο δύο εργαζόμενους: έναν άνθρωπο και έναν σκύλο. Ο άνθρωπος θα είναι εκεί για να ταΐζει τον σκύλο. Και ο σκύλος για να δαγκώνει τους ανθρώπους όταν πάνε να αγγίξουν τις μηχανές. Αυτό δήλωσε ο διευθύνων σύμβουλος της Autodesk Καρλ Μπας σε πάνελ στο Νταβός, όπου το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ ήταν φέτος αφιερωμένο στην «Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση».
Μέσα από την παρουσίαση των νέων κινδύνων και ευκαιριών προέκυψαν εντυπωσιακά συμπεράσματα για την επιχειρηματικότητα και την αγορά εργασίας τα επόμενα χρόνια. Το κεντρικό συμπέρασμα είναι ότι οι επιχειρήσεις σήμερα βρίσκονται αντιμέτωπες με πολλούς και νέους κινδύνους. Οι κίνδυνοι αυτοί προέρχονται τόσο από την οικονομία όσο και από νέες «πηγές», όπως είναι οι γεωπολιτικές εξελίξεις και η κλιματική αλλαγή. Πάντως όσοι παρακολούθησαν τις εργασίες στο Νταβός θα διαπίστωσαν ότι η Ελλάδα δεν αποτελεί πλέον (συστημικό) κίνδυνο για κανέναν: ούτε για τις οικονομίες ούτε για τις επιχειρήσεις. Για τις μεν πρώτες και κυρίως για τις ευρωπαϊκές η Ελλάδα έχει απομονωθεί ως συστημικός κίνδυνος, ενώ για τις επιχειρήσεις η χώρα μας θα αποτελέσει σοβαρό επενδυτικό προορισμό όταν «ηρεμήσουν τα πράγματα, ίσως μετά το 2024», όπως είπε στέλεχος ξένης επενδυτικής τράπεζας στην «Κ».
Απασχόληση
Οι επερχόμενες αλλαγές στην αγορά εργασίας αποτέλεσαν ένα μεγάλο κεφάλαιο στο Νταβός. Οι εκτιμήσεις συγκλίνουν στο εξής συμπέρασμα: όποια εργασία δεν απαιτεί ιδιαίτερα νοητικά προσόντα θα αντικατασταθεί από ρομπότ. Ετσι, ταχυδρόμοι θα αντικατασταθούν από ντρόουν, κακοί μεταφραστές από λογισμικό αυτόματης μετάφρασης, απλοί εργάτες σε εργοστάσια από ρομπότ, γραφειοκράτες από λογισμικά διαχείρισης εγγράφων και εργασιών (CRM), κ.λπ. Μόνο ό,τι απαιτεί «νόηση», κρίση, άριστη διαχείριση του λόγου και υψηλού επιπέδου εκπαίδευση έχει μέλλον. Καθώς αυτά τα προσόντα δεν μπορούν να αντικατασταθούν από μηχανές, τουλάχιστον στο προσεχές μέλλον, δηλαδή μέχρι το 2100 τουλάχιστον.
Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι μόνο στις ΗΠΑ το εργατικό δυναμικό χειρωνακτικής εργασίας στη μεταποίηση μειώθηκε από 25% το 1970 στο 10% σήμερα (ως προς το σύνολο του εργατικού δυναμικού). Επίσης, παρουσιάστηκαν στοιχεία που δείχνουν ότι το 47% των επαγγελμάτων στις ΗΠΑ κινδυνεύουν με εξαφάνιση, λόγω της τεχνολογίας. Δεν είναι τυχαίο ότι η αμερικανική Foxconn ανακοίνωσε την τοποθέτηση 1 εκατ. ρομπότ στις γραμμές παραγωγής της, ώστε εντός τριετίας να έχει αντικατασταθεί πλήρως η ανθρώπινη εργασία.
Ο εργαζόμενος του μέλλοντος θα πρέπει να έχει δύο βασικά προσόντα:
Πρώτον, να ξέρει να συνεργάζεται με τις μηχανές και να τις χειρίζεται.
Δεύτερον, να είναι καλύτερος από τις μηχανές. Ο,τι μπορεί να γίνει από μία μηχανή συνεπάγεται την απώλεια θέσης εργασίας.
Επιχειρηματικότητα
Η ανεργία και η «υποαπασχόληση» φαίνεται να είναι οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι για την επιχειρηματικότητα στις περισσότερες χώρες και κυρίως στην Υποσαχάρια Αφρική, στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική. Μόνο η Βόρεια Αμερική φαίνεται ότι δεν απειλείται από αυτούς τους κινδύνους – τουλάχιστον όχι όσο οι άλλες χώρες για τα επόμενα 10 χρόνια. Στις υπόλοιπες απειλές περιλαμβάνονται οι μεταβολές στις τιμές ενέργειας, οι κυβερνοεπιθέσεις και η ασφάλεια γενικότερα.
Μετανάστευση
Ο υπ’ αριθμόν 1 κίνδυνος για την παγκόσμια οικονομία αποτελεί η μεγάλης κλίμακας παράνομη μετανάστευση. Ο κίνδυνος αυτός μάλιστα θεωρείται μεγαλύτερος από τα ακραία καιρικά φαινόμενα (δεύτερη θέση) ή την κλιματική αλλαγή (τρίτη θέση), ή τις συγκρούσεις μεταξύ κρατών και τις φυσικές καταστροφές. Το μεταναστευτικό «πυροδοτεί» τους εξής κινδύνους που απειλούν άμεσα τις οικονομίες:
Πρώτον, λαϊκισμός κυβερνήσεων και πολιτικών κομμάτων, γενικότερα.
Δεύτερον, αύξηση του προστατευτισμού.
Τρίτον, ενίσχυση της αβεβαιότητας, λόγω του φόβου για τρομοκρατικές επιθέσεις.
Παρ’ όλα αυτά, οι ομιλητές στο Νταβός, μεταξύ αυτών και η Κριστίν Λαγκάρντ, επεσήμαναν ότι τα κράτη θα πρέπει να συμπεριφερθούν έξυπνα και να μετατρέψουν το μεταναστευτικό πρόβλημα σε πλεονέκτημα για τις οικονομίες των χωρών υποδοχής, με κύρια οφέλη στην αγορά εργασίας.
Κουμπί πανικού
Επιχειρήσεις, επενδυτές και κυβερνήσεις βρίσκονται σε κατάσταση νευρικής κρίσης, έτοιμες να πατήσουν το «κόκκινο κουμπί» του πανικού. Από τη μία πλευρά έχουν να αντιμετωπίσουν το μεταναστευτικό πρόβλημα και από την άλλη εν εξελίξει οικονομικές και νομισματικές αλλαγές, όπως οι αποφάσεις για επιτόκια σε συνδυασμό με την επιβράδυνση της Κίνας. Ταυτόχρονα υπάρχουν γεωπολιτικές εξελίξεις (π.χ., Ρωσία) και κίνδυνοι από την κλιματική αλλαγή. Σε όλο αυτό το περιβάλλον, επιχειρήσεις ανέφεραν στο Νταβός ότι διέκοψαν την παραγωγή προϊόντων, ανέβαλαν επενδυτικά προγράμματα, αλλάζουν έδρα, κ.λπ.
Οι αγορές και οι κυβερνήσεις παρακολουθούν όλο αυτό το ρευστό περιβάλλον. Οι πρώτες προσπαθούν να περιορίσουν τον κίνδυνο, ενώ οι δεύτερες προσπαθούν αφενός να συνειδητοποιήσουν τι συμβαίνει και αφετέρου το πώς θα «παντρέψουν» τις νέες πολιτικές με την οικονομία.
Πώς θα είναι η ζωή στον πλανήτη Γη μετά το 2100;
Πώς θα είναι η ζωή στη Γη μετά το 2100; Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Εθνη, το προσδόκιμο όριο ζωής μπορεί να αυξηθεί στα 150 χρόνια και ο πληθυσμός στη Γη θα φτάσει τα 10 δισ. Οι άνθρωποι ηλικίας 60 ετών θα είναι διπλάσιοι απ’ ό,τι σήμερα.
Οι εξελίξεις αυτές θα φέρουν μεγάλες ανατροπές στο δημογραφικό, το οποίο με τη σειρά του θα επιφέρει διαφορετική αντίληψη για τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε σήμερα το ασφαλιστικό και το συνταξιοδοτικό.
Γιατί το πρόβλημα δεν θα εντοπίζεται μόνο στον δείκτη εργαζόμενοι προς συνταξιούχοι. Δηλαδή πόσοι εργαζόμενοι θα πληρώσουν εισφορές για συντάξεις που θα δίνονται μέχρι τα 150 χρόνια.
Εδώ δημιουργούνται μια σειρά από θέματα, όπως για παράδειγμα:
• Η αύξηση του προσδόκιμου ορίου ζωής θα συνοδευτεί από αντίστοιχη αύξηση της παραγωγικής εργασίας; Δηλαδή μπορεί ο άνθρωπος να πεθαίνει στα 150 έτη, αλλά από πότε θα σταματά να είναι τόσο υγιής ώστε να εργάζεται; Από τα 70 έτη ή από τα 120; Η απάντηση δίνει διαφορετικές ανάγκες για τη χρηματοδότηση του ασφαλιστικού συστήματος.
• Θα υπάρχουν παρεπόμενες δημογραφικές και κοινωνικές αλλαγές που θα επηρεάσουν την αγορά εργασίας και, γενικά, τις οικονομίες και την πολιτική ζωή; Ενδεικτικά αναφέρεται το χάσμα γενεών. Σήμερα ένας 80χρονος έχει διαφορετικές αντιλήψεις από έναν 20άρη. Πόσο διαφορετικές θα είναι οι πεποιθήσεις μεταξύ ενός 130χρονου και ενός 30χρονου; Εδώ λοιπόν θα τεθεί το θέμα της συνεννόησης των κοινωνικών ομάδων και της συνοχής, αλλά και το θέμα της στήριξης των επόμενων γενεών. Ενα άλλο παράδειγμα έχει να κάνει με την οικογένεια και το δημογραφικό. Σε ποια ηλικία οι άνθρωποι θα παντρεύονται και πόσους γάμους θα κάνουν; Διότι θα υπάρχουν τόσοι πρόθυμοι που θα παντρευτούν το ταίρι τους για να μείνουν μαζί για τα υπόλοιπα 120 χρόνια;
• Μεγαλύτερες ανάγκες για τρόφιμα. Μόνο μέχρι το 2050 εκτιμάται ότι η ζήτηση για τρόφιμα θα αυξηθεί κατά 60%. Αυτό θα επιφέρει μεγάλες μεταβολές στις τιμές εμπορευμάτων αλλά και αλλαγές στα εισοδήματα χωρών που παράγουν τρόφιμα. Δηλαδή θα επέλθει εισοδηματική ανακατανομή και θα δημιουργηθεί ίσως μία νέα μορφή εισοδηματικής ανισότητας. Σε αυτό το πλαίσιο δεν αποκλείονται συγκρούσεις και άλλες γεωπολιτικές εξελίξεις.