Μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, οι κεντρικοί τραπεζίτες των ισχυρότερων οικονομιών του κόσμου έχουν καταφύγει σε διάφορα ανορθόδοξα και ριζοσπαστικά μέτρα για να επιτύχουν τον στόχο τους. Σήμερα είναι διατεθειμένοι να επεκτείνουν την πολιτική των αρνητικών επιτοκίων για να αποθαρρύνουν τις εμπορικές τράπεζες από το να αποθηκεύουν ρευστό, ώστε να διοχετεύουν δάνεια προς επιχειρήσεις και νοικοκυριά.
Απώλειες
Την περασμένη εβδομάδα, ο οικονομικός κόσμος αιφνιδιάστηκε από την απόφαση του διοικητού της Τράπεζας της Ιαπωνίας, Χαρουχίκο Κουρόντα, να μειώσει το επιτόκιο αποδοχής καταθέσεων από τις εμπορικές τράπεζες στο -0,1%, αναγκάζοντάς τις να υποστούν απώλειες εάν συνεχίσουν να «παρκάρουν» τα κεφάλαιά τους και δεν χορηγήσουν δάνεια. Επενδυτές και οικονομολόγοι δεν αιφνιδιάστηκαν τόσο από αυτήν τη μεμονωμένη κίνηση, αλλά από την προοπτική να μειώσει η Τράπεζα της Ιαπωνίας ακόμη περισσότερο το επιτόκιο στο -1%.
Παρόμοια στρατηγική αναμένεται να ακολουθήσει, επίσης, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, που προχώρησε πρώτη φορά σε μείωση του αντίστοιχου επιτοκίου αποδοχής στο -0,1% τον Ιούνιο του 2014 και δεύτερη φορά στο -0,3% στη συνεδρίαση του Δεκεμβρίου. Υπάρχει πρόσφορο έδαφος για αυτές τις εκτιμήσεις διότι ο κ. Κουρόντα και ο επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι έχουν τονίσει τη δέσμευσή τους να κάνουν ό,τι χρειαστεί για να επανέλθει ο πληθωρισμός σε φυσιολογικά επίπεδα, δηλαδή κοντά στο 2% αντί του ετήσιου 0,2% και 0,4% που καταγράφηκε τον Δεκέμβριο στην Ιαπωνία και την Ευρωζώνη, αντίστοιχα. Αρνητικά επιτόκια έχουν ήδη επιβάλει οι Κεντρικές Τράπεζες της Σουηδίας (-0,35%), της Δανίας (-0,65%) και της Ελβετίας (-0,75%).
Πρόθεση των κεντρικών τραπεζιτών στην Ιαπωνία και την Ευρωζώνη είναι να ωθήσουν τις εμπορικές τράπεζες να δανείσουν σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά, αντί να συσσωρεύουν κεφάλαια, ούτως ώστε να ενισχυθούν οι χαμηλές τιμές στην πραγματική οικονομία. Στη Σουηδία, τη Δανία και την Ελβετία, στόχος των κεντρικών τραπεζιτών είναι να απομακρύνουν επενδυτές που αναζητούν καταφύγιο διότι η συσσώρευση κεφαλαίων οδηγεί σε ανεξέλεγκτη άνοδο τα νομίσματά τους. Ετσι έχουν συνέπειες στην ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών τους. Αναλυτές της αγοράς θεωρούν πως η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ θα πρέπει, επίσης, να επανέλθει σε μια επεκτατική νομισματική πολιτική αντί να αυξήσει τα επιτόκιά της μετά την ανακοίνωση ανησυχητικών στοιχείων για την οικονομία.
Ο κίνδυνος
Ελλοχεύει ο κίνδυνος να μετακυλίσουν οι εμπορικές τράπεζες τα αρνητικά επιτόκια στους καταθέτες τους, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχει συμβεί κάτι τέτοιο. Αν και τα αρνητικά επιτόκια των κεντρικών τραπεζών πλήττουν τα επιτοκιακά περιθώρια των εμπορικών τραπεζών, η μετακύλιση στις καταθέσεις θα ήταν μια κίνηση με ενδεχόμενες δραματικές προεκτάσεις διότι μπορεί να ανάγκαζε τους πελάτες τους να αποσύρουν τα χρήματά τους. Μόνον η ελβετική τράπεζα Julius Baer αποφάσισε να περάσει το κόστος των αρνητικών επιτοκίων στους μεγάλους καταθέτες της. Το κοινό στοιχείο όλων των προαναφερομένων οικονομιών είναι πως ο πληθωρισμός στις οικονομίες είναι ανησυχητικά χαμηλός και απέχει από τα φυσιολογικά επίπεδα, αντανακλώντας λίγο έως πολύ τη διστακτικότητα των καταναλωτών να αυξήσουν τις δαπάνες τους και την επιφυλακτικότητα των επιχειρήσεων να επενδύσουν, δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας. Στη Σουηδία, ο πληθωρισμός βρίσκεται στο 0,1%, στη Δανία φθάνει το 0,5% και στις ΗΠΑ το 0,7%.
Ο χαμηλός πληθωρισμός και ο κίνδυνος του αποπληθωρισμού αδρανοποιούν κάθε δυναμική ανάπτυξης των οικονομιών. Σήμερα η συγκυρία είναι κρίσιμη διότι με την επιβράδυνση της κινεζικής οικονομίας, η Ιαπωνία και τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης δεν μπορούν να στηριχθούν στις εξαγωγές τους. Μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, παράλληλα, οι εμπορικές τράπεζες δεν είναι τόσο γενναιόδωρες στον δανεισμό τους ενώ οι επενδυτές αναζητούν καταφύγιο ακόμη και εάν υποστούν κάποιες απώλειες στο αρχικό κεφάλαιο. Δεν είναι τυχαίο που μέχρι τα τέλη του 2015 το ένα τρίτο του χρέους των χωρών-μελών της Ευρωζώνης παρουσιάζει αρνητικές αποδόσεις.