Η πανηγυρική έναρξη της διαδικασίας αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ενωση συνιστά, πράγματι, δραματική, όχι όμως μη αναμενόμενη εξέλιξη. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της είναι ότι αναδεικνύεται, για πολλούς λόγους, ιστορικά αναγκαία.
Κανείς, πλην κατοίκων της νήσου της φωτισμένης απομόνωσης, δεν θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι το Ηνωμένο Βασίλειο δεν αποτελεί εξαιρετικά σπουδαίο κεφάλαιο του ευρωπαϊκού πολιτισμού και ότι η πιθανή συμβολή του στην περαιτέρω πρόοδο της ηπείρου μας, και όχι μόνο, δεν θα ήταν τουλάχιστον πολύτιμη. Αντίστοιχα, ουδείς Ευρωπαίος ξύπνησε ευχάριστα την περασμένη Παρασκευή. Παραδόξως όμως πώς, το αντικειμενικό πλήγμα στο κύρος και στη λειτουργία του θαυμαστού και ευγενούς ευρωπαϊκού εγχειρήματος, που ξεκίνησε το 1951 και συνεχίζεται, είναι δυνατόν να επενεργήσει τόσο θετικά, έτσι ώστε να είμαστε, στο μέλλον, σε θέση να ευχαριστούμε τους συνταξιούχους των Midlands που γοητεύτηκαν (sic) από τις υποσχέσεις που με κυνική ευκολία διένειμαν οι τοπικοί απόστολοι του λαϊκισμού, του μίσους και της ροπής προς την καταστροφή (υποτίθεται των άλλων, εν τέλει ημών).
Η διαδικασία του άρθρου 50 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ε.Ε. εφαρμόζεται, πλέον, για πρώτη φορά, όχι όμως για ένα «κανονικό» μέλος της, ήτοι ούτε ιδρυτικό αλλά ούτε και ενεργό. Το Η.Β., αφού προσπάθησε στη δεκαετία του ’50 να ματαιώσει τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, προέβλεψε (όχι με αγγλική ακρίβεια) την παταγώδη αποτυχία της, αντέπραξε (ή έστω επεχείρησε να) μέσω της δημιουργίας της ΕΖΕΣ, με τα γνωστά αποτελέσματα, ανέκρουσε στη συνέχεια πρύμναν και υπέβαλε αίτηση ένταξης, απερρίφθη δις λόγω του γαλλικού βέτο, ευδοκίμησε στην τρίτη αίτηση και, εν τέλει, εντάχθηκε στην ευρωπαϊκή ενοποιητική διαδικασία με 23 χρόνια καθυστέρηση. Μόλις δέκα χρόνια μετά (το 1984), κατάφερε το πρώτο (μετά τη διεύρυνση) σοβαρό πλήγμα στην ευρωπαϊκή οικογένεια, μέσω του («επίκαιρου») αιτήματός του για διόρθωση στο ισοζύγιο εισροών και εκροών του προς τον κοινοτικό προϋπολογισμό («I want my money back»). Από την απλή παραβολή των επίσημων στοιχείων, σαφώς προκύπτει ότι η τελική συμμετοχή του Η.Β. στον κοινοτικό προϋπολογισμό ήταν, έκτοτε, μηδαμινή, ενώ τα παράπλευρα οφέλη του από τη λειτουργία του Λονδίνου ως χρηματοπιστωτικού κέντρου της Ε.Ε. έβαιναν άθικτα και αναπτυσσόμενα, παρά τη μη συμμετοχή του στο ευρώ (!). Η Ευρώπη απεδέχθη, για λόγους ιστορικής συγκυρίας και εν τέλει πολιτικής αδυναμίας, τα συνεχή αιτήματα εξαίρεσης του Η.Β. από τα νέα πεδία ενοποίησης, ιδίως, δε, από τη συναρπαστική περιπέτεια του ενιαίου νομίσματος. Η πολιτική ανάγκη για «κλείσιμο» της συμφωνίας οδήγησε, τον Δεκέμβριο του 1991, τους Mitterand και Kohl στην αποδοχή του αγγλικού εκβιασμού. Το Η.Β., όμως, μη προσυπογράφοντας και συμμετέχοντας στο σημαντικότερο τμήμα της Συνθήκης για την Ε.Ε. (Μάαστριχτ), έθεσε, έκτοτε, εαυτόν «εκτός κινήματος», πορεία της οποίας ενδιάμεσος σταθμός αποτελεί η εν εξελίξει θλιβερή διαδικασία: το Ηνωμένο Βασίλειο δεν συμμετείχε πραγματικά στην Ε.Ε. από τότε που αυτή δημιουργήθηκε, το 1991. Ακολούθησαν πολλαπλές και σημαντικές «εξαιρέσεις» από την ενοποιητική λειτουργία, με πλέον πρόσφατη τη συμφωνία της 18ης.2.2016, η οποία δεν θα προλάβει καν να τεθεί σε εφαρμογή.
Η παρελκυστική αυτή στάση, αποκορύφωμα της οποίας συνιστά(;) η εν εξελίξει διαδικασία, αποτελεί εξαιρετική ευκαιρία για την ευρωπαϊκή κοινωνία και οικογένεια (συμπεριλαμβανομένης της βρετανικής), για σοβαρό άλμα προς τα εμπρός. Το ξύπνημα εν μέσω εφιάλτη, που βιώνουν οι φίλοι μας στην άλλη όχθη της Μάγχης, αποτελεί πλέον όχι μόνο παράδειγμα προς αποφυγήν αλλά και ώθηση για ιστορική πρόοδο.
Δεδομένου ότι το πνεύμα του άρθρου 50 της Συνθήκης αναφέρεται στην ουσιαστική γνωστοποίηση της απόφασης του κράτους-μέλους για αποχώρηση, αυτή έχει ήδη συντελεστεί με την επίσημη ανακοίνωση των αποτελεσμάτων του δημοψηφίσματος και του εθνικού νομικού πλαισίου που το συνοδεύει. Τούτο προκύπτει, άλλωστε, και από την agenda του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 28ης/29ης Ιουνίου και τις σχετικές ανακοινώσεις: το Ηνωμένο Βασίλειο βρίσκεται ήδη στον προθάλαμο εξόδου. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα συντάξει, πλέον, την πρότασή της προς το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το οποίο και θα αποφασίσει, με ενισχυμένη πλειοψηφία και χωρίς τη συμμετοχή του Η.Β., τους όρους της αποχώρησης του τελευταίου, η δε διετής προθεσμία αφορά στον απώτατο καταληκτικό χρόνο εφαρμογής του ευρωπαϊκού δικαίου, που απορρέει από τη συμμετοχή. Η παρελκυστική κωλυσιεργία όχι μόνον δεν θα ευνοήσει κανέναν (πλην μικροκομματικών τοπικών επιδιώξεων) αλλά θα θέσει σε περαιτέρω σοβαρό κίνδυνο τα συμφέροντα των Eυρωπαίων πολιτών.
Η επώδυνη διαδικασία και πρακτική «μη ένταξης», εν τέλει, στην ευρωπαϊκή ενοποιητική λειτουργία είναι πιθανό να επενεργήσει λυτρωτικά και για τη βρετανική κοινωνία, στο μέτρο που θα αναδείξει τον διαχρονικό λαϊκισμό και τις ζημίες που θα επιφέρει. Μια πιο υγιής σχέση μπορεί, τότε, να ξεφυτρώσει, με μια νέα Ε.E., που ήδη δημιουργείται. Υπό αυτήν την έννοια, το Η.Β. μπορεί να είναι, άθελά του, επισπεύδον.
*Δικηγόρος στις Βρυξέλλες.