Η παρατεταμένη οικονομική κρίση, τα ανακυκλούμενα προβλήματα στις κοινωνίες του Νότου, η έξοδος της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ενωση, το μεταναστευτικό πρόβλημα που διογκώνεται διαρκώς και τα θέματα ασφαλείας που παίρνουν απειλητικές διαστάσεις με την τρομοκρατία καταδεικνύουν ότι η Ευρώπη έχει φθίνουσα ικανότητα να μπορεί να διαχειρίζεται τους αυξανόμενους κινδύνους. Βεβαίως, όλα αυτά τα μείζονα για την προοπτική και τη συνοχή της Ευρώπης ζητήματα επιβεβαιώνουν την έλλειψη συλλογικής πολιτικής ηγεσίας, την έλλειψη συντονισμού και αποδοτικότητας, που τσακίζει το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.
Μπορεί τα πράγματα να αντιστραφούν; Ενδεχομένως, αλλά πολύ δύσκολα…
Τη στιγμή αυτή, φαίνεται ότι υπάρχει μια στροφή προτεραιοτήτων πάνω στο κεντρικό ευρωπαϊκό τραπέζι. Παράλληλα με τα οικονομικά θέματα, στην πρώτη γραμμή της ατζέντας ανεβαίνουν τώρα το μεταναστευτικό και η ασφάλεια. Αναδεικνύονται σε κατεπείγοντα και κινητοποιούν, έστω και αργά, τον πιο διστακτικό μέχρι τώρα εταίρο, τη Γερμανία, η οποία επιζητεί κοινή ευρωπαϊκή γραμμή πλεύσης. Διαφορετικά η Ευρώπη δεν θα μπορέσει να αντισταθεί στον πολιτικό τυφώνα που έρχεται, θα διαλυθεί. Τα θεμέλια της μεταπολεμικής τάξης πραγμάτων, όπως τα γνωρίσαμε και τα ζήσαμε μετά τον τελευταίο μεγάλο πόλεμο, τρίζουν.
Το μεταναστευτικό πρόβλημα θα αποτελέσει σε δύο, σε τρία ή σε τέσσερα χρόνια ακόμη μεγαλύτερο και πιεστικότερο θέμα για την Ευρώπη, καθώς οι εκτιμήσεις μιλούν για κύματα μεταναστών που θα θελήσουν να περάσουν τα ευρωπαϊκά σύνορα και όχι τη φορά αυτή μόνο από τη Μέση Ανατολή, όπου το πιθανότερο είναι η κατάσταση να χειροτερεύσει, αλλά –κυρίως πλέον– από την Αφρική. Στην εκτίμηση αυτή οδηγούν πρώτον η μεγάλη φτώχεια που γονατίζει πολλές αφρικανικές χώρες, δεύτερον η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού των χωρών αυτών και τρίτον, από την άλλη πλευρά, ότι η Ευρώπη φαντάζει για τους λαούς του τρίτου κόσμου ένας παράδεισος, η πιο εύκολη διέξοδος επιβίωσης. Αυτό σημαίνει ότι η Ευρώπη θα δεχθεί πολύ μεγάλα μεταναστευτικά ρεύματα, ότι η ίδια όμως θα απορρυθμίζεται από την εξέλιξη αυτή εάν δεν οργανωθεί ουσιαστικά και αποφασιστικά και ότι πολιτικά θα σημειωθεί έξαρση των εθνικιστικών κινημάτων.
Βρισκόμαστε σε μια φάση που οι πιέσεις και οι δυνάμεις κατακερματισμού στην Ευρώπη αυξάνονται επικίνδυνα. Η μετανάστευση δημιουργεί αμυντικά και εθνικιστικά ανακλαστικά και αυτά, υπό μία έννοια, απειλούν την ευρωπαϊκή ενότητα αλλά και την ουσία της δημοκρατίας. Δεν είναι τυχαίο ότι, ακόμη και μέσα στην Ευρωπαϊκή Ενωση, η αυταρχικότητα πολλών κυβερνήσεων εντείνεται, εμφανίζονται καθεστώτα που αρχίζουν να αγνοούν επιδεικτικά τις παλαιές φιλελεύθερες αρχές και τις δημοκρατικές παραδόσεις του δυτικού μοντέλου, είτε με πρόφαση τη μετανάστευση είτε την τρομοκρατία και την ασφάλεια. Η πολιτική εικόνα της ηπείρου είναι αποδυναμωμένη· περί αυτού δεν υπάρχει καμία αμφιβολία. Ας ευχηθούμε δράση για να αποφευχθούν τα χειρότερα.
Η ασφάλεια στην Ευρώπη είναι θέμα καυτό και απαιτεί γρήγορα γενναίες αποφάσεις. Είναι χαρακτηριστικό, όπως ακούσαμε σε ένα συνέδριο, ότι τέσσερις χώρες της Ε.Ε. διαθέτουν κάθε χρόνο πολύ μεγαλύτερα κονδύλια για εξοπλιστικά προγράμματα από τη Ρωσία. Η κάθε μία χώρα, όμως, ξοδεύει ξεχωριστά και αυτό δεν δημιουργεί συλλογικά κανένα στρατηγικό αποτέλεσμα για την Ευρώπη. Κανένας συντονισμός, καμία κοινή άμυνα.