Οταν ο Μάριο Ντράγκι δήλωσε τον Ιούλιο του 2012 πως είναι «έτοιμος να κάνει ό,τι χρειαστεί για να σώσει το ευρώ», συμπλήρωσε «εντός του καταστατικού». Οι κεντρικοί τραπεζίτες έχουν θεσμικούς περιορισμούς στη χάραξη νομισματικής πολιτικής και έτσι υπάρχουν όρια στην επίτευξη των στόχων τους. Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα είναι η αδυναμία εμβέλειας της Τράπεζας της Αγγλίας την εποχή του Κανόνα του Χρυσού, δηλαδή του σταθερού καθεστώτος συναλλαγματικών ισοτιμιών.
Οπως πάντα, ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες. Το 2012 ήταν προφανές πως οι αγορές επέλεξαν να δοκιμάσουν τα όρια της νέας δέσμευσης που έδωσε η ΕΚΤ. Δίχως αμφιβολία, θα ήταν δύσκολο να ισχυριστεί κανείς πως το ευρωσύστημα δεν διέθετε το οπλοστάσιο για να εκπληρώσει αυτήν την υπόσχεση. Ωστόσο, ακόμη και όταν δεν αμφισβητούνται οι οικονομικές δυνατότητες της νομισματικής πολιτικής, οι πολιτικές δυνατότητες είναι περιορισμένες.
Θεωρητικά, οι κεντρικές τράπεζες μπορούν να τυπώσουν χρήμα, έχοντας την ελευθερία να αυξήσουν κατά βούληση τις υποχρεώσεις τους. Η ισχύς ενός τέτοιου ιδρύματος είναι, θεωρητικά, απεριόριστη. Στον πραγματικό κόσμο, όμως, οι κεντρικές τράπεζες δεν τυπώνουν απλά χρήμα, αλλά είναι επιφορτισμένες με μια σειρά από διαφορετικές και συγκρουόμενες αρμοδιότητες. Κατά συνέπεια, η ισχύς τους είναι το αποτέλεσμα ενός συνδυασμού δικαιωμάτων και υποχρεώσεων.
Ενα σχετικό παράδειγμα είναι η Τράπεζα της Αγγλίας την εποχή του Κανόνα του Χρυσού (1889-1914). Η Τράπεζα της Αγγλίας βρισκόταν τότε στο επίκεντρο του παγκόσμιου νομισματικού συστήματος και η στερλίνα ήταν μακράν το κορυφαίο νόμισμα στις διεθνείς αγορές. Από τη μια πλευρά, η Τράπεζα της Αγγλίας αναμενόταν να διαφυλάξει τη μετατρεψιμότητα του χρυσού σε νόμισμα, αλλά παράλληλα έπρεπε να λειτουργεί και ως ύστατος δανειστής σε περιόδους κρίσεων. Από την άλλη πλευρά, η Τράπεζα της Αγγλίας δεν είχε τα κατάλληλα μέσα για να παρεμβαίνει στους ισολογισμούς της χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τη μετατρεψιμότητα του χρυσού. Πολιτικοί παράγοντες εμπόδιζαν τη βρετανική κεντρική τράπεζα να αποκτήσει τη δικαιοδοσία να αυξήσει ανενόχλητη τις υποχρεώσεις της, καθώς οι μέτοχοι αρνούνταν κάθε έκκληση για την απόκτηση πρόσθετων κεφαλαίων. Το Κοινοβούλιο ήταν αντίθετο στην αύξηση της κυκλοφορίας χρήματος και τα λόμπι των τραπεζιτών διαφωνούσαν με την καθιέρωση αποθεμάτων κεφαλαίου.
Δίχως αμφιβολία, η Τράπεζα της Αγγλίας την εποχή του Κανόνα του Χρυσού ήταν πολύ διαφορετική από τις κεντρικές τράπεζες έτσι όπως λειτουργούν σήμερα. Ωστόσο, η περίπτωση αυτή καταδεικνύει τους περιορισμούς που υφίσταται κάθε κεντρική τράπεζα, ακόμη και η πιο ισχυρή του κόσμου. Οι ασυνέπειες που μπορεί να εμπεριέχει το καταστατικό μιας κεντρικής τράπεζας μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο την ομαλή εκτέλεση της νομισματικής πολιτικής. Αυτό επιβεβαιώθηκε από την αναστροφή που έκανε η Τράπεζα της Ελβετίας τον Ιανουάριο του 2015. Εκτελώντας κατά γράμμα το καταστατικό της, η Τράπεζα της Ελβετίας προσπαθούσε εναγωνίως να προστατεύσει το πλαφόν του φράγκου ως προς το ευρώ, αποτρέποντας την ανατίμησή του όταν οι εισροές κεφαλαίων ήταν μεγάλες. Εντούτοις, προκειμένου να μην υποστεί μεγάλες απώλειες στα συναλλαγματικά της αποθέματα αναγκάστηκε να διακόψει κάθε παρέμβαση στην ισοτιμία της χώρας.
Αποδεικνύεται έτσι πως μια οικονομικά βιώσιμη νομισματική πολιτική μπορεί να προκαλέσει τόσο μεγάλο πολιτικό πλήγμα, που είναι προτιμότερο να τίθεται στο περιθώριο. Διδάγματα μπορούν να αντληθούν και για την ΕΚΤ προτού οι αγορές μπουν στον πειρασμό να δοκιμάσουν την πολιτική βιωσιμότητά της.
* O Stefano Ugolini είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Τουλούζης. Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο Voxeu.org.