Υπήρξαν σύμβολα ευημερίας καθώς εξασφάλισαν υψηλό βιοτικό επίπεδο στην πλειονότητα των πολιτών τους, φημισμένες για το γενναιόδωρο κοινωνικό τους κράτος, πρωτοπόρες στην ανάδειξη των γυναικών σε θέσεις εξουσίας και ανοικτές ως οικονομίες στη μετανάστευση. Επί μακρόν ασφαλείς από κάθε άποψη οι σκανδιναβικές οικονομίες παρέμειναν οχυρωμένες έναντι των κρίσεων της Ευρωζώνης, από την οποία κρατήθηκαν διακριτικά σε απόσταση με μοναδική την εξαίρεση της Φινλανδίας. Σήμερα, ωστόσο, δείχνουν να συμπαρασύρονται κι αυτές από τη γενικότερη επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας ή ορισμένες επιμέρους παραμέτρους της όπως η καταβαράθρωση των τιμών του πετρελαίου, η κρίση των έντυπων εκδόσεων, η υποβάθμιση της ανταγωνιστικότητας χωρών της Ευρωζώνης ή ακόμη και τα συνεπακόλουθα των οικονομικών κυρώσεων που επέβαλε η Δύση στη Ρωσία. Μετά τη Φινλανδία, τη μοναδική σκανδιναβική χώρα που είναι μέλος της Ευρωζώνης αλλά επίσης και τη μοναδική που έχει χάσει το τιμητικό τριπλό Α ως βαθμολογία πιστοληπτικής αξιολόγησης και μετά τη Νορβηγία που βλέπει να μειώνονται τα έσοδα από το πετρέλαιο, έρχεται η σειρά της Σουηδίας, της αδιαμφισβήτητης νικήτριας της παγκοσμιοποίησης που γνωρίζει την επιβράδυνση και την υποχώρηση του νομίσματός της, της σουηδικής κορώνας. Και όλα δείχνουν ότι ακολουθεί η Δανία.
Η Φινλανδία έχει επανειλημμένως αναφερθεί ως παράδειγμα προς μίμησιν: μέχρι προσφάτως αναφερόταν ως εξαιρετικά επιτυχής ως προς το εκπαιδευτικό σύστημά της και τελευταία για την εσωτερική υποτίμηση που εφαρμόζει. Σε συνέντευξη που παραχώρησε προ ημερών ο πρωθυπουργός της χώρας, ο συντηρητικός Γιούχα Σιπίλα, επικαλέστηκε την ανάγκη να αναβαθμιστεί η ανταγωνιστικότητα της φινλανδικής οικονομίας, καθώς φέτος μειώθηκαν κατά περίπου 15% οι εξαγωγές της, που αντιπροσωπεύουν το 40% του ΑΕΠ της, με αποτέλεσμα ένα συνεχές εμπορικό έλλειμμα.
Με τη συνέντευξή του, όμως, ο Φινλανδός πρωθυπουργός υπενθύμισε στους Φινλανδούς ότι στο εγγύς μέλλον οι μισθοί τους θα καθηλωθούν, δεδομένου ότι έχουν και οι ίδιοι συναινέσει προ μηνών στην επιβολή λιτότητας: δέχθηκαν συμβολική αύξηση των μισθών μόλις κατά 0,4% φέτος και πάγωμα των αποδοχών τους για το 2017. Και όπως επανέλαβε προ ημερών ο κ. Σιπίλα, αρχής γενομένης από το 2018, η πορεία των εξαγωγών θα θέσει τη βάση για τις νέες συνομιλίες για τους μισθούς.
Η οικονομία της Φινλανδίας σημείωσε ανάπτυξη μόλις 0,4% το περασμένο έτος έπειτα από μια περίοδο ετών στη διάρκεια της οποίας το φινλανδικό ΑΕΠ συρρικνωνόταν διαρκώς. Αφού γνώρισε μεγάλη οικονομική άνοδο και ευημερία πριν και μετά την ένταξή της στην Ευρωζώνη το 1999, στη συνέχεια άρχισε να αντιμετωπίζει προβλήματα μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-2008.
Το 2009 το ΑΕΠ της βρέθηκε σε ελεύθερη πτώση 8,3% και μολονότι ανέκαμπτε μέχρι και το 2011, στη συνέχεια μειώθηκε εκ νέου για τρία συναπτά έτη. Δέχθηκε καίριο πλήγμα όταν η Nokia, η σημαντικότερη βιομηχανία της, πώλησε προ τριετίας τη μονάδα κινητών της στη Microsoft, καθώς έχασε την κούρσα των λεγόμενων έξυπνων κινητών. Εξίσου καίριο ήταν, όμως, το πλήγμα από την παρακμή ίσως της πιο παραδοσιακής βιομηχανίας της, της βιομηχανίας χάρτου που ουσιαστικά αχρηστεύθηκε εξαιτίας της κρίσης των έντυπων εκδόσεων και της κυριαρχίας των ψηφιακών μέσων. Τα δεινά της φινλανδικής οικονομίας σχετίζονται παράλληλα και με την οικονομική κρίση που έπληξε τη γειτονική της Ρωσία, που αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους εμπορικούς εταίρους της.
Χωρίς τα τρία Α
Αναπόφευκτα έχασε φέτος τη βαθμολογία των 3 ΑΑΑ που είχε από το 1998 και ακολούθησε μια μεταρρύθμιση της φινλανδικής αγοράς εργασίας μέχρι προσφάτως αδιανόητη για τα σκανδιναβικά δεδομένα, καθώς είναι ανάλογη εκείνης που έχει εφαρμοσθεί στις υπερχρεωμένες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου. Πάγωμα μισθών, αύξηση των ωρών εργασίας, μείωση των πληρωμένων διακοπών αλλά και αύξηση των συνταξιοδοτικών εισφορών για τους εργαζομένους με αντίστοιχη μείωση των εργοδοτικών εισφορών. Το δέλεαρ που υποσχέθηκε η κυβέρνηση στα συνδικάτα ήταν η δημιουργία 35.000 θέσεων εργασίας.
Το δημογραφικό «αγκάθι» της Δανίας
Η Δανία διοχετεύει ποσοστό πάνω από το 30% του ΑΕΠ της στο κοινωνικό της κράτος. Το ποσοστό είναι δυσανάλογα υψηλό λαμβανομένου υπ’ όψιν ότι η χώρα έχει πολύ περιορισμένες δαπάνες για επιδόματα ανεργίας καθώς οι άνεργοι δεν αντιπροσωπεύουν παρά μόλις το 4% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού. Εχει, όμως, το πλέον γενναιόδωρο κοινωνικό κράτος, το πλέον αντιπροσωπευτικό της σκανδιναβικής ευημερίας. Ο λόγος είναι ότι όχι μόνον παρέχει ένα στιβαρό δίχτυ ασφαλείας στα ατυχέστερα μέλη της κοινωνίας της, αλλά έχει τη μοναδική πρόνοια να διασφαλίζει μηνιαίο εισόδημα ύψους 757 δολαρίων τον μήνα για κάθε φοιτητή της. Ετσι συνολικά οι κοινωνικές δαπάνες της Δανίας τής κοστίζουν 91 δισ. δολάρια τον χρόνο.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΟΟΣΑ, αυτό το γενναιόδωρο κοινωνικό κράτος μπορεί να φαίνεται προς το παρόν βιώσιμο, αλλά περιβάλλεται από μεγάλη αβεβαιότητα. Και αυτό γιατί οι έρευνες που έχουν γίνει για τις δημογραφικές εξελίξεις στη χώρα καταδεικνύουν πως στο μέλλον το κοινωνικό κράτος της θα πρέπει να καλύψει τις ανάγκες ενός αριθμού πολιτών της πολύ μεγαλύτερου από τον αριθμό των εργαζόμενων που θα πληρώνουν τον λογαριασμό. Οπως συμβαίνει, όμως, και σε πολλές χώρες του ανεπτυγμένου κόσμου, η Δανία αντιμετωπίζει πρόβλημα γήρανσης του πληθυσμού. Ετσι εδώ και χρόνια οι κυβερνήσεις της έχουν αναγκασθεί να ακυρώσουν επανειλημμένως προγράμματα πρόωρης συνταξιοδότησης και, αντιθέτως, αυξάνουν το όριο συνταξιοδότησης.
Το πετρέλαιο δεν είναι, πλέον, χρυσός για τη Νορβηγία
Στις αρχές Οκτωβρίου, η κυβέρνηση της Νορβηγίας ομολόγησε εμμέσως την έκταση της ζημίας που έχει υποστεί η οικονομία της από την πτώση των τιμών του πετρελαίου. Το μήνυμα ήταν σαφές όταν ανακοίνωσε ότι θα βάλει βαθύτερα το χέρι στις αποταμιεύσεις της από τα πάλαι ποτέ άφθονα έσοδα του «μαύρου χρυσού» που βρίσκονται στα ταμεία του κρατικού συνταξιοδοτικού ταμείου της χώρας.
Πρόκειται για το ταμείο που θεσπίστηκε το 1996 προκειμένου να συγκεντρώνει και να επενδύει τα έσοδα του πετρελαίου. Τα κεφάλαιά του υπολογίζονται σε 7,67 τρισ. νορβηγικές κορώνες, ποσό που αντιστοιχεί περίπου σε 900 δισ. ευρώ. Πρόθεση της κυβέρνησης είναι να αντλήσει από αυτά το 3% της αξίας των επενδυτικών κεφαλαίων του για να καλύψει δημόσιες δαπάνες και άμεσες ανάγκες της νορβηγικής οικονομίας το 2017. Εν ολίγοις, κάπου 25 δισ. ευρώ από τα κεφάλαια του ταμείου θα διοχετευθούν στις ανάγκες της νορβηγικής οικονομίας.
Δεν είναι, όμως, η πρώτη φορά που το Οσλο αναγκάζεται να υπερβεί το όριο των αναλήψεών του από το επενδυτικό ταμείο της χώρας. Στις αρχές του έτους άντλησε από τα κεφάλαιά του περίπου 750 εκατ. ευρώ, και πάλι για να χρηματοδοτήσει δημόσιες δαπάνες και να στηρίξει την οικονομία της Νορβηγίας.
Ολα αυτά σημαίνουν, όμως, ότι τα κεφάλαια του ταμείου που περιφρουρούν επιτυχώς, όπως έχει αναγνωρίσει και το ΔΝΤ, τη νορβηγική οικονομία, μειώνονται σταδιακά ακριβώς εξαιτίας των δεινών της παγκόσμιας οικονομίας, που άγγιξαν και την πλούσια χώρα.
Την έκταση της ζημίας και του προβληματισμού που έχει προκαλέσει στην πολιτική ηγεσία του Οσλο προδίδει και η αγωγή που υπέβαλε στην αρχή του καλοκαιριού η κυβέρνηση της Νορβηγίας κατά της Volkswagen. Ο λόγος είναι πως η απάτη της αυτοκινητοβιομηχανίας σε ό,τι αφορά τις εκπομπές καυσαερίων οδήγησε σε απότομη πτώση της μετοχής της αυτοκινητοβιομηχανίας και προκάλεσε στο κρατικό επενδυτικό ταμείο της χώρας ζημία ύψους περίπου 550 εκατ. ευρώ. Τα δύο καίρια πλήγματα συνδυάστηκαν και με τη γενικότερη αστάθεια στις αγορές μετοχών και ομολόγων καθώς το χαρτοφυλάκιο του νορβηγικού ταμείου αποτελείται κατά 59,8% από μετοχές, κατά 37% από ομόλογα και κατά 3,1% από ακίνητα.
Στο μεταξύ, δεν έχουν παρέλθει ούτε 10 μήνες από τον Δεκέμβριο του περασμένου έτους, όταν η Nordea, η μεγαλύτερη κοινοπρακτική τράπεζα τριών σκανδιναβικών χωρών, μιλούσε για την ακμάζουσα οικονομία της Σουηδίας και η σουηδική κυβέρνηση ετοιμαζόταν να χορηγήσει τις πλέον γενναιόδωρες παροχές στους αιτούντες άσυλο πρόσφυγες και οικονομικούς μετανάστες. Τότε ο ρυθμός ανάπτυξης της σουηδικής οικονομίας υπερέβαινε το 4% και η χώρα αποτελούσε την εμπροσθοφυλακή των ήδη ισχυρών οικονομιών της Σκανδιναβίας. Το κατά πόσον την επιβάρυναν έκτοτε οι εκτεταμένες δαπάνες για τη μετανάστευση ή υποκύπτει απλώς στη γενικότερη επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας δεν είναι ακόμη σαφές.
Μολονότι ο ΟΟΣΑ επιμένει πως η ανάπτυξη της σουηδικής οικονομίας θα φτάσει φέτος σχεδόν σε διπλάσιο ρυθμό από εκείνον του περασμένου έτους, οι σημαντικότερες τράπεζες της Σκανδιναβίας, Swedbank και Danske Bank, είναι πολύ πιο απαισιόδοξες. Εκτιμούν πως το δυναμικό ανάπτυξης της χώρας, η δυνητική ανάπτυξή της δηλαδή που να συνάδει με έναν σταθερό πληθωρισμό, έχει υποχωρήσει μόλις στο 1,5%. Ο λόγος δεν είναι άλλος από την πτώση των εξαγωγών που άρχισε να γνωρίζει η χώρα, αν και η σουηδική κορώνα έχει υποχωρήσει σημαντικά, σε αντίθεση με τη νορβηγική. Οπως επισημαίνουν οικονομικοί αναλυτές, το ζήτημα είναι ότι η οικονομία της Σουηδίας επιβραδύνεται υπό τις παρούσες συνθήκες, καθώς το βασικό επιτόκιο δανεισμού είναι μόλις 0,5% ενώ βρίσκεται σε εξέλιξη πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης, η σουηδική κορώνα έχει υποτιμηθεί και η δημοσιονομική πολιτική είναι άκρως επεκτατική.
Εν ολίγοις, η κεντρική τράπεζα της χώρας τείνει να εξαντλήσει το οπλοστάσιό της εφόσον ύστερα από επανειλημμένες μειώσεις έχει συμπιέσει τα επιτόκια της σουηδικής κορώνας σε αρνητικό έδαφος και παράλληλα έχει θέσει σε εφαρμογή πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης σε μια προσπάθεια να τονώσει την ανάπτυξη και να επιταχύνει τον πληθωρισμό.
Επενδύουν στην παιδεία
Σε ό,τι αφορά την κυβέρνηση, ισχύει το ίδιο που ισχύει και για τη Φινλανδία καθώς εφαρμόζει μια πολιτική λιτότητας μέχρι προσφάτως αδιανόητη για τα σκανδιναβικά δεδομένα: αύξηση φόρων και κατάργηση σειράς φοροαπαλλαγών που επί χρόνια ενίσχυαν τα διαθέσιμα εισοδήματα των Σουηδών κατά 25%. Την ίδια στιγμή, πάντως, λαμβάνει μέτρα για την τόνωση της ανάπτυξης επενδύοντας στην παιδεία και σε έργα υποδομής, δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας στον δημόσιο τομέα και διευκολύνοντας τις επιχειρήσεις να προσλάβουν με μικρότερο κόστος τους μακροχρόνια ανέργους.