Μετά την αναμενόμενη ήττα που υπέστη η κυβέρνηση Ρέντσι στο χθεσινό δημοψήφισμα η Ιταλία μπαίνει σε περίοδο έντονων πολιτικών διεργασιών και αβεβαιότητας. Ωστόσο τις επόμενες ημέρες και εβδομάδες η μεγαλύτερη απειλή είναι η αστάθεια του ιταλικού τραπεζικού συστήματος με επίκεντρο την τρίτη μεγαλύτερη τράπεζα της χώρας, την Monte dei Paschi di Siena. Θα εξαρτηθεί από τους πολιτικούς χειρισμούς σε Ρώμη και σε Βρυξέλλες αν η τραπεζική κρίση θα περιοριστεί και τελικά θα εξουδετερωθεί ή αν θα γιγαντωθεί, θα γίνει συστημική και θα καταλήξει σε φαύλο κύκλο. Οι Βρυξέλλες θα πρέπει να βρουν τη χρυσή τομή μεταξύ της τυφλής εφαρμογής των κανόνων και του υπέρτερου γενικότερου συμφέροντος να μην αποσταθεροποιηθεί ακόμη περισσότερο η Ιταλία. Η πρόσφατη ιστορία δεν επιτρέπει ιδιαίτερα αισιόδοξες προβλέψεις.
Η πρώτη δοκιμασία
Το πρώτο τεστ για την Monte Paschi και κατ' επέκταση για το υπόλοιπο ιταλικό τραπεζικό σύστημα θα έρθει το απόγευμα της Δευτέρας, οπότε και το διοικητικό συμβούλιο της Monte Paschi θα κληθεί να αποφασίσει αν θα συνεχίσει την (περίπλοκη) προσπάθεια ανακεφαλαιοποίησης της τράπεζας ή αν θα την εγκαταλείψει. Η ημέρα ξεκίνησε άσχημα για την μετοχή της τράπεζας να υποχωρεί μέχρι και κατά 4,3%, ωστόσο στις 10:50 το πρωί το κλίμα είχε αλλάξει με την μετοχή της Monte Paschi να ενισχύεται κατά 1,28%. Την περασμένη εβδομάδα η τράπεζα κατάφερε να αντλήσει 1 δισ. από την μετατροπή ομολόγων σε μετοχές, ωστόσο πρέπει να βρει ακόμη 4 δισ. ώστε στη συνέχεια να προχωρήσει στην πώληση μη εξυπηρετούμενων δανείων ύψους 28 δισ. ευρώ στο 33% της ονομαστικής τους αξίας και να ολοκληρώσει την ανακεφαλαιοποίηση της.
Εν μέσω έντονης πολιτικής αστάθειας και με την κεφαλαιοποίηση της τράπεζας να έχει υποχωρήσει στα 650 εκατομμύρια ευρώ η μεγαλύτερη ελπίδα της Monte Paschi ίσως να είναι μεγάλοι θεσμικοί επενδυτές όπως το Κατάρ. Ενδεχόμενη αποτυχία ανακεφαλαιοποίησης της Monte Paschi θα μπορούσε να απειλήσει την προσπάθεια ανακεφαλαιοποίησης επτά ακόμη μικρομεσαίων ιταλικών τραπεζών αλλά και της UniCredit, της μεγαλύτερης ιταλικής τράπεζας. Αν φτάσουμε σε αυτό το σημείο η κρίση θα έχει κλιμακωθεί επικίνδυνα και πλέον θα έχει μπει στο τραπέζι ζήτημα συνολικής ανακεφαλαιοποίησης του ιταλικού τραπεζικού συστήματος. Η UniCredit είχε προγραμματίσει αύξηση μετοχικού κεφαλαίου ύψους 13 δισ. ευρώ τον Ιανουάριο και την προηγούμενη εβδομάδα την είχε μεταθέσει για το Φεβρουάριο.
Μόνο κακές επιλογές για τη Ρώμη
Αν αποτύχει η ανακεφαλαιοποίηση της Monte Paschi από την αγορά, τότε οι επιλογές που έχει μπροστά της η Ρώμη ποικίλουν από κακές μέχρι καταστροφικές. Την Παρασκευή η ιταλική εφημερίδα Corriere della Sera είχε αποκαλύψει πως η Monte Paschi έχει ήδη ζητήσει κρατική διάσωση και ότι η Ρώμη διαπραγματεύεται ήδη με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά πόσο θα μπορούσαν να εξαιρεθούν μικρομολογιούχοι και άλλοι ευάλωτοι πιστωτές από την οδηγία bail-in που προβλέπει το υποχρεωτικό “κούρεμα” των πιστωτών μιας τράπεζας προτού αυτή διασωθεί από το κράτος. Ο Ιταλός κεντρικός τραπεζίτης κ. Ιγκνάσιο Βίσκο έχει υποστηρίξει επανειλημμένα ότι η οδηγία (BRRD) όπως έχει σχεδιαστεί αποτελεί πηγή έντονης αστάθειας για τις τράπεζες. H οδηγία bail-in προβλέπει ελάχιστες εξαιρέσεις από το “κούρεμα” πιστωτών των τραπεζών, μεταξύ άλλων και ανασφάλιστων καταθετών.
Στην Ιταλία το πρόβλημα είναι ακόμη πιο έντονο διότι μικροεπενδυτές κατέχουν τραπεζικά ομόλογα αξίας 170 δισ. με 200 δισ. ευρώ. Αν “κουρευτούν” οι μικροεπενδυτές της Monte Paschi τότε είναι τελείως απίθανο οι Ιταλοί να τοποθετήσουν νέα χρήματα στις υπόλοιπες τράπεζες που χρειάζονται νέα κεφάλαια. Αντιθέτως είναι πολύ πιθανό να προσπαθήσουν να ξεπουλήσουν τα ομόλογα που έχουν ήδη επιδεινώνοντας ακόμη περισσότερο τη θέση των ιταλικών τραπεζών. Η Ρώμη θα μπορούσε να ανακεφαλαιοποιήσει η ίδια τις τράπεζες της, σύμφωνα με τις πιο συντηρητικές εκτιμήσει το ποσό που απαιτείται για ολόκληρο το τραπεζικό σύστημα είναι 40 δισ. ευρώ, ή να ζητήσει διάσωση από την Ευρωζώνη, όπως είχε κάνει η Μαδρίτη για τις δικές της τράπεζας το 2012. Ομως και στην πρώτη και στη δεύτερη περίπτωση η διάσωση θα πρέπει να συνοδευτεί από “κούρεμα” των πιστωτών.
Η απειλή του φαύλου κύκλου μεταξύ τραπεζών και πολιτικής
Ποια ιταλική κυβέρνηση θα τολμούσε να “κουρέψει” μικροεπενδυτές; Ισως μια τεχνοκρατική κυβέρνηση που θα μπορούσε να σχηματιστεί τις επόμενες ημέρες, σύμφωνα με ένα από τα πολλά σενάρια που κυκλοφορούν. Ομως κάτι τέτοιο είναι πολύ πιθανό να μετατρέψει την ήδη μεγάλη πολιτική αβεβαιότητα σε ανεξέλεγκτη πολιτική κρίση. Είναι ακριβώς το είδος φαύλου κύκλου, μεταξύ τραπεζικής κρίσης που μετατρέπεται σε πολιτική κρίση, που πραγματικά θα μπορούσε να προσδώσει ανεξέλεγκτη δυναμική σε μια ήδη πολύ δύσκολη κατάσταση. Ενδεχόμενο “κούρεμα” μικροεπενδυτών θα ενίσχυε ακόμη περισσότερο το ευρωσκεπτικιστικό κίνημα των Πέντε Αστέρων του Μπέπε Γκρίλο, ο οποίος έχει δηλώσει στο παρελθόν πως θέλει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την παραμονή της Ιταλίας στο ευρώ ή όχι. Ανάλογες θέσεις έχει εκφράσει και το ακροδεξιό κόμμα Λέγκα του Βορρά. Από συνταγματικής και νομικής απόψεως είναι σχεδόν αδύνατο για τα ιταλικά ευρωσκεπτικιστικά κόμματα να βγάλουν την Ιταλία από το ευρώ.
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος θα ήταν ο κ. Γκρίλο να σύρει την αντιπολίτευση στην διεξαγωγή δημοψηφίσματος για το ευρώ με συμβουλευτικό χαρακτήρα και αν το κερδίσει να υποστηρίξει ότι πρέπει να γίνει σεβαστή η θέληση του λαού. Ας μην ξεχνάμε πως οι Ιταλοί υποστηρίζουν την παραμονή στην Ευρωπαϊκή Ενωση, αλλά όχι και τόσο πολύ την παραμονή στο ευρώ. Οι Ιταλοί εξακολουθούσαν το 2016 να βλέπουν θετικά την Ευρωπαϊκή Ενωση σε ποσοστό 58%, σύμφωνα με έρευνα της Pewresearch, ωστόσο το 2008 το ποσοστό ήταν 78%. Ακόμη χειρότερα οι Ιταλοί σε ποσοστό 68% καταδικάζουν τον τρόπο που έχει χειριστεί γενικά η Ε.Ε. την οικονομία. Ενδεχόμενο “κούρεμα” Ιταλών μικροεπενδυτών μάλλον δεν θα ενίσχυε πολύ τους υποστηρικτές της Ε.Ε. στην Ιταλία.