Με την ταυτόχρονη δημοσιοποίηση της επιχειρηματολογίας τους γύρω από το ακανθώδες θέμα της Apple και των μη καταβληθέντων φόρων της στην Ιρλανδία, αφενός η Κομισιόν και αφετέρου το Δουβλίνο επισημοποίησαν στην αρχή της εβδομάδας μια σύγκρουση που κλιμακώνεται από τον Αύγουστο. Αφορά τις σκανδαλωδώς ευνοϊκές φορολογικές συμφωνίες που συνάπτουν ορισμένες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις με επιχειρηματικούς κολοσσούς, επιτρέποντάς τους να καταβάλλουν υποτυπώδεις έως και μηδενικούς φόρους για ιλιγγιώδη κέρδη. Κίνητρο των κυβερνήσεων είναι να διασφαλίσουν την παραμονή των επιχειρήσεων στη χώρα τους και τα οφέλη που αυτή συνεπάγεται. Ετσι και στην περίπτωση της Ιρλανδίας το διακύβευμα είναι πολύ ευρύτερο από το πρόστιμο που πρέπει να εισπράξει από την Apple ως μη καταβληθέντες φόρους έπειτα από σχετική απαίτηση της Κομισιόν. Αφορά γενικώς την πολιτική της στη φορολογία των επιχειρήσεων δεδομένου ότι επιβάλλει συντελεστή εταιρικού φόρου μόλις 12%, τον χαμηλότερο στην Ε.Ε.
Δύο στρατόπεδα
Η υπόθεση της Apple και της σύγκρουσης Δουβλίνου – Κομισιόν έχει τύχει μεγάλης προβολής από το περασμένο καλοκαίρι, όταν η Κομισιόν απαίτησε να εισπράξει το Δουβλίνο από την Apple 13 δισ. ευρώ ως μη καταβληθέντες φόρους. Πρόκειται, ωστόσο, μόνον για το τελευταίο επεισόδιο μιας γενικότερης αναμέτρησης ανάμεσα σε δύο στρατόπεδα που διχοτομούν για μια ακόμη φορά την Ε.Ε. με αιχμή τη φορολογία των επιχειρήσεων: από τη μια πλευρά χώρες όπως η Ιρλανδία, το Λουξεμβούργο, η Ολλανδία, το Βέλγιο και η Κύπρος, που όπως επισημαίνει σε έκθεσή της η Oxfam, οργάνωση κατά της διαφθοράς και της ανισότητας, συγκαταλέγονται στους χειρότερους φορολογικούς παραδείσους του κόσμου. Ολες τους επιβάλλουν πολύ χαμηλή ή μηδενική φορολογία στις επιχειρήσεις και δεν παρακρατούν φόρους από αυτές, ενώ συγκεντρώνουν πολλές ενδείξεις ότι επιτρέπουν σε ξένες επιχειρήσεις να μεταφέρουν αλλού τα κέρδη τους και να ελαχιστοποιούν τους φόρους τους.
Στο αντίπαλο στρατόπεδο, όσες τηρούν διαμετρικά αντίθετη πολιτική, όπως η Γαλλία και η Γερμανία που επιβάλλουν υψηλούς φορολογικούς συντελεστές στις επιχειρήσεις και στην αντιπαράθεσή τους με τους ευρωπαϊκούς φορολογικούς παραδείσους εκπροσωπούνται από την Κομισιόν. Παρόμοιες περιπτώσεις που έχουν βρεθεί στο στόχαστρο της Κομισιόν ήταν της Amazon και της Fiat στο Λουξεμβούργο, της Starbucks στην Ολλανδία αλλά και της ΙΚΕΑ και της Google στη Βρετανία. Το ζήτημα δεν εξαντλείται βέβαια στις ευνοϊκές φορολογικές συμφωνίες μεταξύ κρατών και επιχειρήσεων. Επεκτείνεται και σε κάθε είδους ελιγμούς και δαιδαλώδεις μεθοδεύσεις τις οποίες μετέρχονται επιχειρηματικοί κολοσσοί και κατορθώνουν να ελαχιστοποιήσουν έως και να μηδενίσουν τις φορολογικές τους επιβαρύνσεις. Και το αποτέλεσμα είναι βέβαια τα δυσθεώρητα διαφυγόντα φορολογικά έσοδα για τις χώρες της Ε.Ε., που σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις φτάνουν τα 70 δισ. ευρώ ετησίως. Σύμφωνα, μάλιστα, με τον ΟΟΣΑ, από το 2013 μέχρι σήμερα οι χώρες έχουν χάσει από 4% έως 10% των εσόδων τους από τη φορολογία επιχειρήσεων. Το πρόβλημα υπερβαίνει βέβαια τα σύνορα της Ε.Ε. και σε παγκόσμιο επίπεδο εκτιμάται ότι συνεπάγεται διαφυγόντα φορολογικά έσοδα από 100 έως 240 δισ. δολάρια ετησίως.
Εθνική κυριαρχία
Η διόγκωση του προβλήματος της φοροαποφυγής μεγάλων εταιρειών έχει εξωθήσει την Κομισιόν να προωθήσει συμφωνίες διαφάνειας και ενημέρωσης μεταξύ των χωρών-μελών της Ε.Ε., με τους υπουργούς Οικονομικών να έχουν υπογράψει από τον Οκτώβριο του περασμένου έτους συμφωνία αυτόματης ανταλλαγής πληροφοριών για θέματα φορολογικών ρυθμίσεων. Ασκεί, άλλωστε, με κάθε τρόπο πιέσεις στις μεγάλες επιχειρήσεις, ώστε να δημοσιοποιούν τα έσοδά τους σε κάθε χώρα στην οποία δραστηριοποιούνται.
Δεν μπορεί, πάντως, να αποτρέψει τις ειδικές φορολογικές συμφωνίες, καθώς ο φορολογικός κώδικας και οι φορολογικοί συντελεστές παραμένουν στην αρμοδιότητα των εθνικών αρχών. Ως εκ τούτου έχει δεχθεί και τις επικρίσεις του Δουβλίνου που την κατηγορεί για παραβίαση της εθνικής κυριαρχίας της Ιρλανδίας με τις παρεμβάσεις της στο θέμα της Apple, ενώ τόσο η Ιρλανδία όσο και άλλες χώρες έχουν εφεσιβάλει αποφάσεις της για αναγκαστική καταβολή φόρων από μεγάλες επιχειρήσεις.
Τα… κρούσματα πολλαπλασιάζονται
Η εντεινόμενη εκστρατεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατά της φοροαποφυγής και της φοροδιαφυγής όχι μόνον δεν έχει λειτουργήσει αποτρεπτικά αλλά φαίνεται να έχει αντιθέτως ενθαρρύνει πολλές χώρες-μέλη να αυξήσουν τις ευνοϊκές φορολογικές συμφωνίες με επιχειρηματικούς κολοσσούς.
Σε αντίθεση με αυτό που θα περίμενε κανείς μετά τις αποκαλύψεις των LuxLeaks και Panamapapers, έκθεση του Ευρωπαϊκού Δικτύου για το Χρέος και την Ανάπτυξη (Eurodad), που δόθηκε στη δημοσιότητα στις αρχές του Δεκεμβρίου, φέρει τις ειδικές φορολογικές συμφωνίες να αυξάνονται διαρκώς: από 547 που είχαν ανιχνευθεί το 2013 έφτασαν τις 972 το 2014 για να εκτιναχθούν στις 1.444 μέχρι τα τέλη του 2015. Εν ολίγοις πρόκειται για αύξηση των συμφωνιών κατά 160% μέσα στη διετία 2013-2015 και σχεδόν κατά 50% από το 2014 στο 2015.
Ενδεικτική περίπτωση η Ολλανδία που στη διάρκεια του 2015 συνήψε 236 μυστικές φορολογικές συμφωνίες. Στο Βέλγιο αυξήθηκαν οι ειδικές συμφωνίες από μόλις 10 το 2013 σε 166 μέχρι το τέλος του 2014. Σε ό,τι αφορά, όμως, το Λουξεμβούργο, οι ειδικές συμφωνίες κυριολεκτικά εκτινάχθηκαν μετά τη δημοσιοποίηση των LuxLeaks: από 347 στα τέλη του 2014, ένα χρόνο μετά στο τέλος του 2015 είχαν φτάσει τις 519.
Σκανδαλώδεις συμφωνίες με Apple και Amazon
Η απαίτηση της Κομισιόν να εισπράξει η Ιρλανδία 13 δισ. ευρώ από την Apple ως μη καταβληθέντες φόρους προκάλεσε πολιτικούς κραδασμούς στο Δουβλίνο. Το δέλεαρ των 13 δισ. ευρώ ήταν μεγάλο για μια χώρα που έχει βγει προσφάτως από μνημόνιο και εξακολουθεί να υποφέρει. Επιπλέον μερίδα του πολιτικού της κόσμου θεώρησε εξαιρετική δυσφήμιση της χώρας να εμφανίζεται η Ιρλανδία ως κοινός φορολογικός παράδεισος. Παρά τους κλυδωνισμούς, πάντως, το Δουβλίνο αποφάσισε σύντομα να εφεσιβάλει την απόφαση, κατηγορώντας την Κομισιόν για υπέρβαση των αρμοδιοτήτων της και παραβίαση της εθνικής κυριαρχίας. Είναι σαφές ότι το ευνοϊκό φορολογικό καθεστώς που προσελκύει επιχειρήσεις στη χώρα είναι πολύ σημαντικότερο καθώς έχει συνεισφέρει στη μεγάλη ανάπτυξη της ιρλανδικής οικονομίας.
Τα «μαγικά» της Ιρλανδίας…
Η απόφαση της Κομισιόν και το ύψος του προστίμου σχετίζεται με τις σκανδαλώδεις μεθοδεύσεις του αμερικανικού κολοσσού υψηλής τεχνολογίας, που σε συνεννόηση με το Δουβλίνο ελαχιστοποίησε τη φορολογική του επιβάρυνση. Υπολογίζεται πως συνολικά οι φόροι που κατέβαλε την τελευταία δεκαετία στις κυριότερες ευρωπαϊκές αγορές η αμερικανική εταιρεία υψηλής τεχνολογίας δεν υπερβαίνουν τα 344 εκατ. ευρώ, όταν οι πωλήσεις της έφτασαν σχεδόν τα 224 δισ. ευρώ. Η Apple είχε σχεδιάσει τη δομή της έτσι ώστε οι θυγατρικές της στην Ιρλανδία να μην έχουν φορολογική έδρα ή αλλιώς «μόνιμη εγκατάσταση» σε χώρες στις οποίες προωθεί τα προϊόντα της. Δραστηριοποιείται στις περισσότερες ευρωπαϊκές αγορές αφενός μέσω θυγατρικής της για τις λιανικές πωλήσεις που διαχειρίζεται το δίκτυο των καταστημάτων της και αφετέρου μέσω θυγατρικής μάρκετινγκ που εισπράττει μια μικρή προμήθεια επί των πωλήσεων. Σύμφωνα με τη θυγατρική, η προμήθεια κυμαίνεται στο 1% των πωλήσεων. Από το 2013 η Γερουσία των ΗΠΑ έχει διαπιστώσει πως ο αμερικανικός κολοσσός συγκεντρώνει σε δύο θυγατρικές της στην Ιρλανδία τις πωλήσεις του από όλον τον κόσμο. Κίνητρο, βέβαια, η χαμηλή φορολογία στη χώρα.
Από την έρευνα της Κομισιόν για το θέμα προέκυψε ότι η μία από τις θυγατρικές της Apple στην Ιρλανδία, η Apple Sales International, είχε εμφανίσει κέρδη ύψους περίπου 16 δισ. ευρώ από πωλήσεις σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. Η συνυπαιτιότητα του Δουβλίνου στη σκανδαλώδη φοροαποφυγή της Apple είναι ενδεικτική σε αυτήν την περίπτωση: η Ιρλανδία αναγνώρισε ως φορολογητέα από αυτά τα 16 δισ. ευρώ μόνον τα 50 εκατ. ευρώ. Κι αυτό γιατί ο αμερικανικός κολοσσός υποστηρίζει πως οι ιρλανδικές θυγατρικές της πλήρωναν πνευματικά δικαιώματα στη μητρική και επομένως δεν όφειλαν να καταβάλουν φόρους στην Ιρλανδία. Στη χώρα ίσχυε, άλλωστε, ακόμη νόμος της δεκαετίας του 1950 βάσει του οποίου το Δουβλίνο δεν φορολογούσε εξαγωγικές επιχειρήσεις και ως εκ τούτου η Apple δεν όφειλε να καταβάλει φόρο για όσες πωλήσεις είχε εκτός της Ιρλανδίας. Μόνον όταν αναγκάστηκε το Δουβλίνο να προσαρμοσθεί με την ευρωπαϊκή νομοθεσία απέσυρε τον αναχρονιστικό νόμο, αλλά συμφώνησε με την Apple ότι ο φόρος που θα καταβάλει η βασική της μονάδα στη χώρα δεν θα υπερβαίνει τα 30 με 40 εκατ. δολάρια.
…και το Λουξεμβούργο
Αν το πρόστιμο στην Apple προκάλεσε μίνι πολιτική κρίση στην Ιρλανδία, η υπόθεση της Amazon και της σκανδαλώδους φοροαποφυγής της μέσω συμφωνίας με το Λουξεμβούργο κλόνισε το προσωπικό γόητρο του Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ και οδήγησε ορισμένους ευρωβουλευτές να ζητούν την παραίτησή του. Κι αυτό γιατί ο νυν πρόεδρος της Κομισιόν ήταν πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου στο χρονικό διάστημα που το Μεγάλο Δουκάτο φέρεται να έκανε σκανδαλώδεις συμφωνίες με την Amazon.
Οι έρευνες της Κομισιόν συνεχίζονται προς το παρόν και αφορούν φορολογικές συμφωνίες από το 2003 που επέτρεψαν στην Amazon να μεταφέρει στο Λουξεμβούργο κέρδη της από πωλήσεις της σε πολλές και διάφορες χώρες και να ελαχιστοποιεί τη φορολογική της επιβάρυνση. Εκτιμάται πως ενδέχεται να οδηγήσουν σε αποφάσεις ανάλογες με εκείνη για την Apple και την Ιρλανδία: να επιβάλει δηλαδή η Κομισιόν στην Amazon πρόστιμο ύψους 400 εκατ. ευρώ που θα πρέπει να καταβληθεί στις αρχές του Λουξεμβούργου ως μη καταβληθείς φόρος. Η επίτροπος Ανταγωνισμού Μαργκρέτε Βεστάγκερ έχει μάλιστα τονίσει πως μετά την Apple έρχεται η σειρά της Amazon και της MacDonalds, που επίσης έχει συνάψει συμφωνία ευνοϊκής φορολογικής μεταχείρισης με το Λουξεμβούργο.
Από τη στιγμή που βρέθηκε στο στόχαστρο της Ε.Ε. ο αμερικανικός κολοσσός των online πωλήσεων, έχει ήδη αναθεωρήσει την πρακτική της και δηλώνει πωλήσεις της σε Βρετανία, Γερμανία, Ισπανία και Ιταλία. Η αλλαγή συνεπάγεται φορολόγησή της από τις Αρχές των χωρών αυτών, οπότε και αύξηση των φόρων της.
Σημειωτέον ότι οι παράλληλες έρευνες που διεξάγουν οι αμερικανικές φορολογικές αρχές εκτιμάται πως μπορεί να οδηγήσουν σε πρόστιμο ύψους 1,5 δισ. δολαρίων. Σχετικό ρεπορτάζ του αμερικανικού περιοδικού Newsweek αναφέρει πως το 2001 η Amazon προσέλαβε οικονομολόγο της διεθνούς εταιρείας συμβούλων Deloitte για να διερευνήσει όλες τις μεθόδους που μπορεί να υιοθετήσει για να μειώσει τους φόρους της. Η περίπτωση της Amazon, όπως άλλωστε και της Apple, έχει οξύνει τις εντάσεις ανάμεσα στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Ο Αμερικανός υπουργός Οικονομικών Τζακ Λιου έφτασε να κατηγορεί την Κομισιόν ότι έχει εξαπολύσει κυνηγητό κατά των αμερικανικών επιχειρήσεων, προκειμένου να αντλήσει μεγάλα ποσά ως μη καταβληθέντες φόρους. Η κ. Βεστάγκερ έχει αντικρούσει την κατηγορία.
Το κόλπο με τα πνευματικά δικαιώματα
Τον Οκτώβριο του 2015 η Κομισιόν επέβαλε πρόστιμο 30 εκατ. ευρώ στην αλυσίδα καφέ Starbucks ως μη καταβληθέντες φόρους στην Ολλανδία. Η γνωστή αλυσίδα είχε μεταφέρει το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων της στην Ολλανδία αφού είχε διασφαλίσει ευνοϊκή φορολογική μεταχείριση στη χώρα. Οι αμαρτίες της, όμως, δεν περιορίζονται μόνο στις επίμαχες συμφωνίες ευνοϊκής φορολογικής μεταχείρισης. Η περίπτωση της Starbucks σκιαγραφεί, αντιθέτως, την έκταση του προβλήματος της φοροαποφυγής μεταξύ των πολυεθνικών και των επιχειρηματικών κολοσσών που χρησιμοποιούν κάθε είδους ελιγμούς προκειμένου να ελαχιστοποιήσουν τη φορολογική τους επιβάρυνση.
Πριν από έξι μήνες, περίπου, τον Ιούνιο του 2016, η εταιρεία αποκάλυψε ότι κατέβαλε 15 εκατ. δολάρια στη Βρετανία για φόρους που δεν είχε πληρώσει επί 15 μήνες. Και αυτό γιατί το 2014 αποφάσισε να μεταφέρει την ευρωπαϊκή της έδρα από την Ολλανδία στη Βρετανία.
Εκεί, όμως, εισέπραττε 177,4 εκατ. ευρώ ως δικαιώματα από καταστήματα που χρησιμοποιούσαν τη φίρμα της, το λογότυπό της και την τεχνογνωσία της σε όλη την Ευρώπη. Η μεταφορά των πνευματικών δικαιωμάτων στη νέα της έδρα στο Λονδίνο γινόταν μέσω της εταιρείας Alki με την οποία συνεργαζόταν αλλά η οποία δεν υπόκειτο σε φορολογία ούτε στην Ολλανδία ούτε στη Βρετανία.
Το ίδιο χρονικό διάστημα που επέβαλε το πρόστιμο στη Starbucks, η Κομισιόν κάλεσε την αυτοκινητοβιομηχανία Fiat να πληρώσει 30 εκατ. ευρώ ως μη καταβληθέντα φόρο στις Αρχές του Λουξεμβούργου που της είχαν παραχωρήσει και πάλι ευνοϊκή φορολογική μεταχείριση. Στη συνέχεια, τον Δεκέμβριο του περασμένου έτους εγκαινίασε έρευνες στη συμφωνία που έχει συνάψει το Λουξεμβούργο με τη McDonald’s. Εχει διαπιστώσει μεταξύ άλλων πως από το 2009 η γνωστή αμερικανική αλυσίδα ταχυφαγίας δεν έχει καταβάλει καθόλου φόρους ούτε στο Λουξεμβούργο ούτε στις ΗΠΑ για τα δικαιώματα που της πληρώνουν όσες εταιρείες χρησιμοποιούν τη φίρμα της στην Ευρώπη και τη Ρωσία.
Τον Ιανουάριο του 2016, άλλωστε, κάλεσε το Βέλγιο να εισπράξει μη καταβληθέντες φόρους συνολικού ύψους 700 εκατ. ευρώ από 35 πολυεθνικές. Ανάμεσά τους ο πετρελαϊκός κολοσσός ΒΡ και ο όμιλος ζυθοποιίας ΑΒ InBev, που παράγει τη γνωστή μπίρα Stella Artois.
Από τις έρευνες της Κομισιόν προέκυψε πως το Βέλγιο έχει υιοθετήσει ένα φορολογικό σύστημα που επιτρέπει σε πολυεθνικές να μειώνουν τη φορολογία τους έως και κατά 90%.
Η «βόμβα» των Panama Papers κινητοποίησε τις κυβερνήσεις
Καταλυτικός παράγοντας που κινητοποίησε στη διάρκεια του έτους πολλές εθνικές αρχές ανά τον κόσμο να επιβάλουν αυστηρότερους ελέγχους σε μεγάλες τράπεζες, όπως οι HSBC, UBS, Credit Suisse και Deutsche Bank, ήταν η απίστευτη διαρροή των Panama Papers την περασμένη άνοιξη και τα όσα αυτά αποκάλυπταν για τη φοροδιαφυγή και το ξέπλυμα χρήματος. Τα στοιχεία έδωσε στη δημοσιότητα η διεθνής κοινοπραξία ερευνητών δημοσιογράφων (ICU) που απέκτησε πρόσβαση σε εσωτερικά έγγραφα της εταιρείας Mossack Fonseca.
Η εν λόγω νομική εταιρεία του Παναμά ειδικεύεται στην ίδρυση εικονικών εταιρειών με τις οποίες διευκολύνεται η φοροαποφυγή και το ξέπλυμα «μαύρου» χρήματος. Επικεφαλής κρατών, πολιτικοί, επιχειρηματίες, διασημότητες, αθλητές και εγκληματίες συγκαταλέγονται μεταξύ όλων όσοι κατονομάζονται στα επίμαχα έγγραφα. Πέραν της αίσθησης που προκάλεσε η παρουσία τους στα εν λόγω έγγραφα, η διαρροή έφερε στο φως τις μεθόδους που μετέρχονται οι ισχυροί του κόσμου, τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούν τους υπεράκτιους φορολογικούς παραδείσους για να αποκρύπτουν περιουσιακά τους στοιχεία και να φοροδιαφεύγουν.
Αποκάλυψε, επίσης, το πόσο νομιμοφανείς μπορούν να είναι οι μέθοδοι αυτές. Οπως, άλλωστε, τόνισαν οι ίδιοι οι δημοσιογράφοι που τα έδωσαν στη δημοσιότητα, αποκάλυψαν τον τρόπο με τον οποίο «το “μαύρο” χρήμα κυκλοφορεί μέσω του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος αναπαράγοντας το έγκλημα και αδειάζοντας τα δημόσια ταμεία των χωρών από τα φορολογικά έσοδα». Η δημοσιοποίηση εξώθησε ακόμη και τον πρόεδρο του Παναμά να δεσμευθεί πως θα συνεργαστεί στο πλαίσιο των ερευνών που αναπόφευκτα ακολούθησαν.