Πολλοί παράγοντες τροφοδοτούν τις αντιδράσεις απέναντι στην παγκοσμιοποίηση, όπως, για παράδειγμα, η ξενοφοβία, η απώλεια θέσεων εργασίας και ο φόβος για τρομοκρατικές επιθέσεις.
Οι πολέμιοι της παγκοσμιοποίησης προτείνουν σειρά μέτρων οικονομικού και πολιτισμικού προστατευτισμού, όπως έγινε αντιληπτό στις πρόσφατες προεκλογικές εκστρατείες στις Ηνωμένες Πολιτείες, στην Ολλανδία και στη Γαλλία. Από την άλλη πλευρά, οι ηγέτες της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου υπερασπίζονται την παγκοσμιοποίηση, ασκώντας πιέσεις για πολιτικές που θα κατανείμουν τα οφέλη της σε μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού και όχι σε μικρότερα. Κατόπιν τούτου, μπορεί κανείς να διατυπώσει το ερώτημα: Ποια είναι η στάση των Ευρωπαίων έναντι της παγκοσμιοποίησης;
Σε έρευνα που έγινε το 2016, το 80% των Βορειοευρωπαίων απαντά ότι η παγκοσμιοποίηση αποτελεί σημαντική ευκαιρία ανάπτυξης.
Σχεδόν το 65% των συμμετεχόντων που ενστερνίζονται αυτήν την άποψη προέρχεται από τρεις δυτικές και έντεκα ανατολικοευρωπαϊκές χώρες – όλες μέλη της Ε.Ε. Στη Nότια Ευρώπη αυτήν την άποψη αποδέχεται το 55%. Προκρίναμε μεταξύ των άλλων χωρών τη Γαλλία, επειδή το 2009 η άποψη ότι η παγκοσμιοποίηση ευνοεί την ανάπτυξη είχε παύσει να έχει πολλούς υπερασπιστές. Αλλά και το 2016 δεν ενθουσίαζε πολλούς.
Αξίζει να παρατηρήσει κανείς πώς εξελίσσεται αυτή η δυναμική στη διάρκεια του χρόνου. Σε όλες τις περιφέρειες της Ε.Ε. η στήριξη στην παγκοσμιοποίηση μειώθηκε αισθητά μετά το 2009, όταν η οικονομική κρίση ξέσπασε και άρχισε να πλήττει τις οικονομίες των χωρών και τα άτομα. Σταδιακά, όμως, κάνει την επανεμφάνισή της τα τελευταία χρόνια στην Ε.Ε., διότι η οικονομία βαδίζει πλέον σε θετικό έδαφος.
Στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, από το 2009 έως το 2012 καταγράφηκε η μεγαλύτερη μείωση στον αριθμό όσων θεωρούν την παγκοσμιοποίηση ευκαιρία ανάπτυξης. Αντιστοίχως, την ίδια χρονική περίοδο παρατηρήθηκε υποχώρηση όσον αφορά την πίστη που έδειχναν οι πολίτες στη Δημοκρατία και στην Ε.Ε. Εφόσον αυτές οι χώρες δέχθηκαν το μεγαλύτερο πλήγμα από την κρίση, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε την υπόθεση ότι η αντίληψή τους για την παγκοσμιοποίηση, τη Δημοκρατία και την Ευρωπαϊκή Ενωση να διαφοροποιήθηκε εξαιτίας των μεγάλων οικονομικών προβλημάτων.
Ποια είναι τα κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά των οπαδών της παγκοσμιοποίησης; Οι νέοι άνθρωποι και όσοι σπουδάζουν πιστεύουν ότι η παγκοσμιοποίηση είναι ευκαιρία ανάπτυξης. Οι άνω των 55 ετών και όσοι δεν συνέχισαν το σχολείο μετά το γυμνάσιο είναι πιο διστακτικοί. Επιπλέον, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και η οικονομική τους κατάσταση.
Για παράδειγμα, το 71% όσων δεν δυσκολεύτηκαν ποτέ να πληρώσουν τους λογαριασμούς στο σπίτι τους βλέπει ως ευκαιρία την παγκοσμιοποίηση, έναντι του 49% που δυσκολεύτηκε τις περισσότερες φορές να το κάνει.
Ενα ακόμα στοιχείο έχει να κάνει με την έννοια του πολίτη: το 75% όσων πιστεύουν πως η φωνή τους είναι ισχυρή στη χώρα τους βλέπει θετικά την παγκοσμιοποίηση, εν συγκρίσει με το 54% όσων πιστεύουν το αντίθετο. Οσοι, τώρα, εκτιμούν πως η Ε.Ε. αποτελεί θετική κατάκτηση, είναι δύο φορές πιθανότερο να θεωρήσουν την παγκοσμιοποίηση ως δυνατότητα ανάπτυξης της οικονομίας.
Οπότε, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι οι υπέρμαχοι της παγκοσμιοποίησης είναι οι νεότεροι και πιο μορφωμένοι άνθρωποι, όσοι βρίσκονται σε καλή οικονομική κατάσταση, όσοι θεωρούν ότι συμμετέχουν στο πολιτικό γίγνεσθαι και όσοι είναι θετικά διακείμενοι ως προς την Ε.Ε.
* Ερευνητές ευρωπαϊκών και μακροοικονομικών θεμάτων του think tank Bruegel. Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα Bruegel.org.