Επειτα από μία εβδομάδα απειλών και προειδοποιήσεων, ο εμπορικός πόλεμος ανάμεσα στην Ουάσιγκτον και τους περισσότερους εμπορικούς της εταίρους, πλην Καναδά και Μεξικού, αποτελεί πραγματικότητα, και οι εμπλεκόμενες πλευρές παίρνουν θέσεις μάχης. Την πρώτη βολή αυτού του εμπορικού πολέμου έριξε από την Πέμπτη το βράδυ ο Αμερικανός πρόεδρος, υπογράφοντας με προεδρικό διάταγμα την επιβολή δασμών στις εισαγωγές χάλυβα και αλουμινίου. Δείχνει, βέβαια, διαθέσεις για ηπιότερη και πιο διαλλακτική στάση από αυτήν για την οποία είχε προετοιμάσει τους εμπορικούς εταίρους των ΗΠΑ.
Η ένταση δεν αποκλείεται να περιορισθεί σταδιακά σε ένα θέατρο εντυπώσεων, κάτι για το οποίο αρκετοί αναλυτές κατηγορούν τον Ντόναλντ Τραμπ. Φαίνεται, όμως, εξίσου πιθανή η πλήρης κλιμάκωση, στην οποία θα πάρουν επιθετική μορφή οι παγιωμένες οικονομικές διενέξεις ανάμεσα στην Ουάσιγκτον και τους σημαντικότερους εμπορικούς εταίρους της: την Ε.Ε. και την Κίνα, με τις οποίες το διμερές εμπόριο παράγει μονίμως έλλειμμα για τις ΗΠΑ. Το μέλλον παραμένει, βέβαια, άδηλον, αλλά είναι δικαιολογημένη κάθε ανησυχία. Και μόνον η αναμονή αυτού του εμπορικού πολέμου πρόλαβε μέσα σε μία εβδομάδα να οδηγήσει επανειλημμένως τη Wall Street σε υποχώρηση, να θορυβήσει τις βιομηχανίες στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη και να προκαλέσει πολιτική κρίση στο εσωτερικό των Ρεπουμπλικανών. Μια κρίση που κορυφώθηκε με την παραίτηση του Γκάρι Κον, επικεφαλής των οικονομικών συμβούλων του Αμερικανού προέδρου και πρώην στελέχους της Goldman Sachs. Ο Κον αφήνει τώρα το πεδίο ελεύθερο στους ιδεολογικούς του αντιπάλους και υποστηρικτές των δασμών και της σκληρής στάσης προς την Κίνα.
Προανάκρουσμα του εμπορικού πολέμου αποτέλεσαν στα τέλη Ιανουαρίου οι δηλώσεις του Ντόναλντ Τραμπ στο Νταβός ότι οι ΗΠΑ δεν θα κλείνουν πλέον τα μάτια στις αθέμιτες πρακτικές των εμπορικών τους εταίρων, αλλά και οι δασμοί που είχε επιβάλει λίγες ημέρες νωρίτερα η Ουάσιγκτον στις εισαγωγές φωτοβολταϊκών και πλυντηρίων. Ηταν η άτυπη κήρυξη εμπορικού πολέμου κατά της Κίνας και των ασιατικών οικονομιών. Πρόκειται, όμως, για εμπορικό πόλεμο που κυοφορείται πολύ πριν από την ανάδειξη του Ντόναλντ Τραμπ σε πρόεδρο των ΗΠΑ, από την εποχή που ο προκάτοχός του Μπαράκ Ομπάμα κατηγορούσε το Πεκίνο ότι χειραγωγεί το κινεζικό νόμισμα, για να έχει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στις εξαγωγές αλλά και για την πάγια τακτική του να υποκλέπτει τεχνογνωσία από τις ΗΠΑ.
Την εξαίρεσή της από τα μέτρα Τραμπ επιδιώκει η Ε.Ε.
Από την πρώτη στιγμή που ο Αμερικανός πρόεδρος εξέφρασε την πρόθεση να προχωρήσει στην επιβολή των επίμαχων δασμών, οι εμπορικοί εταίροι της υπερδύναμης, με προεξάρχουσα την Ε.Ε., είχαν απειλήσει με αντίποινα, υψηλούς δασμούς σε αμερικανικά προϊόντα και προσφυγές στον ΠΟΕ. Οταν πριν από δέκα μέρες ο Ντόναλντ Τραμπ μίλησε για δασμούς στις εισαγωγές χάλυβα και αλουμινίου, το ΔΝΤ και η Ε.Ε. κάλεσαν τον Αμερικανό πρόεδρο να αλλάξει στάση. Τον προειδοποίησαν ότι η επιβολή δασμών θα εξωθήσει τις άλλες χώρες σε ανάλογες κινήσεις, προκαλώντας έναν εμπορικό πόλεμο με βαρύτατες επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία.
Τελικά, όμως, και παρά τις περί του αντιθέτου διαψεύσεις, ο Αμερικανός πρόεδρος εξαίρεσε από την επιβολή δασμών τις εισαγωγές χάλυβα του Καναδά και του Μεξικού, των «πραγματικών φίλων» όπως τους χαρακτήρισε. Η συγκεκριμένη εξαίρεση ικανοποίησε τις αμερικανικές βιομηχανίες που εισάγουν χάλυβα. Παράλληλα, όμως, ο Τραμπ άφησε ανοικτό το ενδεχόμενο να εξαιρεθούν και άλλες χώρες. Η διάθεσή του να βάλει «νερό στο κρασί» του καθιστά πιθανό έναν γύρο διαπραγματεύσεων με τους εμπορικούς εταίρους των ΗΠΑ. Ηδη η Ε.Ε. έχει αλλάξει προσέγγιση στο θέμα και επιδιώκει να εξαιρεθούν τα προϊόντα της από τους δασμούς. Αυτός ήταν ο στόχος της συνάντησης που είχε χθες η επίτροπος Εμπορίου Σεσίλια Μάλστρομ με τον Αμερικανό εκπρόσωπο Εμπορίου Ρόμπερτ Λάιτιζερ. Σε ό,τι αφορά τη σημασία των διμερών εμπορικών σχέσεων για την Ευρώπη, είναι ενδεικτικό ότι μόνον από το εμπόριο αυτοκινήτων με τις ΗΠΑ, το πλεόνασμα της Ε.Ε. αγγίζει τα 36 δισ. ευρώ. Αν, πάντως, οι προσπάθειές της αποβούν άκαρπες, το επόμενο βήμα θα είναι η προσφυγή στον ΠΟΕ.
Δεν αποκλείεται, άλλωστε, να επανέλθει η Ε.Ε. στις αρχικές της απειλές για αντεκδίκηση. Ωρες προτού υπογράψει το σχετικό διάταγμα ο Ντόναλντ Τραμπ, ο επίτροπος Χρηματοπιστωτικών Πιερ Μοσκοβισί είχε προειδοποιήσει την Ουάσιγκτον ότι οι Βρυξέλλες διαθέτουν «πλήρες οπλοστάσιο μέτρων» και θα το επιστρατεύσουν αν χρειαστεί να υπερασπισθούν τα συμφέροντα της Ε.Ε. Εχει, άλλωστε, προηγηθεί η προειδοποίηση του προέδρου της Κομισιόν Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ για επιβολή δασμών 25% σε προϊόντα πολιτειών στις οποίες την πρώτη θέση στις αμερικανικές εκλογές είχαν καταλάβει οι Ρεπουμπλικανοί. Ανάμεσά τους μερικά από τα πιο εμβληματικά προϊόντα των ΗΠΑ, όπως οι μοτοσικλέτες Harley-Davidson, τα μπλουτζίν Levi’s, το μπέρμπον και αγροτικά προϊόντα όπως η σόγια και το καλαμπόκι. Συνολικά, οι δασμοί που ενδέχεται να επιβάλλει η Ε.Ε. υπολογίζονται ότι θα είναι περίπου 2,8 δισ. ευρώ.
Οικονομικοί αναλυτές εκτιμούν ότι θα πρόκειται για τους υψηλότερους δασμούς που θα εγκριθούν από τον ΠΟΕ, αν πράγματι αναγκασθεί να προσφύγει η Ε.Ε. Κι αυτό γιατί αναμένεται ότι ο διεθνής οργανισμός θα αποφανθεί ότι οι δασμοί δεν δικαιολογούνται από λόγους εθνικής ασφαλείας τους οποίους επικαλείται ο Ντόναλντ Τραμπ.
Αυτό ήταν, άλλωστε, και το επιχείρημα που έσπευσε να επικαλεσθεί η επίτροπος Εμπορίου, επισημαίνοντας πως η Ε.Ε. είναι σύμμαχος της Ουάσιγκτον και δεν είναι δυνατόν να απειλήσει την εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ.
Οι αντιδράσεις της Ε.Ε. σε περίπτωση που δεν εξαιρεθεί από τους δασμούς θα προστεθούν σε σειρά προσφυγών άλλων εμπορικών εταίρων της Ουάσιγκτον, όπως η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα, η Αργεντινή και η Βραζιλία που άμεσα εξέφρασαν την πρόθεση να προσφύγουν στον ΠΟΕ.
Στο στόχαστρο των ΗΠΑ η Κίνα λόγω χειραγώγησης του νομίσματός της
Εντός των επόμενων εβδομάδων, ο Αμερικανός πρόεδρος αναμένεται να παρουσιάσει σειρά δασμών που θα επιβληθούν σε μεγάλο φάσμα κινεζικών προϊόντων, αλλά και να εκθέσει τον τρόπο με τον οποίο θα ανακόψει την επέλαση των κινεζικών επιχειρήσεων και επενδύσεων στις ΗΠΑ. Οικονομικοί και πολιτικοί αναλυτές πιθανολογούν ότι το περιεχόμενο των μέτρων κατά της Κίνας θα είναι τόσο επιθετικό, ώστε θα ωχριούν μπροστά του οι δασμοί στον χάλυβα και στο αλουμίνιο. Προτού διαρρεύσουν στον Τύπο πληροφορίες για τα μέτρα κατά της Κίνας, ο Κινέζος υπουργός Εξωτερικών Γουόνγκ Γι προειδοποίησε ότι το Πεκίνο θα δώσει «τη δέουσα απάντηση» σε περίπτωση που δεχθεί το πρώτο πλήγμα ενός εμπορικού πολέμου.
Αν, όμως, ένας εμπορικός πόλεμος ανάμεσα στην Ουάσιγκτον και στις Βρυξέλλες εγκυμονεί κινδύνους για τις οικονομίες των δύο εταίρων, κάτι ανάλογο ανάμεσα στις ΗΠΑ και στην Κίνα μπορεί να έχει στρατηγικό βάθος, ικανό να οδηγήσει ακόμα και στο ακραίο σενάριο ενός πραγματικού πολέμου. Αυτό εκτιμούν ορισμένοι οικονομικοί και πολιτικοί αναλυτές, αφενός επειδή υπάρχει σχέση αλληλεξάρτησης ανάμεσα στις δύο μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου, με το Πεκίνο να διακρατεί αμερικανικό χρέος ύψους 1,2 τρισ. δολαρίων, και αφετέρου επειδή σοβούν επί χρόνια διενέξεις όχι μόνον οικονομικές αλλά και γεωπολιτικές ανάμεσα στις δύο πλευρές. Πρόκειται για διενέξεις που προηγούνται κατά πολύ της εκλογής Τραμπ και των προεκλογικών του υποσχέσεων για ενίσχυση των αμερικανικών βιομηχανιών. Από την εποχή Ομπάμα, η Ουάσιγκτον κατηγορεί το Πεκίνο ότι εφαρμόζει παγίως την τακτική να χειραγωγεί το κινεζικό νόμισμα, το γουάν, και να διατηρεί τεχνηέντως χαμηλή την ισοτιμία του, ώστε να διασφαλίζει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για τις κινεζικές εξαγωγές. Οι διμερείς εμπορικές σχέσεις έχουν, πράγματι, εξελιχθεί προς όφελος της Κίνας, με το εμπορικό έλλειμμα της Ουάσιγκτον να έχει υπερβεί τα 375 δισ. δολάρια μόνον από το εμπόριο προϊόντων.
Γι’ αυτό και το tweet του Ντόναλντ Τραμπ που ζητούσε από το Πεκίνο να λάβει μέτρα για να περιορίσει κατά 1 δισ. δολάρια το έλλειμμα των ΗΠΑ από το διμερές εμπόριο. Η υπερδύναμη έχει, όμως, πολύ περισσότερο θορυβηθεί από την επέλαση των κινεζικών επιχειρήσεων που εξαγοράζουν στρατηγικής σημασίας αμερικανικές επιχειρήσεις σε νευραλγικούς τομείς, όπως ο κλάδος της τεχνητής νοημοσύνης. Ετσι, ύστερα από πρόταση του Τραμπ, το Κογκρέσο εξετάζει τη θέσπιση νομοθεσίας με την οποία θα τεθούν περισσότερες συμφωνίες εξαγορών υπό την κρίση της Επιτροπής Ξένων Επενδύσεων στις ΗΠΑ. Εξίσου αιχμηρό σημείο τριβής είναι η πάγια τακτική του Πεκίνου, που, για να επιτρέψει σε αμερικανική ή άλλης εθνικότητας ξένη επιχείρηση να δραστηριοποιηθεί στην κινεζική αγορά, της θέτει όρο να δημιουργήσει κοινοπραξία με εγχώρια επιχείρηση. Δικαιολογημένα, η Ουάσιγκτον διαπιστώνει ότι έτσι οι κινεζικές επιχειρήσεις υποκλέπτουν, ουσιαστικά, την τεχνογνωσία των αμερικανικών. Ως εκ τούτου και το tweet που έγραψε τις τελευταίες ημέρες ο Ντόναλντ Τραμπ, με το οποίο προειδοποιούσε ότι η κυβέρνησή του «θα δράσει άμεσα» για να πατάξει την κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας. Μετά την παραίτηση του Γκάρι Κον, οικονομικού συμβούλου του Τραμπ και πολέμιου της τακτικής επιβολής δασμών, φαίνεται ότι τον Λευκό Οίκο υπερισχύουν όσοι υποστηρίζουν τη σκληρή στάση κατά του Πεκίνου. Εν αναμονή, λοιπόν, των μέτρων κατά των κινεζικών επενδύσεων, εντείνεται η ανησυχία πως με τη στάση της η Ουάσιγκτον μπορεί να υποκινήσει την επιθετικότητα της Κίνας.