Η επινόηση του bitcoin και του blockchain, της τεχνολογίας πάνω στην οποία το κρυπτονόμισμα έχει χτιστεί, αναμένεται να φέρει νέο κύμα τεχνολογικής, επιχειρηματικής και οικονομικής καινοτομίας. Ο όρος που συνήθως χρησιμοποιείται για να περιγράψει την πληθώρα των νέων πρωτοκόλλων λογισμικού και νέων projects, είναι «decentralised» ή «αποκέντρωση». Είναι ένας όρος που προκαλεί σύγχυση, αφού χρησιμοποιείται για να περιγράψει σχεδόν όλες τις εφαρμογές.
Για να καταλάβουμε την «αποκέντρωση» και γιατί βρίσκεται στο επίκεντρο των συζητήσεων, είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε πώς λειτουργούν τα πράγματα σήμερα. To Facebook, η Amazon και αρκετές ακόμα εταιρείες έχουν γιγαντωθεί σε όρους μεγέθους και επιρροής, επειδή το Διαδίκτυο τείνει να ευνοεί έναν οργανισμό που εκτελεί μια συγκεκριμένη λειτουργία. Πράγματι, δεν υπάρχει καμία οικονομική λογική στο να υπάρχουν πολλαπλές μηχανές αναζητήσεων ή κοινωνικά δίκτυα, για την ακρίβεια είναι πιο εύκολο να μπορείς να βρεις όλους σου τους φίλους σε ένα μέρος. Αυτοί που κινήθηκαν πρώτοι έχουν το πλεονέκτημα ενός πανίσχυρου δικτύου και οι επιπτώσεις αυτού οδηγούν σε πιο «συγκεντρωμένα» συστήματα. Αυτός είναι και ο λόγος που τα venture capital χρηματοδοτούν με ευκολία τέτοιες ψηφιακές επιχειρήσεις ακόμα και αν είναι εξαιρετικά ζημιογόνοι, αναμένοντας πολλαπλά κέρδη στο μέλλον.
Ποιο είναι το πρόβλημα της «συγκέντρωσης»;
Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι δεν αποτελεί καν πρόβλημα. Η Google έχει μια εξαιρετική μηχανή αναζήτησης και προσφέρει στους καταναλωτές μια σειρά προϊόντων δωρεάν. Πλέον μπορεί κάποιος να αγοράσει τα πάντα μέσω της Amazon, που προσφέρει αξιοπιστία και χαμηλό κόστος. Αυτά τα συστήματα δουλεύουν. Παρ’ όλα αυτά, δεν σημαίνει πως είναι και δίκαια και η κυριαρχία των μεγάλων ψηφιακών επιχειρήσεων έχει ξεπεράσει ό,τι είχαμε δει στο παρελθόν – ακόμα και τις εταιρείες τηλεπικοινωνιών ή τα τραπεζικά μεγαθήρια. Απλώς σκεφτείτε πως η Google διαχειρίζεται το 90% των αναζητήσεων στο Ιντερνετ και η Amazon ελέγχει το 40% του ηλεκτρονικού εμπορίου.
Ισως το πιο ανησυχητικό κομμάτι των «συγκεντρωμένων» συστημάτων είναι πως δεν κυριαρχούν απλώς στην αγορά, είναι η αγορά. Οι περισσότερες ψηφιακές συναλλαγές πραγματοποιούνται μέσω αυτών των εταιρειών και αυτή η κυριαρχία είναι εντέλει εις βάρος του καταναλωτή. Για παράδειγμα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη κατηγορήσει την Google πως χρησιμοποιεί το λογισμικό κινητών τηλεφώνων Android της ιδίας, ώστε να δώσει πλεονέκτημα στις δικές της εφαρμογές. Οι αρχικές αξίες στις οποίες στηρίχθηκε το Διαδίκτυο της ελευθερίας, της διάχυσης της πληροφορίας και της επιχειρηματικότητας αποτελούν ήδη παρελθόν και αντικαταστάθηκαν από μερικές μεγάλες επιχειρήσεις που εισπράττουν όλα τα οφέλη. Ταυτόχρονα, οι άνθρωποι άρχισαν να αντιλαμβάνονται πως οι αυτοί οι ίδιοι είναι τα προϊόντα αυτών των εταιρειών. To Facebook προσφέρει την πλατφόρμα του δωρεάν, γιατί έτσι μπορεί να συγκεντρώνει τεράστιο όγκο πληροφορίας των ίδιων των χρηστών του, που τις μεταπωλεί σε άλλες εταιρείες ώστε να στοχεύσουν τις διαφημίσεις τους. Μερικές εκτιμήσεις βάζουν την αξία του κάθε χρήστη του Facebook στα 200 δολάρια τον μήνα, ένα καθόλου ευκαταφρόνητο ποσό που ισοδυναμεί με το κόστος μεγάλων αγορών, όπως ένα ταξίδι. Πολύ απλά, τα δεδομένα μας είναι πολύτιμα και οι σημερινοί γίγαντες του Ιντερνετ είναι οι μόνοι που επωφελούνται από αυτά.
Μια εναλλακτική προσέγγιση
Η «αποκέντρωση» προσφέρει μια εναλλακτική. Και είναι μια επιλογή που βρίσκεται πολύ κοντά στις αρχικές αξίες του Ιντερνετ, αυτές της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Χάρη στην καινοτομία του blockchain, είναι πλέον εφικτός ο επανασχεδιασμός αυτών των εφαρμογών σε ένα «αποκεντρωμένο» πλαίσιο, όπου το λογισμικό τρέχει σε αποκεντρωμένα δίκτυα υπολογιστών, συχνά σε διομότιμη (peer to peer) βάση. Αυτό μπορεί να ακούγεται ως μικρή αλλαγή, αλλά οι επιπτώσεις της θα είναι τεράστιες. Αν οι κανόνες ενός συστήματος μπορούν να κωδικοποιηθούν σε ένα λογισμικό πρωτόκολλο το οποίο είναι αποκεντρωμένο και αν τα κίνητρα αυτού του συστήματος είναι καταλλήλως ευθυγραμμισμένα, δεν θα υπάρχει πλέον η ανάγκη για μεγάλες «συγκεντρωμένες» πλατφόρμες. Τα οφέλη τους θα μπορούσαν να προσφέρονται από λογισμικό που τρέχει στο laptop μου ή στο laptop σου, μέσα σε ένα αποκεντρωμένο δίκτυο.
Σήμερα υπάρχουν πολλές νέες blockchain startups που σχεδιάζουν αποκεντρωμένα λογισμικά πρωτόκολλα και εφαρμογές.
Μερικά από αυτά τα projects θέλουν να αντιγράψουν τις λειτουργίες των σημερινών «συγκεντρωμένων» οργανισμών, αλλά με ένα δικαιότερο τρόπο, ενώ άλλες να τις ανατρέψουν εντελώς. Για παράδειγμα, το Brave, ο νέος περιηγητής Διαδικτύου (Internet browser) του Brendan Eich, συνιδρυτή του Mozilla. Το Brave προσφέρει έναν περιηγητή που μπλοκάρει διαφημίσεις και ενοχλητικούς trackers και cookies. Αλλά αυτό που είναι πιο σημαντικό είναι πως το Brave συγκεντρώνει τα στοιχεία των χρηστών του και τα χρησιμοποιεί μέσω διαφημίσεων, αλλά προσφέρει στους χρήστες του ένα κρυπτονόμισμα σε αντάλλαγμα των δεδομένων και της προσοχής τους. Το Brave αναγνωρίζει ότι η αξία βρίσκεται στα δεδομένα των χρηστών και προτείνει ένα δίκαιο τρόπο να μοιραστεί αυτή η αξία. Αλλα αξιοπρόσεκτα παραδείγματα είναι το Golem, ένας αποκεντρωμένος υπερυπολογιστής, που έγινε εφικτός μέσω ενός δικτύου peer to peer υπολογιστών, οι οποίοι μπορούν να διαθέσουν τους πόρους τους για χρήση από τρίτους. Οι υπολογιστές που συμμετέχουν στο δίκτυο ανταμείβονται με το κρυπτονόμισμα του Golem. Το Golem ανταγωνίζεται άμεσα τις συγκεντρωμένες πλατφόρμες παροχής υπηρεσιών κέντρων δεδομένων, όπως το Amazon Web Services και το Microsoft Azure. Το project του Filecoin υπόσχεται να πετύχει παρόμοια αποτελέσματα στον τομέα της αποθήκευσης δεδομένων. Το Tokens24.com στοχεύει στο να αποτελέσει μια πλατφόρμα Bloomberg για τα κρυπτονομίσματα. Και η λίστα συνεχίζεται.
Και γιατί είναι αυτό σημαντικό;
Ισως το πιο σημαντικό πλεονέκτημα για τους απλούς ανθρώπους είναι πως οι χρήστες αποκεντρωμένων συστημάτων δεν εξαρτώνται από ένα μοναδικό οργανισμό. Είτε εμπιστευόμαστε μια εταιρεία να αποθηκεύσει όλες μας τις φωτογραφίες ή μια τράπεζα να κρατάει όλα μας τα λεφτά, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος της κατάρρευσης, της κακομεταχείρισης ή της διαφθοράς. Απλώς να σκεφτούμε πόσες κυβερνοεπιθέσεις έχουν δεχθεί οι μεγάλες «συγκεντρωμένες» επιχειρήσεις που κρατούν τα πιο ευαίσθητα δεδομένα μας, όπως η American Express/Visa, και πολλές άλλες εταιρείες έχουν αποδείξει πως δεν είναι ασφαλείς. Ενα καλοσχεδιασμένο αποκεντρωμένο σύστημα μειώνει δραματικά την ανάγκη που έχει ένα άτομο να εμπιστεύεται τρίτους. Ομως, οι επιπτώσεις μπορεί να είναι ακόμα πιο σημαντικές. Για όσους από εμάς ζουν σε αυταρχικά καθεστώτα είναι αρκετά εύκολο για την κυβέρνηση να κλείσει το Twitter ή να επιτάξει τους λογαριασμούς μας στην τράπεζα. Με πραγματικά αποκεντρωμένα συστήματα είναι εξαιρετικά δύσκολο για την οποιαδήποτε κυβέρνησή να λογοκρίνει ή να κλείσει ένα τέτοιο σύστημα. Στα δίκτυα peer to peer τα πακέτα δεδομένων μοιράζονται σε πολλούς υπολογιστές που με τη σειρά τους μπορούν να τα μοιράσουν σε άλλους, και έτσι το σύστημα έχει διάρκεια. Αυτός ήταν και ο λόγος που πήρε τόσα χρόνια να κλείσουν τις ιστοσελίδες που μοιράζονταν μουσική, όπως το Napster τη δεκαετία του 1990. Για όσους από εμάς θέλουμε να έχουμε μεγαλύτερο έλεγχο στα δεδομένα μας και στις ψηφιακές ζωές μας η αποκέντρωση προσφέρει μια επιλογή να κάνουμε τα πράγματα διαφορετικά. Να αμφισβητήσουμε τα ολιγοπωλιακά συστήματα του σήμερα και να αυξήσουμε την ψηφιακή μας ελευθερία.
* O κ. Ιάσων Μανωλόπουλος είναι συνιδρυτής της εταιρείας επενδύσεων Dromeus Capital και συγγραφέας του βιβλίου «Το “επαχθές” χρέος της Ελλάδας».