H Ιαπωνία και ιδιαίτερα τα χωριά και οι πόλεις της, ήταν κατά το παρελθόν ιδιαίτερα ευάλωτα σε πυρκαγιές, αφού το σύνολο των σπιτιών ήταν ξύλινα. Χαρακτηριστική ήταν η «Μεγάλη φωτιά του Εντο», που ξέσπασε το 1657 στην περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα το Τόκιο και πήρε περισσότερες από 100.000 ψυχές.
Χρειάστηκαν πολλά χρόνια για να ξαναχτιστεί η πόλη, ενώ ο Σογκούν αξιοποίησε την ευκαιρία ρυμοτομώντας εκ νέου τη μετέπειτα πρωτεύουσα της Ιαπωνίας. Η φωτιά αυτή υπήρξε καταλυτική για τη μελλοντική οργάνωση της πυρόσβεσης και γενικότερα της αντιμετώπισης των φυσικών καταστροφών.
Η αξιοθαύμαστη στάση των Ιαπώνων μπροστά στην καταστροφή δεν εξηγείται μόνο από τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν ιστορικά και τη σχετική, κατά το παρελθόν, απομόνωση της νησιωτικής αυτής χώρας από τον υπόλοιπο κόσμο. Εχει τις ρίζες της και στην κοινωνική οργάνωση, την προγονολατρική θρησκεία, σε αυτό δηλαδή που ο Λευκάδιος Χερν εύστοχα αποκάλεσε «the community cult», δηλαδή στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο Ιάπωνας εντός της κοινότητάς του.
Δεν είναι τυχαίο ότι εδώ και εκατοντάδες χρόνια κάθε χωριό ή περιοχή είχε τα δικά του «κούμι-τσο», δηλαδή τους κανόνες που ρύθμιζαν λεπτομερώς τις λειτουργίες του. Ενας εξ αυτών αναφέρει: «Οταν ξεσπά φωτιά, οι άνθρωποι πρέπει να σπεύσουν αμέσως επί τόπου, φέρνοντας ο καθένας έναν κουβά γεμάτο νερό και να καταβάλουν κάθε προσπάθεια να τη σβήσουν υπό τις οδηγίες των αξιωματούχων. Οσοι απουσιάσουν θα λογοδοτήσουν».
Για τον Ιάπωνα το καθήκον προς την κοινότητα είναι δεύτερη φύση του. Το καλό του συνόλου υπήρχε ανέκαθεν σημαντικότερο από εκείνο του ατόμου σε μια κοινωνία με ασφυκτικούς κανόνες, οι οποίοι όμως, αντί να λειτουργούν ως μέσο καταπίεσης, αποτελούν για τους Ιάπωνες τη βάση της αρμονικής συμβίωσης. Τους βοηθούν δε να αντιμετωπίσουν πολύ καλύτερα καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης. Βεβαίως, η ικανότητα αυτή συνδυάζεται με τη λεπτομερή προετοιμασία και τον εξαντλητικό σχεδιασμό και οργάνωση «διά παν ενδεχόμενο».
Σε μία πυρκαγιά ή φυσική καταστροφή, το πρώτο τους μέλημα είναι, προφανώς, η προστασία της ζωής αλλά και της περιουσίας των πολιτών. Μετά τη λήξη του όποιου συμβάντος μελετούν προσεκτικά τα δεδομένα με στόχο να μην επαναληφθούν τυχόν λάθη στο μέλλον και επικαιροποιούν τα σχέδια εκτάκτου ανάγκης ενσωματώνοντας τη νέα εμπειρία.
Κατά τη διάρκεια αυτών των δύο σταδίων κανείς δεν ασχολείται με την απόδοση ευθυνών κάτι που γενικά θεωρείται δευτερεύον. Αυτό έρχεται στο τρίτο στάδιο, ενώ συνήθως η ανάληψη ευθύνης γίνεται σε επίπεδο ομάδας. Ταυτόχρονα ο επικεφαλής του οργανισμού ζητά δημόσια συγγνώμη και συχνά παραιτείται. Το έθιμο του συνδυασμού αυτής με τελετουργική αυτοκτονία (χαρακίρι, ή σωστότερα, σεπούκου) έχει ατονήσει εδώ και πολλές δεκαετίες. Σε κάθε περίπτωση πάντως στην Ιαπωνία τα δύο πρώτα στάδια είναι μακράν τα σημαντικότερα, διότι αντιλαμβάνονται ότι το να βρεθεί ποιος φταίει δεν λύνει το πρόβλημα ούτε αποτρέπει την επανάληψή του στο μέλλον.
Με δεδομένη την τραγωδία στην Αττική και την προφανή συστημική αποτυχία έχουμε να μάθουμε πολλά από τους Ιάπωνες, παρά τις μεγάλες διαφορές νοοτροπίας των δύο λαών. Ετσι, πριν αναζητηθούν και αποδοθούν επιχειρησιακές και πολιτικές ευθύνες, κάτι που πρέπει να γίνει σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό να μάθουμε από τα λάθη μας για να αποφευχθεί παρόμοια τραγωδία στο μέλλον.
* Ο κ. Βασίλης Μασσέλος είναι πρόεδρος του Συνδέσμου Επιχειρήσεων Πλεκτικής & Ετοίμου Ενδύματος (ΣΕΠΕΕ).