Νέο τοπίο διαμορφώνεται στην αγορά εργασίας στο πολεοδομικό συγκρότημα Θεσσαλονίκης. Οπως διαφαίνεται από τα στοιχεία της τελευταίας δεκαετίας, που ενισχύονται και από τις τάσεις κατά τα τελευταία δύο έτη, στη Θεσσαλονίκη επαναλαμβάνεται με καθυστέρηση αρκετών ετών, το φαινόμενο συγκέντρωσης πληθυσμού, όπως συνέβη και στο αθηναϊκό κέντρο, με μια διαφορετική, ωστόσο, προσέγγιση.
Εκτός από την εσωτερική μετανάστευση, που λαμβάνει εκρηκτικές διαστάσεις, προστίθενται και οι οικονομικοί μετανάστες αλλά και οι παλιννοστούντες, σε μια αγορά εργασίας όπου στην 10ετία 1990-2000 η ανεργία εκτοξεύθηκε σε ποσοστό 88,67% και στην τελευταία διετία 1999-2000 παρουσιάζει μείωση κατά 5,33%, η οποία όμως θεωρείται πλασματική, καθώς ως απασχολούμενοι προσμετρούνται και όσοι προσλαμβάνονται από τις επιχειρήσεις, χωρίς όμως ασφαλιστική κάλυψη και με την επιδότηση του ΟΑΕΔ, στο πλαίσιο του προγράμματος Απόκτησης Εργασιακής Εμπειρίας (Stage), που εφαρμόζεται από το 1999.
Πρόκειται στην ουσία για νέους εργαζόμενους, όπως εξηγεί στην «Οικονομική K» ο γενικός διευθυντής του Μακεδονικού Ινστιτούτου Εργασίας του ΕΚΘ Κώστας Παγκαρλιώτας, οι οποίοι απασχολούνται για ένα διάστημα σε επιχειρήσεις και απολύονται στη συνέχεια για να προσληφθούν άλλοι.
Με βάση τα στοιχεία της ΕΣΥΕ, που επεξεργάσθηκε το ΜΑΚΙΝΕ, στη δεκαετία 1990 – 2000 ο πληθυσμός στη Θεσσαλονίκη αυξήθηκε κατά 9,86%, τάση που συνεχίζεται αμείωτη έως τις ημέρες μας, όταν μόνον στην τελευταία διετία η αύξηση του πληθυσμού φθάνει σε ποσοστό 1,34%. Τα στοιχεία του ΜΑΚΙΝΕ επιβεβαιώνονται και από την τελευταία απογραφή του πληθυσμού, σύμφωνα με την οποία ο αριθμός των κατοίκων στο νομό Θεσσαλονίκης το 2001 είναι αυξημένος κατά 10,7% (1.048.151 άτομα) έναντι του 1991 (946.864 άτομα). Μεγαλύτερη αύξηση παρατηρείται στους άρρενες, οι οποίοι από 456.303 που ήταν το 1991 αυξήθηκαν σε 506.135 το 2001 (+10,9%), ενώ οι γυναίκες από 490.561 έφθασαν τις 542.016 το 2001 (+10,5%).
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΜΑΚΙΝΕ, ο πληθυσμός εργάσιμης ηλικίας (άνω των 15 ετών) αυξήθηκε κατά 12,36% στη δεκαετία, το εργατικό δυναμικό κατά 20,82%, οι απασχολούμενοι κατά 15,53%, οι μη οικονομικά ενεργοί κατά 5,05%, ενώ η ανεργία έφθασε σε ποσοστό 88,67%. Αντίστοιχα, στη διετία 1999 – 2000, ο πληθυσμός εργάσιμης ηλικίας αυξήθηκε κατά 2,03%, το εργατικό δυναμικό κατά 3,42%, οι απασχολούμενοι κατά 4,67%, οι μη οικονομικά ενεργοί κατά 0,67%, ενώ η ανεργία μειώθηκε κατά 5,33%.
«Στη Θεσσαλονίκη βλέπουμε να επιβεβαιώνεται το πλέον απαισιόδοξο σενάριο σε ό,τι έχει να κάνει με την αύξηση του πληθυσμού», επισημαίνει ο κ. Παγκαρλιώτας, υποστηρίζοντας ότι το μεγαλύτερο ποσοστό προέρχεται από την εσωτερική μετανάστευση και όχι τόσο από την ύπαρξη οικονομικών μεταναστών και παλιννοστούντων.
Η δυσάρεστη αυτή εξέλιξη, για μια πόλη που ταλαιπωρείται από έλλειψη υποδομών και υπηρεσιών και αρχίζει ήδη να παρουσιάζει φαινόμενα ασφυξίας αναφορικά με το κυκλοφοριακό της οφείλεται, κατά τον κ. Παγκαρλιώτα, στους εξής λόγους. Πρώτον, στην κρίση παραδοσιακών κλάδων, όπως για παράδειγμα του ιματισμού. Ενδεικτικά, να επισημάνουμε ότι κατά τις δεκαετίες ’70 και ’80 η ανάπτυξη του φασόν στον συγκεκριμένο τομέα έφθανε σε ποσοστό μέχρι και 50%. Ακτινωτά στην πόλη, λειτουργούσαν στους γύρω νομούς πολλές οικοτεχνίες και βιοτεχνίες, που εξυπηρετούσαν τις μονάδες της Θεσσαλονίκης. Η εξάλειψη, όμως, του φασόν οδήγησε μοιραία στο κλείσιμο όλων αυτών των περιφερειακών μονάδων και στην αύξηση της ανεργίας στον κλάδο. Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια, με τη μετεγκατάσταση πολλών επιχειρήσεων ένδυσης σε βαλκανικές χώρες, το πρόβλημα μεγεθύνθηκε. Δεύτερον, η έλλειψη δημιουργίας τοπικών ευκαιριών απασχόλησης στην περιφέρεια στρέφει αναγκαστικά τον οικονομικά ενεργό πληθυσμό στη Θεσσαλονίκη για την αναζήτηση εργασίας και καλύτερης τύχης. Σε αυτά να προστεθεί και η αύξηση του αριθμού των οικονομικά μεταναστών, που προέρχονται κυρίως από τα Βαλκάνια και ελάχιστοι από αφρικανικές χώρες, σε αντίθεση με την Αθήνα, όπου συγκεντρώνονται μετανάστες από τη Μέση Ανατολή και την Ανατολική Ευρώπη. Επιπλέον, οι παλιννοστούντες Ελληνες δεν επιστρέφουν στους τόπους της γενέτειράς τους, αλλά επιλέγουν ως τόπο εγκατάστασης τη Θεσσαλονίκη, για ευνόητους λόγους.
Θετικά στοιχεία
Υπάρχουν όμως και ορισμένα θετικά στοιχεία στο γενικότερο σκηνικό που διαμορφώνεται. Τα τελευταία χρόνια δεν παρατηρείται κλείσιμο επιχειρήσεων, αλλά δεν καταγράφεται και άνοιγμα μεγάλων βιομηχανικών μονάδων, επισημαίνει ο κ. Παγκαρλιώτας. «Εχει πολλά χρόνια να εγκαινιασθεί εργοστάσιο στη Θεσσαλονίκη κι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η περιοχή δεν πριμοδοτείται από τους αναπτυξιακούς νόμους, έναντι του γειτονικού Κιλκίς, όπου καθημερινά μετακινούνται περί τους 15.000 κατοίκους της Θεσσαλονίκης για να εργασθούν στις μονάδες της περιοχής». Θετικό, επίσης, θεωρείται το γεγονός ότι κατά τη δεκαετία 1990 – 2000 η μισθωτή απασχόληση αυξήθηκε κατά 23,41%, δημιουργήθηκαν, δηλαδή, νέες θέσεις μισθωτής εργασίας, γεγονός που σημαίνει, όπως είπε ο κ. Παγκαρλιώτας, ότι εξακολουθεί και λειτουργεί ένας ισχυρός παραγωγικός ιστός στην περιοχή. Την ίδια περίοδο, οι αυτοαπασχολούμενοι χωρίς προσωπικό αυξήθηκαν μόλις κατά 1,51%, εμφανίσθηκαν, δηλαδή, 839 θέσεις αυτοαπασχόλησης, ενώ οι αυτοαπασχολούμενοι με προσωπικό αυξήθηκαν κατά 14,50%, δηλαδή κατά 3.645 άτομα.
Ας δούμε τώρα πώς εξελίχθηκε η απασχόληση σε διάφορους κλάδους της οικονομίας, κατά τα έτη 1991 – 2000, στο πολεοδομικό συγκρότημα Θεσσαλονίκης. Το μεγαλύτερο πλήγμα φαίνεται να δέχονται οι μεταποιητικές βιομηχανίες, όπου ο αριθμός των απασχολουμένων παρουσιάζει φθίνουσα πορεία και από 35.833 άτομα που συγκέντρωναν το 1991, μειώθηκαν σε 23.888 άτομα το δεύτερο τρίμηνο του 2000. Ανάλογη εικόνα καταγράφεται και στη γεωργία, όπου από 431 επίσημα καταγεγραμμένους απασχολούμενους το 1991, συρρικνώθηκαν σε 228 το β’ τρίμηνο του 2000. Η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, φυσικού αερίου και νερού, αντίθετα, παρουσιάζει αυξητική πορεία και από 287 απασχολούμενους το 1991, έχει 341 το β’ τρίμηνο του 2000. Οι κατασκευές το ίδιο, όπου μετά μια «κοιλιά» το 1998 παρουσιάζουν ανοδική πορεία, για να φθάσουν τα 341 άτομα το 2000 έναντι 215 το 1991. Και ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον στοιχείο. Αυξήθηκαν τα νοικοκυριά που απασχολούν οικιακό προσωπικό και από 2.842 που ήταν το 1991, ανήλθαν σε 6.143 το 2000. Ας είναι καλά οι οικονομικοί μετανάστες…
Λαθροεργασία
Σε ό,τι αφορά τώρα τη λαθροεργασία, τη μάστιγα της αγοράς εργασίας στη χώρα μας, που αποτελεί παγιοποιημένη δευτερεύουσα αγορά εργασίας, ο κ. Παγκαρλιώτας σπεύδει κατ’ αρχάς να διευκρινίσει ότι δεν οφείλεται τόσο στους οικονομικούς μετανάστες, αλλά στη «μαύρη» εργασία που επιζητούν όλο και περισσότεροι Ελληνες για να συμπληρώσουν το εισόδημά τους. «Οι άνεργοι δεν έχουν πρόσβαση στη λαθροεργασία. Για να αποκτήσει κανείς δεύτερη και τρίτη δουλειά, πρέπει να έχει εξασφαλίσει την πρώτη». Σε ένα σύνολο ενεργού οικονομικά πληθυσμού στη Θεσσαλονίκη, που υπολογίζεται σε 385.000 άτομα, η λαθροεργασία, σύμφωνα με εκτιμήσεις, αφορά περί τα 60-70.000 άτομα. «Ωστόσο, πρέπει να πούμε ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να εντοπισθεί επακριβώς το εύρος της λαθροεργασίας, αλλά και το ποσοστό συμμετοχής Ελλήνων και οικονομικά μεταναστών, για προφανείς λόγους. Μπορούμε όμως να πούμε με σιγουριά ότι οι ξένοι εισέρχονται στο πεδίο της ανειδίκευτης και ημιειδικευμένης εργασίας, άρα πιστεύω ότι είναι μύθος αυτό που λέγεται, ότι, δηλαδή, οι οικονομικοί μετανάστες διευρύνουν τα ποσοστά ανεργίας».
Ο κ. Παγκαρλιώτας επισημαίνει κατ’ αρχάς την ανάγκη να δημιουργηθεί και στη Θεσσαλονίκη ένας αξιόπιστος θεσμός διάγνωσης της ανεργίας, όπως για παράδειγμα με το Παρατηρητήριο Εργασίας που λειτουργεί στην Αθήνα. Επιπλέον, για να μη δημιουργηθούν περαιτέρω εκρηκτικά προβλήματα στη Θεσσαλονίκη, επιβάλλεται η άμεση λήψη μέτρων, όπως η ενίσχυση παραδοσιακών κλάδων της οικονομίας, με κλαδικές πολιτικές σε περιφερειακό επίπεδο, όπως έπραξε για τον τομέα του ιματισμού η Ιταλία, η συγκράτηση του πληθυσμού στην περιφέρεια με τη δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης, η ανάπτυξη υποδομών και υπηρεσιών στη Θεσσαλονίκη, αν επιθυμούμε να διαδραματίσει ρόλο Μητροπολιτικού Κέντρου στα Βαλκάνια, καθώς και κατευθύνσεις στην τεχνολογική επαγγελματική εκπαίδευση, με βάση τις σημερινές ανάγκες της αγοράς εργασίας.