Με την κατάρρευση της Sabena, της πρώτης ευρωπαϊκής αεροπορικής εταιρείας που κηρύσσει πτώχευση, δρομολογείται η αναδιάρθρωση της ευρωπαϊκής βιομηχανίας αερομεταφορών. Μετά το πλήγμα που δέχθηκε ο κλάδος από τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου, πολλές άλλες θα έχουν παρόμοια τύχη, ενώ ορισμένοι από τους μεγαλύτερους εθνικούς αερομεταφορείς, όπως η British Airways, η Lufthansa και η KLM, θα μειώσουν το προσωπικό τους. Κι ενώ θα καταργούνται δρομολόγια και θα μένουν κενοί οι χρόνοι προσγείωσης και απογείωσης (slots), θα επωφεληθούν οι μικροί αερομεταφορείς χαμηλού κόστους. Προς το παρόν εκείνοι που αναδεικνύονται μεγάλοι νικητές είναι η ιρλανδική Ryanair, η συμφερόντων του Στέλιου Χατζηιωάννου EasyJet και ενδεχομένως η Go, πρώην θυγατρική της ΒΑ.
Η συγκέντρωση της αγοράς ενδέχεται να απαιτήσει χρόνο. Οι αερομεταφορές παραμένουν δέσμιες ενός πλέγματος διεθνών ρυθμίσεων και ψυχολογικών αντιστάσεων. Για τα κυρίαρχα κράτη, ο εθνικός αερομεταφορέας είναι εξ ίσου αναγκαίος όσο η σημαία τους και ο εθνικός τους ύμνος. Στην Ελβετία και στο Βέλγιο οι εθνικές αρχές απηύθυναν συγκινητικές εκκλήσεις, καλώντας τις ιδιωτικές επιχειρήσεις να καταβάλουν κάθε προσπάθεια για να σώσουν τον εθνικό αερομεταφορέα. Οι αναλυτές του κλάδου, όμως, πιστεύουν ότι τελικά θα αναδυθεί μια νέα αγορά πολύ καλύτερα οργανωμένη στην οποία θα κυριαρχούν τρεις μεγάλοι αερομεταφορείς και πιθανότατα οι British Airways, Air France και Lufthanasa. Κάθε ένας από αυτούς θα διατηρεί στενούς δεσμούς με έναν από τους τρεις μεγάλους αερομεταφορείς των ΗΠΑ και θα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο σε κάποια διεθνή συμμαχία.
Οι άλλοι προβληματικοί ευρωπαϊκοί αερομεταφορείς θα χρειασθεί να προχωρήσουν σε περικοπές μετά την κατάρρευση των Swissair και Sabena. Τον μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχουν ενδεχομένως η Ολυμπιακή Αεροπορία και η ιρλανδική Aer Lingus. Στο μεταξύ, οι μικροί και χαμηλού κόστους ευρωπαϊκοί αερομεταφορείς θα αρχίσουν μάλλον να καταλαμβάνουν ένα αυξανόμενο μερίδιο της κυκλοφορίας ανάμεσα σε μικρότερα κέντρα. Ιδιαίτερα η EasyJet και η Ryanair έχουν υγιείς ισολογισμούς και επιταχύνουν την εφαρμογή των επεκτακτικών τους σχεδίων. Ελπίζουν ότι, εκμεταλλευόμενες την αποδυνάμωση των μεγάλων αερομεταφορέων, θα αυξήσουν την πελατεία τους κατά 25% ετησίως. Οι πρόεδροι αυτών των αερομεταφορέων χαμηλού κόστους, κ. Χατζηιωάννου και Μάικλ Ο’ Λίρι, εκφράζουν φόβους ότι η διαδικασία αυτή μπορεί να ανασταλεί από τις προσπάθειες των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων για διάσωση των εθνικών αερομεταφορέων. Ο κ. Λίρι, όμως, έχει έναν σύμμαχο στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή που προσπαθεί να προωθήσει την απελευθέρωση της αγοράς αερομεταφορών. «Δεν μπορούν να επιβιώσουν 14 αερομεταφορείς στην Ευρώπη μαζί με πολλούς τοπικούς», επισημαίνει η Επίτροπος Μεταφορών, Λογιόλα ντε Παλάθιο, και προσθέτει ότι «πρέπει να ξεφύγουμε από τη συλλογιστική των εθνικών αερομεταφορέων και να μιλάμε για ευρωπαϊκούς αερομεταφορείς».
Είναι αμφίβολο, πάντως, κατά πόσον η Επιτροπή έχει τη δυνατότητα να προωθήσει αυτήν τη διαδικασία. Η Επιτροπή δεν ενέκρινε την περαιτέρω κρατική ενίσχυση στη Sabena με αποτέλεσμα την πτώχευση του βελγικού αερομεταφορέα μετά 78 χρόνια λειτουργίας. Ωστόσο, μια ιδιαίτερα ελαστική στάση της προς την κυβερνητική πολιτική θα μπορούσε να αποτρέψει οποιαδήποτε προσπάθεια για ενσωμάτωση των υπολειμμάτων της Sabena σε μια μικρότερη εταιρεία. Αν πάλι επέτρεπε την πτώχευση ενός τμήματος της Sabena και την επέκταση ενός άλλου, όπως επιθυμούσε η βελγική κυβέρνηση, θα ήταν σαν να επιτρέπει μια αθέμιτη κρατική ενίσχυση. Παρά τις επιπτώσεις που είχαν στον κλάδο οι τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, η Επιτροπή δεν ενέκρινε νέες κρατικές ενισχύσεις πέραν των αποζημιώσεων για τις τέσσερις ημέρες στη διάρκεια των οποίων σταμάτησε η κυκλοφορία από και προς τον εναέριο χώρο της Βόρειας Αμερικής και την κάλυψη του επιπλέον κόστους της ασφάλισης. Τα στελέχη της ισχυρίζονται ότι πρόκειται για υποδειγματική στάση σε σύγκριση μ’ εκείνην της αμερικανικής κυβέρνησης που χορήγησε 15 δισ. δολάρια στην αμερικανική βιομηχανία αερομεταφορών. Υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι της Κοινότητας, όμως, θεωρούν τη στάση της Επιτροπής υπερβολικά ελαστική και ειδικότερα επειδή αποφάσισε να παγώσουν τα δικαιώματα στους προκαθορισμένους χρόνους απογείωσης και προσγείωσης μέχρι την άνοιξη του 2003.
Η συγκέντρωση της αγοράς μπορεί να επισπευσθεί με την εξαγορά των ασθενέστερων αερομεταφορέων από τους ισχυρότερους. Προς το παρόν, όμως, οι ισχυροί αερομεταφορείς έχουν εστιάσει το ενδιαφέρον τους στη δική τους επιβίωση. Δεν διαθέτουν χρήματα για να καλύψουν τις υποχρεώσεις προβληματικών ευρωπαϊκών αερομεταφορέων, όπως καταδεικνύει το παράδειγμα της Swissair που αγόρασε μετοχές στη Sabena και άλλες μικρές εταιρείες αλλά στη συνέχεια κατέρρευσε. Προς το παρόν το χρήμα βασιλεύει. Κι όπως επισημαίνει ο Λέο Μούλιν, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Delta Air Lines, η προσέγγιση των κυβερνήσεων στον κλάδο «ήταν έως τώρα εθνικιστική αλλά δεν θα μπορέσει να παραμείνει αναλλοίωτη όταν υπερισχύουν παράγοντες οικονομικής φύσης και παράγοντες σχετικοί με την αγορά».
Τα έσοδα από φόρους έχουν μειωθεί σημαντικά, και οι δραστηριότητες στη Γουόλ Στριτ είναι υποτονικές. Σύμφωνα με εκτιμήσεις το έλλειμμα του προϋπολογισμού για το επόμενο έτος ανέρχεται στο 10%, αφήνοντας περιορισμένα περιθώρια επιλογής για τη νέα διοίκηση.