Ενα μεγάλο βήμα είναι έτοιμο να πραγματοποιήσει το Χρηματιστήριο Αθηνών, το οποίο έχει ήδη ανάψει το «πράσινο φως» για τη δημιουργία και διάθεση στο ελληνικό επενδυτικό κοινό, ενός νέου και πρωτοποριακού χρηματοοικονομικού προϊόντος, των ETFs (Exchange Traded Funds), που αποτελούν στην ουσία ένα είδος διαπραγματεύσιμων στα χρηματιστήρια αμοιβαίων κεφαλαίων. Ηδη η θυγατρική της ΕΧΑΕ Εταιρεία Ανάπτυξης Συστημάτων και Υποστήριξης Κεφαλαιαγοράς (ΑΣΥΚ) έχει ολοκληρώσει μία σημαντική μελέτη, η οποία αναφέρεται στη μεθοδολογία δημιουργίας, σύνθεσης και λειτουργίας αυτού του καινοτόμου και ιδιαίτερα ελκυστικού επενδυτικού εργαλείου. Παράλληλα οι υπηρεσίες του ΧΑΑ αναζητούν την κατάλληλη νομική φόρμουλα για τη θεσμοθέτηση των ETFs, που πιθανότατα θα γίνει με τροποποίηση του ν. 2533/97 που αφορά στην Ελληνική Αγορά Αναδυόμενων Κεφαλαιαγορών (ΕΑΓΑΚ), δεδομένου ότι τα ETFs προσιδιάζουν στα Μερίδια Ελληνικών Κεφαλαίων Αναδυόμενων Κεφαλαιαγορών (ΕΚΑΑ), η δημιουργία των οποίων στο πλαίσιο της ΕΑΓΑΚ προβλέπεται από το ν. 2533/97.
Τα ETFs ή αλλιώς «Trackers» είναι χαρτοφυλάκια μετοχών σχεδιασμένα έτσι ώστε να ακολουθούν την πορεία ενός συγκεκριμένου δείκτη ή μιας συγκεκριμένης ομάδας μετοχών, δίδοντας τη δυνατότητα στους επενδυτές να αγοράσουν ή να πουλήσουν με μία μόνο συναλλαγή ένα διαφοροποιημένο χαρτοφυλάκιο μετοχών, επενδύοντας στις μετοχές μιας χώρας, ενός οικονομικού κλάδου ή μιας γεωγραφικής περιοχής. Η διοίκηση του Χρηματιστηρίου Αθηνών στηρίζει υψηλές προσδοκίες στην υιοθέτηση από την ελληνική αγορά των ETFs, ευελπιστώντας ότι θα συμβάλουν σε μεγάλο βαθμό στην ενίσχυση του ενδιαφέροντος ξένων επενδυτών για το ΧΑΑ, την προσέλκυση νέων επενδυτών και στην αύξηση της ρευστότητας. Παράλληλα, τα ETFs θα δώσουν τη δυνατότητα στους εγχώριους επενδυτές για τοποθετήσεις στα μεγαλύτερα χρηματιστήρια του κόσμου, με χαρακτηριστική ευκολία, μεγάλο περιθώριο επιλογών, περιορισμένο σχετικά κίνδυνο -λόγω της διασποράς που έχουν τα συγκεκριμένα προϊόντα- και χαμηλό κόστος.
Σύμφωνα με τη μελέτη της ΑΣΥΚ, τα EFTs παρουσιάζουν σαφή «ανταγωνιστικά» πλεονεκτήματα έναντι των μετοχών, τα κυριότερα εκ των οποίων είναι τα εξής:
– Τα ETFs αντιπροσωπεύουν μια επένδυση σε περισσότερες της μιας εταιρείας, άρα επιτυγχάνεται μείωση ρίσκου λόγω αυξημένης διασποράς, σε σύγκριση με την επένδυση σε μία μετοχή.
– Η αγορά και η πώληση ενός ETF έχει μικρότερο κόστος από την αγορά ή πώληση των μεμονωμένων μετοχών που απαρτίζουν έναν συγκεκριμένο δείκτη (π.χ. μικρότερος αριθμός εντολών, κατά συνέπεια λιγότερες προμήθειες κ.ο.κ.). Επίσης, στην περίπτωση ενός ETF ο επενδυτής δεν χρειάζεται να παρακολουθεί τις εταιρικές πράξεις, οι οποίες επηρεάζουν τη σύνθεση του δείκτη. Την υποχρέωση αυτή έχει αναλάβει ο διαχειριστής του χαρτοφυλακίου.
– Τα EFTs παρέχουν μια εύκολη μορφή επένδυσης σε ιδιώτες επενδυτές, οι οποίοι από μόνοι τους δεν θα είχαν πιθανώς την κατάλληλη γνώση ή τα κεφάλαια για να διαμορφώσουν ένα σωστά διαφοροποιημένο χαρτοφυλάκιο μετοχών (βασισμένο σε έναν τοπικό ή διεθνή δείκτη).
– Τα EFTs παρέχουν μια εναλλακτική μορφή επένδυσης στους θεσμικούς επενδυτές, δίνοντάς τους τη δυνατότητα για μεγαλύτερη έκθεση κινδύνου, αλλά και απόδοσης στις μετοχές που απαρτίζουν έναν δείκτη (τοπικό ή διεθνή).
Με βάση τα στοιχεία αυτά, είναι φανερό ότι τα ETFs είναι χρηματοοικονομικά προϊόντα τα οποία προσομοιάζουν στα αμοιβαία κεφάλαια, όμως έχουν και σημαντικές διαφορές, όπως:
– Τα ETFs είναι προϊόντα τα οποία διαπραγματεύονται στη δευτερογενή αγορά (Χρηματιστήριο). Οι επενδυτές έχουν τη δυνατότητα να αγοράζουν και να πουλούν ETFs κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης όπως ακριβώς τις μετοχές.
-Τα ETFs μπορούν να αγοραστούν μέσω διαδικασίας χορήγησης πίστωσης (margiaccount).
– Τα ETFs μπορούν να πουληθούν ανοιχτά.
– Το ετήσιο κόστος των ETFs είναι συνήθως μικρότερο από το ετήσιο κόστος των αντίστοιχων αμοιβαίων κεφαλαίων.
Αλματώδης η ανάπτυξή τους σε Ευρώπη και ΗΠΑ
Τα ETFs αποτελούν σχετικά νέα χρηματοοικονομικά προϊόντα στις αγορές της Ευρώπης, όχι όμως και στις ΗΠΑ, που αποτελούν τη γενέτειρά τους.
Η προσπάθεια δημιουργίας των χρηματοοικονομικών αυτών προϊόντων ξεκίνησε το 1986 από το Χρηματιστήριο ΑΜΕΧ (AmericaStock Exchange) στην προσπάθειά του να ανταγωνιστεί τα χρηματιστήρια της Νέας Υόρκης και του ΝΑSDΑQ.
Ετσι δημιουργήθηκαν για πρώτη φορά το 1993 τα Standard and Poor’s Depositary Receipt (SPDR ή αλλιώς Spider), τα οποία μπορούσαν να διαπραγματεύονται όπως οι μετοχές.
Στις ΗΠΑ, μετά την επιτυχία του πρώτου ETF ακολούθησε η δημιουργία πολλών ακόμη, που βασίζονταν σε δείκτες όπως ο S&Ρ Mid Cap 400, S&Ρ Sector Indices, Nasdaq-100 κ.ά. Αντίθετα στην Ευρώπη η δημιουργία ETFs ξεκίνησε επτά χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα τον Απρίλιο του 2000, με τη Merrill Lynch, η οποία δημιούργησε το πρώτο ευρωπαϊκό ETF που εισήχθη προς διαπραγμάτευση στο γερμανικό χρηματιστήριο. Ακολούθησε η Barclays Global Investors, η οποία δημιούργησε το πρώτο ETF βασισμένο στον δείκτη FTSE 100 και εισήχθη στο χρηματιστήριο του Λονδίνου.
52 δισ. τζίρο
Σήμερα στις ΗΠΑ υπάρχουν περισσότερα από 70 ETFs βασισμένα σε δείκτες, με σύνολο ενεργητικού που υπερβαίνει τα 46 δισ. δολάρια.
Αντίστοιχα, στην Ευρώπη, παρ’ ότι λίγα μέχρι στιγμής χρηματιστήρια έχουν αναπτύξει τα καινοτόμα αυτά χρηματοοικονομικά προϊόντα, παρουσιάζουν εντυπωσιακή ανάπτυξη και μια ανερχόμενη ταχέως συναλλακτική κίνηση, που φθάνει σύμφωνα με στοιχεία του Μαΐου του 2001, σε ημερήσια βάση τα 152 εκατομμύρια ευρώ (περίπου 52 δισ. δρχ.).
Προϊόντα ETFs έχουν αναπτύξει στον ευρωπαϊκό χώρο εκτός του γερμανικού χρηματιστηρίου και τα χρηματιστήρια Euronext, Λονδίνου, Ελβετίας και Σουηδίας με το γερμανικό χρηματιστήριο, πάντως, να έχει την πρωτοκαθεδρία με μερίδιο 56,02% στην ευρωπαϊκή αγορά ETFs και μέση ημερήσια αξία συναλλαγών 85,30 εκατ. ευρώ (περίπου 29 δισ. δρχ.)
Σύμφωνα με τα αναλυτικά στοιχεία για τις ευρωπαϊκές αγορές που παραθέτει η μελέτη της ΑΣΥΚ, στο γερμανικό χρηματιστήριο λειτουργεί σήμερα μια ξεχωριστή αγορά αποκλειστικά για ETFs, η XTF, στην οποία διαπραγματεύονται ηλεκτρονικά μέσω του συστήματος XETRA περίπου 40 ETFs, τα οποία παρουσιάζουν σημαντική πολυμορφία.
Στη γερμανική αγορά XTF υπάρχουν δύο κατηγορίες ETFs, τα Index Funds και τα Actively Managed Funds.
Index Funds είναι το χαρτοφυλάκιο, το οποίο είναι κατανεμημένο με τέτοιο τρόπο ώστε η απόδοσή του να αντικατοπτρίζει την απόδοση ενός συγκεκριμένου δείκτη. Αυτό μπορεί να γίνει με το να υπάρχει στο χαρτοφυλάκιο κάθε μετοχή του συγκεκριμένου δείκτη σταθμισμένη με την ίδια ακριβώς αναλογία με την οποία συμμετέχει στον δείκτη. Σήμερα περίπου 18 Index Funds ή Passively Index Funds διαπραγματεύονται στην αγορά XTF.
Actively Managed Funds είναι το επενδυτικό χαρτοφυλάκιο το οποίο στηρίζεται πάνω σε χρεόγραφα, τα οποία επιλέγονται από τον διαχειριστή (fund manager) του κεφαλαίου. Σήμερα περίπου 11 Actively Index Funds διαπραγματεύονται στην αγορά ΧΤF.
Τα Index Funds εμπεριέχουν συστηματικό κίνδυνο που μπορεί να προέλθει από τις διακυμάνσεις της αγοράς, έχουν διαφάνεια και χαμηλό κόστος διαχείρισης.
Αντίθετα, τα Actively Managed Funds έχουν μεγαλύτερο ρίσκο, η επενδυτική τους στρατηγική δημοσιεύεται σε μηνιαίες αναφορές και παρουσιάζουν υψηλότερο κόστος διαχείρισης, το οποίο προέρχεται από τη λήψη επενδυτικών αποφάσεων.
Η διαπραγμάτευση των ETFs στη Γερμανία σημειώνει μεγάλη επιτυχία, ενώ 30 καινούργια Actively Managed Funds, τα οποία θα βασίζονται σε διάφορους κλαδικούς δείκτες, αναμένεται να ξεκινήσουν διαπραγμάτευση στο Xetra ώς το τέλος του 2001.
Αντίστοιχα στο χρηματιστήριο Euronext έχει σχηματιστεί μία αυτόνομη αγορά για ETFs που ονομάζεται Next Track, στην οποία διαπραγματεύονται 13 Trackers (EFTs) τα οποία βασίζονται σε πανευρωπαϊκούς δείκτες.
Στην Αγγλία η αντίστοιχη αγορά ονομάζεται ExtraMark, με αρκετά ETFs που βασίζονται στους δείκτες FTSE, Bloomberg και Dow Jones. Τέλος στο xρηματιστήριο της Ζυρίχης διαπραγματεύονται τρία ETFs και ένα στο xρηματιστήριο της Στοκχόλμης το οποίο βασίζεται στον σουηδικό δείκτη ΟΜΧ.
Πώς δημιουργείται
Στις ΗΠΑ, όπως και στην Ευρώπη, η δευτερογενής αγορά για τα ETFs είναι παρόμοια με αυτή των μετοχών. Τα ETFs διαπραγματεύονται μέσω του συστήματος συναλλαγών και όπως και για τις μετοχές η προσφορά και η ζήτηση καθορίζουν την τιμή τους. Επίσης, τα ETFs εκκαθαρίζονται κανονικά με τις ίδιες διαδικασίες όπως και οι μετοχές. Αυτό που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι η πρωτογενής αγορά των ETFs, αλλά και η διαδικασία δημιουργίας τους στις ΗΠΑ, την οποία η ΑΣΥΚ παρουσιάζει στη μελέτη της με κωδικοποιημένο τρόπο.
Συγκεκριμένα για τη δημιουργία ενός ETF συμμετέχουν οι εξής παράγοντες:
– Trust: Το σύνολο του επενδυτικού κεφαλαίου από το οποίο πηγάζει το ETF. Το trust χωρίζεται σε μερίδια. Το κάθε μερίδιο αντιπροσωπεύει ένα ETF.
– Sponsor: Η εταιρεία η οποία συγκεντρώνει το Trust και εκδίδει το ETF.
– Index: Ο δείκτης του οποίου την πορεία ακολουθεί ένα ETF.
– CreatioUnit: Στην πρωτογενή αγορά τα ETF μπορούν να δημιουργηθούν μόνο ανά πακέτα μεριδίων. Κάθε τέτοιο πακέτο ονομάζεται creatiounit. Συνήθως κάθε creatiounit αποτελείται από 50.000 ETFs μερίδια.
– Creator: Το νομικό ή φυσικό πρόσωπο το οποίο παραγγέλνει για λογαριασμό του από τον sponsor τη δημιουργία ενός ή περισσότερων creatiounit.
– distributor: Η εταιρεία η οποία λειτουργεί σαν ενδιάμεσος ανάμεσα στους creators και στον sponsor.
– Portfolio Deposit: Η κατάθεση μετοχών ή χρημάτων από τον creator τα οποία δεσμεύει ο sponsor προκειμένου να εκδώσει στο όνομα του creator ένα ή περισσότερα creatiounits.
– Trustee: Η τράπεζα στην οποία καταθέτονται οι μετοχές και τα χρήματα από τον creator για λογαριασμό του sponsor προκειμένου αυτός να εκδώσει στο όνομα του creator ένα ή και περισσότερα creatiounits.
Ενα παράδειγμα
Η διαδικασία για τη δημιουργία ενός πακέτου ETF παρουσιάζεται στο παρακάτω απλοποιημένο παράδειγμα:
Ο creator (ο οποίος είναι συνήθως μεγάλη επενδυτική εταιρεία ή θεσμικός επενδυτής), θα ήθελε να κατέχει 50.000 μερίδια ενός ETF, το οποίο να ακολουθεί την απόδοση του Δείκτη DJΙΑ.
Ο creator θα κάνει αίτηση στον distributor για τη δημιουργία 1 creatiounit, ενώ ταυτόχρονα θα πρέπει να καταθέσει στην τράπεζα (trustee) η οποία συνεργάζεται με τον συγκεκριμένο sponsor το portfolio deposit εκείνο (μετοχές ή/και χρήματα), το οποίο θα αντικατοπτρίζει τον δείκτη DJIA και η αξία του οποίου θα είναι ικανή για τη δημιουργία 1 creatiounit. Οι μετοχές και ο αριθμός αυτών που χρειάζεται για τη δημιουργία 1 creatiounit δημοσιεύεται κάθε ημέρα μετά τη λήξη της συνεδρίασης, στο χρηματιστήριο εκείνο στο οποίο το συγκεκριμένο ETF διαπραγματεύεται.
Με τη δημιουργία κάθε creatiounit αυτομάτως τα ETFs που το αποτελούν εγγράφονται σαν άυλοι τίτλοι στο σύστημα εκκαθάρισης της Αμερικής και μπορούν να διαπραγματευθούν και να εκκαθαριστούν σαν μετοχές.
Πώς παρακολουθούνται
Επειδή ο στόχος κάθε ETF είναι να ακολουθεί τις αποδόσεις ενός δείκτη, τότε διάφορες αλλαγές στη διάρθρωση του δείκτη επιφέρουν αλλαγές και στη διάρθρωση του portfolio deposit. Ο trustee ελέγχει περιοδικά ή όποτε χρειαστεί το trust και το προσαρμόζει αναλόγως με τις αλλαγές που τυχόν έχουν γίνει στις μετοχές ή στο βάρος των μετοχών που απαρτίζουν τον δείκτη. Συνήθως οι αλλαγές αυτές έχουν να κάνουν με την έκδοση νέων μετοχών (stock splits) ή με διάφορες άλλες εταιρικές πράξεις (corporate actions).
Ο trustee είναι υποχρεωμένος ανά τακτά χρονικά διαστήματα (συνήθως 2 φορές τον χρόνο) να διανέμει τα μερίσματα που τυχόν έχουν δώσει οι μετοχές που απαρτίζουν τον δείκτη ενός ETF. Ο trustee αθροίζει τον αξία των μερισμάτων και τη διανέμει στους στους κατόχους των ETFs αναλόγως με τον αριθμό των μεριδίων του ETF που έχει ο κάθε κάτοχος.
Οι κάτοχοι των μεριδίων ενός ETF δεν έχουν δικαίωμα ψήφου στις γενικές συνελεύσεις των εταιρειών που απαρτίζουν ένα δείκτη. Αντιθέτως, αυτό το δικαίωμα το έχει ο trustee ο οποίος έχει στην κατοχή του το portfolio deposit.
Στην Αμερική κάθε ETF έχει και μια συγκεκριμένη ημερομηνία λήξης. Σε αυτή την ημερομηνία ο sponsor υποχρεούται να εξαργυρώσει όλα τα ETF για λογαριασμό των επενδυτών οι οποίοι τα έχουν εκείνη τη στιγμή στην κατοχή τους.
Ο sponsor θα αποσύρει τα ETFs που κυκλοφορούν στην αγορά και θα μοιράσει στους κάτοχους αυτών ένα portfolio με τις μετοχές (ή χρήματα) που απαρτίζουν τον δείκτη που ακολουθούσε κάθε ETF.