«Δεν μπορούμε να κάνουμε αυτό που έκαναν οι άλλοι, να δίνουμε χρήματα και να φθάνουν σε αδιέξοδο οι επιχειρήσεις»
Αλέκος Φλαμπουράρης, τότε Υπουργός Επικρατείας, συνέντευξη Τύπου στη Χαλκίδα, Σάββατο 28 Ιανουαρίου 2017
1. Περί Σκαλιστήρη
Στις 6 Δεκεμβρίου 2019 πέθανε ο Μιχάλης Σκαλιστήρης, που από το 1967 ως το 1983 είχε διατελέσει Διευθύνων Σύμβουλος και κύριος μέτοχος του Ομίλου ‘FIMISCO’, ή απλώς ‘Σκαλιστήρης’ που είχε ιδρύσει ο πατέρας του Δημήτρης. Στο σημερινό άρθρο θα αναλύσουμε την ιστορία του Ομίλου και θα αντλήσουμε συμπεράσματα για το πολύ επίκαιρο θέμα της Λάρκο.
Η εταιρεία ‘Σκαλιστήρης’ είχε κύρια βάση την Εύβοια και παρήγε κυρίως προιόντα λευκολίθου [μαγνησίτη] δηλ. δίπυρο μαγνησία και από το 1973 πυρίμαχα τούβλα και μάζες. Σε άλλες περιοχές της Ελλάδας παρήγε βωξίτη, μαγγάνιο και μπαταρίες, ενώ είχε επίσης δραστηριότητα σε αντιπροσώπευση μηχανημάτων, στη ναυτιλία κλπ. Στο απόγειό της, η FIMISCO απασχολούσε πάνω από 5000 άτομα. Στη δεκαετία του '80 κατέληξε όμως να κρατικοποιηθεί, με κύρια αιτία [αλλά και αφορμή] τα μεγάλα της χρέη.
Στις αρχές της δεκαετίας του ’90, οπότε ήδη φαινόταν ότι η κρατικοποίηση οδηγούσε σε αδιέξοδο, επισκέφθηκα ως επί κεφαλής αντιπροσωπείας ομοειδούς ιδιωτικής εταιρείας τα μεταλλεία και τις εγκαταστάσεις λευκολίθου της Σκαλιστήρης στην Εύβοια για την έναρξη διαδικασίας due diligence προς πιθανή εξαγορά. Εκτός από τις εγκαταστάσεις και τα αρχεία που πρόθυμα τέθηκαν στη διάθεσή μας, ζήτησα να συζητήσω με το Σωματείο εργαζομένων. Παρά την αρχική απάντηση ‘τι τα θέλουμε τώρα αυτά, Βασίλη μου’ επέμεινα. Τότε όντως παρουσιάστηκαν 13 όρθιοι βλοσυροί κύριοι οι οποίοι μας είπαν ότι όχι μόνο δεν ήθελαν είσοδο ιδιώτου στην εταιρεία αλλά επιθυμούσαν όλες οι τότε επιχειρήσεις λευκολίθου της χώρας να υπαχθούν σε κάποιον ‘ενιαίο φορέα λευκολίθου’ υπό κρατικό έλεγχο! Παρεμπιπτόντως θυμίζουμε στους αναγνώστες ότι το τείχος του Βερολίνου είχε ήδη πέσει από την 9η Νοεμβρίου 1989…
Εμείς μεν αμέσως αποχωρήσαμε από την συνάντηση στου Σκαλιστήρη ευχαριστώντας τους συνδικαλιστές για την ειλικρίνειά τους και ευχόμενοι ‘ευόδωση στα ευγενικά οράματά τους’, φαντάζομαι δε ότι το ίδιο συνέβη με τον μοναδικό άλλο σοβαρό υποψήφιο [αλλοδαπό] επενδυτή. Η κρατική ιδιοκτησία συνέχισε να αποτυγχάνει παταγωδώς και όλοι οι 5000 εργαζόμενοι έχασαν τελικά τη δουλειά τους παρά μία σύντομη [μικρής κλίμακας, μεγάλων ζημιών και με τραγική προσωπική κατάληξη του επενδυτού] προσπάθεια ιδιώτη να περισώσει την κατάσταση.
2. Περί Λάρκο
Υπάρχει φόβος η ιστορία της Λάρκο να λάβει παρόμοια τροπή; Τα μέχρι στιγμής βήματα μοιάζουν πάρα πολύ με την πορεία της ‘Σκαλιστήρης’, υπάρχει όμως ακόμη ελπίδα διαφοροποίησης από εδώ και πέρα.
Η Γενική Μεταλλευτική κα Μεταλλουργική Εταιρεία Λάρκο ιδρύθηκε από τον Πρόδρομο Αθανασιάδη Μποδοσάκη το 1963. Το 1966 λειτουργεί το εργοστάσιο στην περιοχή της Λάρυμνας και ξεκινά η πρώτη παραγωγή σιδηρονικελίου. Το 1969 λειτουργούν και αναπτύσσονται τα μεταλλεία λατερίτου της Εύβοιας, ενώ δύο νέες περιστροφικές κάμινοι προστίθενται στη παραγωγή στην περίοδο 1970-1972. Το 1976 η Λάρκο είναι η πρώτη μεταλλουργική εταιρεία στον κόσμο που εισάγει το κοκκοποιημένο σιδηρονικέλιο στην αγορά.
Το 1982 η εταιρεία πέρασε στον έλεγχο των πιστωτριών τραπεζών με την Εθνική να ελέγχει την πλειοψηφία των μετοχών. Τον Μάρτιο 1988 ο διάδοχος του Μποδοσάκη Αλέκος Αθανασιάδης δολοφονήθηκε από την 17 Νοέμβρη, προκαλώντας τεράστιο ψυχικό σοκ στους εργαζόμενους στην επιχείρηση. Το 1992 έγινε η δεύτερη αναδιάρθρωση, λόγω αδυναμίας πληρωμής της ΔΕΗ, με την ΔΕΗ να μπαίνει στο μετοχικό κεφάλαιο. Το 1998 έρχεται η τρίτη αναδιάρθρωση, ενώ τα επόμενα χρόνια ακολουθούν διαδοχικές αυξήσεις του μετοχικού κεφαλαίου της Λάρκο από τους τρεις μετόχους της [Δημόσιο, Εθνική, ΔΕΗ]. Κοινός παρονομαστής πάντοτε τα μεγάλα της χρέη και η επακόλουθη έλλειψη ρευστότητας.
Έκτοτε, και για είκοσι περίπου χρόνια μέχρι σήμερα, η πορεία της ‘Νέας Λάρκο’ ακολουθεί μεγάλες διακυμάνσεις, σε συνάρτηση τόσο της ευμετάβλητης διεθνούς χρηματιστηριακής τιμής του νικελίου, όσο και ενδογενών προβλημάτων κόστους/δαπανών στα οποία θα αναφερθούμε παρακάτω. Η επιχείρηση δραστηριοποιείται ‘σε πέντε νομούς’ και, εκτός από τον λατερίτη και το σιδηρονικέλιο, σε εξω-ηλεκτρικές χρήσεις λιγνίτη, καθώς και σέ άδειες ΑΠΕ [με τα ΕΛΠΕ].
Οι γνωστές δυσκολίες συσσωρεύονται οξυνόμενες και οι διοικήσεις εναλλάσσονται, ενώ προστίθενται δύο νέα μεγάλα προβλήματα. Πρώτον, η τιμή των εκπομπών αερίου θερμοκηπίου τριπλασιάζεται στα δύο τελευταία χρόνια, γεγονός που αυξάνει ακόμη περισσότερο το κόστος παραγωγής. Δεύτερον, τον Νοέμβριο του ’19 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καταλογίζει αθέμιτες κρατικές ενισχύσεις 136 εκ. € και αποφασίζει να παραπέμψει την Ελλάδα στο δικαστήριο της ΕΕ για ανάκτησή τους, με ταυτόχρονη καταβολή ημερησίου ποσού αναδρομικά από τις 9/11/2017 έως ότου η Ελλάδα θέσει τέρμα στην παράβαση..
Τον ‘μουτζούρη τράβηξαν’ η σημερινή κυβέρνηση και η νέα διοίκηση της ΔΕΗ. Η κυβέρνηση δεν μπορεί να ‘πετάει άλλο τη μπάλα έξω’ έναντι των Βρυξελών και η διοίκηση της ΔΕΗ κινδυνεύει πιά να κατηγορηθεί η ίδια για τα μη εισπραττόμενα από αυτήν χρέη 340 εκατ ευρώ της Λάρκο. Έτσι η μεταλλουργία οδηγείται σε εκκαθάριση εν λειτουργία και σε προσπάθεια ιδιωτικοποίησης των ‘καθαρών’ περιουσιακών στοιχείων της. Σημειώνεται ότι το μοντέλο αυτό είχε ήδη συμφωνηθεί το 2014 με την Γενική Διεύθυνση Ανταγωνισμού της Επιτροπής αλλά η τότε πολιτική αλλαγή απέτρεψε την εφαρμογή του.
3. Συγκριτική ανάλυση
Τα case studies των δύο επιχειρήσεων Σκαλιστήρη και Λάρκο παρουσιάζουν πολλά κοινά σημεία. Πρώτον τα πιο εμφανή: και οι δύο ξεκίνησαν σαν φιλόδοξες, ιδιωτικές, ενεργοβόρες, εξαγωγικές μεταλλευτικές/μεταλλουργικές επιχειρήσεις, με πολύ προσωπικό και μεγάλη δραστηριότητα στη Εύβοια, και γιγαντώθηκαν στην δεκαετία του ’70.
Δεύτερον, και οι δύο αντιμετώπισαν προβλήματα στην πώληση των προιόντων τους: μεταξύ άλλων, η μεν ‘Σκαλιστήρης’ δεν διέβλεψε την εμφάνιση και ραγδαία άνοδο των Κινεζικών προιόντων [ποιός από μας θα ξεχάσει την πρώτη υποβολή antidumping της χώρας μας αμέσως μόλις μπήκαμε στην ΕΕ…] η δε Λάρκο δεν μπόρεσε να κάνει επιτυχές hedging στις τιμές του σιδηρονικελίου με αποτέλεσμα συχνά να παρουσιάζει σοβαρά ταμειακά προβλήματα.
Όμως η πιο ενδιαφέρουσα κατηγορία κοινών σημείων είναι η τρίτη, αυτήν που παραπάνω ομαδοποιήσαμε υπό τον αποστειρωμένο τίτλο ‘ενδογενή προβλήματα κόστους/δαπανών’. Εδώ υπάγονται [1] τεχνικά θέματα όπως, παρά την καλή ποιότητα, η χαμηλή μεταλλοφορία των κοιτασμάτων, το ενεργειακό κόστος που αυξήθηκε ραγδαία ακριβώς όταν οι δύο αυτές επιχειρήσεις γιγαντωνόντουσαν, καθώς και οι ολοένα και αυστηρότερες περιβαλλοντικές απαιτήσεις. Tόσο στον κλάδο λευκολίθου όσο και νικελίου ο υπογράφων πάντως πρωτοστάτησε από την δεκαετία του ’90, όχι χωρίς να αντιμετωπίσει αντιδράσεις εθνικιστικού τύπου, στην εισαγωγή μεταλλεύματος από το εξωτερικό — στην περίπτωση της Λάρκο για μείωση αύξηση της μέσης περιεκτικότητας και συνεπώς μείωση του μέσου κόστους παραγωγής.
[2] τα οικονομικοδιοικητικά ήταν μία άλλη ομάδα κοινών ‘προβλημάτων κόστους/δαπανών’ των δύο επιχειρήσεων: τα τεράστια επιτόκια στις δεκαετίες ’70 και ΄80 ουδόλως βοήθησαν, ούτε βέβαια οι πιέσεις για προσλήψεις που απαραιτήτως συνόδευαν κάθε δάνειο, ενώ οι τεράστιες επιδοτήσεις εξαγωγών οδηγούσαν σε επανάπαυση. Την ολέθρια συνταγή συμπλήρωναν [3] η αντιεπιχειρηματική πολιτική ατμόσφαιρα της εποχής, [4] οι απαιτήσεις των εργαζομένων οι οποίες αποδείχθηκαν πάνω από τις αντοχές των δύο επιχειρήσεων και [5] σε τελική ανάλυση τα λάθη στρατηγικής και management των ιδίων των διοικήσεων των επιχειρήσεων — εκτός από τους χειρισμούς των εξαγωγών στους οποίους ήδη αναφερθήκαμε, άρθρο μου ήδη από το 1987 έψεγε τις διοικήσεις για υπερεπενδύσεις, σε μια εποχή που ο ιδιωτικός τομέας κατηγορείτο αντιθέτως για ‘επενδυτική αποχή’.
4. Η κατάσταση σήμερα
Ο λευκόλιθος της Εύβοιας, αφού πέρασε τριάντα χρόνια ταλαιπωρίας μέχρι το 2013, συμπεριλαμβανομένης περιόδου ουσιαστικής αδράνειας, αξιοποιείται έκτοτε από ένα σοβαρό Ελληνικό συγκρότημα, με νέες εγκαταστάσεις και διαφοροποιημένο όραμα—αλλά σε πολύ μικρότερη κλίμακα σε σχέση με την εποχή ‘Σκαλιστήρη’.
Η Λάρκο διατηρεί τα αρχικά της μεγέθη και δομή, άρα και προβλήματα. Για την ιστοσελίδα της ο χρόνος έχει κάνει ‘στοπ-καρέ’ στα οικονομικά στοιχεία του 2010[!], ενώ η εταιρεία δεν έχει κάν καταθέσει ισολογισμούς μετά το 2016. Σε αυτό το σκηνικό, τα σωματεία της επιχείρησης διοργανώνουν συλλαλητήριο στην Αθήνα στις 25 Ιανουαρίου ‘ενάντια στην παραπέρα ιδιωτικοποίηση της εταιρείας’. Αν η κινητοποίηση αυτή δεν είναι ένα [θεμιτό] διαπραγματευτικό όπλο αλλά τα σωματεία όντως εννοούν πλήρη διατήρηση του status quo χωρίς ουδεμία αναδιάρθρωση, η ιστορία δείχνει ότι η Λάρκο θα οδηγηθεί στη φάση των πέτρινων χρόνων του ‘Σκαλιστήρη’. Στην περίπτωση αυτή, όπως και τότε, ουδείς σοβαρός επενδυτής θα παρουσιασθεί και θα χαθεί και η θετική προοπτική που εμφανίζεται πρόσφατα για τη Λάρκο, αυτή της χρήσης του νικελίου σε συσσωρευτές ηλεκτρικής ενέργειας.
* Ο κ. Bασίλης Nικολετόπουλος είναι ιδρυτής της Natural Resources PC, συμβουλευτικής εταιρείας στον χώρο της ενέργειας και των μεταλλείων. Είναι επίσης Ιδρυτής Πρόεδρος της Euromines και τ. Πρόεδρος του Magnesite Group της.