Μέχρι πριν από μερικές εβδομάδες, το 2020 εκλαμβανόταν από όλους ως μια χρονιά με υψηλό ρυθμό μεγέθυνσης, εδραίωσης της παρουσίας των ελληνικών επιχειρήσεων στις αγορές, μέσω των οποίων θα χρηματοδοτούσαν με χαμηλό κόστος τα επενδυτικά τους προγράμματα. Σε ελάχιστο χρονικό διάστημα εξελίχθηκε σε εφιάλτη.
Το μέλλον είναι αβέβαιο. Η οικονομία πλέει σε αχαρτογράφητα νερά, λέει χαρακτηριστικά ένας από τους επιχειρηματίες που μίλησαν στην «Κ». Το πλήγμα θα είναι ισχυρό για όλους, το κράτος, τους εργαζομένους και τις επιχειρήσεις. Το πόσο βαθύ θα είναι τραύμα θα εξαρτηθεί από τη διάρκεια της πανδημίας. Για κάποιους κλάδους, όπως ο τουρισμός, το 2020 θα είναι κατά το μάλλον ή ήττον μια χαμένη χρονιά, ενώ σε κάποιο βαθμό οι επιπτώσεις θα είναι ορατές και το 2021. Κοινή συνισταμένη των δηλώσεων όλων των ανθρώπων των επιχειρήσεων είναι τα εξής: πρώτον, αυτό που προέχει είναι να αντιμετωπιστεί με όλα τα μέσα η πανδημία, να περιοριστούν οι ανθρώπινες απώλειες. Ολοι συμφωνούν πως τα μέτρα κατά της εξάπλωσης του ιού, που έχουν ληφθεί μέχρι στιγμής, κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση, όπως επίσης και οι παρεμβάσεις για την άμβλυνση των άμεσων οικονομικών επιπτώσεων. Δεύτερον, πρέπει να αρχίσει η προετοιμασία για την επόμενη μέρα, ο σχεδιασμός πολιτικών για να επιστρέψει η χώρα σε αναπτυξιακή τροχιά. Προαπαιτούμενο είναι η συνεργασία κράτους, επιχειρήσεων, τραπεζών, φορέων.
«Πολιτεία, επιχειρήσεις και εργαζόμενοι, να υπερβάλουμε εαυτούς ώστε με έντονη και διαρκή προσπάθεια, ακόμα μεγαλύτερη από ό,τι συνήθως, να περιορίσουμε τις οικονομικές επιπτώσεις της κρίσης. Είναι υποχρέωση όλων μας να προετοιμαζόμαστε από τώρα για μια δυναμική επανεκκίνηση της ελληνικής οικονομίας», αναφέρει χαρακτηριστικά ο πρόεδρος του ομίλου ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ κ. Γ. Περιστέρης. Ιδιαίτερα κρίσιμος θα είναι ο ρόλος των τραπεζών, καθώς «αμέσως μετά την οξεία φάση της πανδημίας θα χρειαστεί μια μαζική αντίδραση, δηλαδή μια μαζική παροχή ρευστότητας στην οικονομία ώστε να επουλώσει το συντομότερο τις πληγές που είναι βέβαιο ότι θα δημιουργηθούν», σημειώνει ο διευθύνων σύμβουλος της Eurobank κ. Φωκίων Καραβίας.
Μάριος Ψάλτης, CEO PwC Ελλάδας
Θετική η συλλογικότητα
Οι συνθήκες που βιώνουμε παγκοσμίως είναι πρωτόγνωρες και προσομοιάζουν σε κατάσταση πολέμου. Το γεγονός ότι μαχόμαστε εναντίον μιας αόρατης απειλής εντείνει την ανησυχία και τον φόβο στην κοινωνία, η οποία χρειάζεται περισσότερο από ποτέ μια ηγεσία που να της δώσει κατεύθυνση. Η κρίση αυτή διαφέρει ουσιωδώς από τις προηγούμενες, αφού δεν προκαλείται από την οικονομία, αλλά από μια πανδημία, με απρόβλεπτες επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία. Η προσπάθεια αντιμετώπισης έχει οικονομικές συνέπειες που δεν μπορούν να προβλεφθούν στο στάδιο αυτό. Στην πρώτη γραμμή βρίσκονται οι επιστήμονες και στη συνέχεια οι πολιτικοί καλούνται να διαχειριστούν μια άκρως κρίσιμη κατάσταση, χωρίς να έχουν στη διάθεσή τους όλα τα απαραίτητα δεδομένα, δίνοντας σε πρώτη φάση χρόνο στο σύστημα υγείας να προετοιμαστεί για την επόμενη, δυσκολότερη φάση. Η κρισιμότητα της κατάστασης απαιτεί μια ηγεσία ικανή να διαχειριστεί την αβεβαιότητα, να οργανώσει τη δημόσια διοίκηση και να κερδίσει την εμπιστοσύνη της κοινωνίας, η οποία καλείται να υπακούσει σε δύσκολες αποφάσεις και περιορισμούς που επηρεάζουν την καθημερινότητα όλων. Υπό αυτό το πρίσμα, η κυβέρνηση φαίνεται να κερδίζει τη μάχη. Με ψυχραιμία και αποφασιστικότητα, δείχνει να έχει ένα οργανωμένο πλάνο διαχείρισης. Παράλληλα, με συνεχή ενημέρωση, κερδίζει την εμπιστοσύνη της κοινωνίας. Οι πολίτες και ο επιχειρηματικός κόσμος ανταποκρίνονται με εντυπωσιακό επίπεδο αυτοπειθαρχίας στις οδηγίες περιορισμού και υγιεινής. Η συλλογική αντιμετώπιση αυτής της κρίσης μπορεί να είναι μια θετική παρακαταθήκη για την επόμενη μέρα της χώρας. Το δεύτερο θετικό που φαίνεται να προκύπτει είναι η πρόθεση για συλλογική αντιμετώπιση της οικονομικής επίπτωσης σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ενωσης, δεδομένου ότι η πανδημία επηρεάζει αρνητικά όλες τις χώρες. Οι αποφάσεις στήριξης και ενίσχυσης των εθνικών οικονομιών μετά το τέλος αυτού του ασύμμετρου «πολέμου» θα καθορίσουν και το μέλλον της Ευρώπης. Οπως κάθε κρίση, έτσι και αυτή θα δημιουργήσει ευκαιρίες την επόμενη μέρα, όταν η επιστήμη θα έχει νικήσει τον εχθρό.
Ανδρέας Ανδρεάδης, CEO Sani / Ikos Group
Η «πανδημία» του φόβου
Το «τσουνάμι» της πανδημίας ενέσκηψε σαν ένα κακό όνειρο και μας βρήκε όλους απροετοίμαστους. Δημιούργησε παράλληλα ένα δεύτερο κύμα «πανδημίας φόβου», το οποίο είναι και αυτό που δημιουργεί τις μεγάλες οικονομικές καταστροφές. Σήμερα, βέβαια, πάνω από όλα μετράει η δημόσια υγεία, η προστασία της ανθρώπινης ζωής, της υγείας των εργαζομένων και των επισκεπτών μας. Πρέπει όμως παράλληλα να περιορισθεί και η πανδημία φόβου, η οποία από ό,τι φαίνεται θα διαρκέσει περισσότερο. Αυτή η απροσδόκητη και ζοφερή εικόνα, δυστυχώς, βρίσκει τον ελληνικό τουρισμό σε ιδιαίτερα ευάλωτη θέση, να αντιμετωπίζει τη μεγαλύτερη κρίση από καταβολής του. Η ακριβής διάρκεια και ένταση της πανδημίας του COVID-19 είναι άγνωστη, τα χρονικά της όμως όρια φαίνεται πως θα κινηθούν εντός του τρέχοντος έτους και ίσως να περιορισθούν στο πρώτο εξάμηνο. Η μεγαλύτερη διάρκεια και ασύμμετρη έκταση της πανδημίας φόβου, ωστόσο, φαίνεται πως θα οδηγήσει σε απώλειες μεταξύ του 50% του τζίρου για το 2020 (base scenario) έως και την πλήρη απώλεια του τζίρου του τρέχοντος έτους και μερική απώλεια τζίρου του 2021 (conservative scenario) των τουριστικών επιχειρήσεων. Η εκτίμηση των απωλειών στηρίζεται όχι μόνο στην απώλεια ζήτησης, αλλά και στις εκτεταμένες καταστροφές που θα υποστούν τα δίκτυα διάθεσης, ιδιαίτερα αν χαθεί όλη η σεζόν, δηλαδή οι tour operators, τα ταξιδιωτικά γραφεία, οι αεροπορικές εταιρείες κ.ά. Αυτό θα δυσχεράνει την κανονική διανομή των τουριστικών προϊόντων και για το 2021. Πρώτης προτεραιότητας ζητούμενο σήμερα είναι η στήριξη των επιχειρήσεων σε ρευστότητα, με κάλυψη μέρους των απωλειών τζίρου αρκετών δισ. ευρώ, ώστε να επιβιώσουν και να μην προχωρήσουν σε μαζικές απολύσεις. Εδώ, η συμμετοχή των τραπεζών και της ΤΤΕ –και προφανώς το ύψος των κρατικών εγγυήσεων– θα είναι τα κλειδιά. Απαιτούνται παράλληλα και άλλα απλά οριζόντια μέτρα που θα εφαρμοστούν άμεσα, όπως ο μηδενισμός ασφαλιστικών εισφορών για 3 μήνες (και όχι απλώς η μετάθεσή τους), η στήριξη της εκ περιτροπής απασχόλησης (χωρίς ισχύ του ορίου deminimis) και η επέκταση του επιδόματος ανεργίας στους εποχικούς μέχρι την πρόσληψή τους. Πέραν της μοναδικής προσπάθειας των υπουργείων Υγείας και Πολιτικής Προστασίας, ΕΟΔΥ και όλου του συστήματος υγείας της χώρας, οφείλω να ομολογήσω ότι τόσο και η υπόλοιπη κυβέρνηση, και ιδιαίτερα ο πρωθυπουργός, όσο και οι φορείς μας, και ιδιαίτερα ο ΣΕΤΕ, αλλά και το ΞΕΕ και η ΠΟΞ, κάνουν εξαιρετική δουλειά. Τα αντανακλαστικά έως σήμερα ήταν υποδειγματικά και τα μέτρα που μελετώνται ή ήδη εξαγγέλθηκαν δείχνουν να κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση. Βέβαια, τα μέτρα δουλεύονται με βάση, ως χειρότερη περίπτωση, το base scenario, δηλαδή την παραδοχή ότι η σεζόν θα ξεκινήσει φέτος το δεύτερο εξάμηνο. Πρέπει να ξεκινήσει και σχεδιασμός για το conservative scenario, που σηματοδοτεί άλλης κατηγορίας πρόβλημα, με εφιαλτική πτώση του ΑΕΠ. Ανάλογα με τα δεδομένα, τα μέτρα θα εξελίσσονται, θα εξειδικεύονται και θα εφαρμόζονται. Κανείς δεν τα γνωρίζει όλα. Και όπως λέει το γνωμικό, «ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες». Αλλά το διακύβευμα είναι πραγματικά κολοσσιαίο.
Φωκίων Καραβίας, διευθύνων σύμβουλος της Eurobank
Η επόμενη μέρα
Ολοι πια ξέρουμε ότι αυτή η πανδημία είναι ένα μοναδικό φαινόμενο. Η διαταραχή στην παγκόσμια οικονομία δεν έχει προηγούμενο, αλλά ούτε η αντίδραση κυβερνήσεων και κεντρικών τραπεζών. Σε αυτή τη φάση, κάθε πρόβλεψη για τη διάρκεια, την επίπτωση και τους πόρους που θα απαιτηθούν είναι παρακινδυνευμένη. Επομένως, το ζητούμενο σήμερα είναι διαφορετικό. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να προετοιμαστούμε, όσο είναι δυνατόν, για την επόμενη μέρα. Αμέσως μετά την οξεία φάση της πανδημίας θα χρειαστεί μια μαζική αντίδραση, δηλαδή μια μαζική παροχή ρευστότητας στην οικονομία ώστε να επουλώσει το συντομότερο τις πληγές που είναι βέβαιο ότι θα δημιουργηθούν. Αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο για την Ελλάδα, καθώς η πανδημία μάς βρήκε καθώς ξεκινούσαμε μια πορεία ανάπτυξης μετά την προηγούμενη, μακρά και βαθιά οικονομική κρίση. Σήμερα διαπιστώνουμε πόσο καίρια ήταν η επιλογή που έκανε τελικά η χώρα μας να παραμείνει στην Ευρωζώνη και ότι οι θυσίες άξιζαν. Η συμμετοχή των ελληνικών ομολόγων στη νέα πιστωτική επέκταση αποτελεί μείζονα προσθήκη στο οικονομικό οπλοστάσιο της χώρας. Ας σκεφτούμε απλώς πώς θα ήταν τα πράγματα σε διαφορε-
τική περίπτωση.
Η προσπάθεια αυτή έχει ήδη ξεκινήσει. Οι τράπεζες στηρίζουν τις επιχειρήσεις που ανταποκρίνονταν στις υποχρεώσεις τους το προηγούμενο διάστημα αλλά τώρα δοκιμάζονται.
Αντίστοιχα, διευκολύνουμε επίσης εκείνα τα νοικοκυριά που έχουν σοβαρή μείωση στο εισόδημά τους. Το τραπεζικό σύστημα είναι σε πολύ καλύτερη θέση σήμερα από ό,τι πριν από μερικά χρόνια και μπορεί να αντεπεξέλθει. Στις παρούσες συνθήκες, που η ρευστότητα των διεθνών αγορών μειώνεται, οι τράπεζες θα κάνουν χρήση όλων των εργαλείων και πιστωτικών γραμμών που παρέχουν υπερεθνικοί οργανισμοί, η ΕΚΤ και η Τράπεζα της Ελλάδος, ώστε να παρέχουν την απαραίτητη ρευστότητα στην πραγματική οικονομία και στους συνεπείς δανειολήπτες.
Είναι σημαντικό να εστιάσουμε τη βοήθεια σε εκείνους που την έχουν ανάγκη και όχι οριζόντια. Αυτό σημαίνει να εμποδίσουμε την εκμετάλλευση της δυσπραγίας από άλλους, που ενδεχομένως δεν έχουν αρνητικές συνέπειες αλλά τις βρίσκουν ως πρόσχημα για να αποφύγουν υποχρεώσεις. Δεν πρέπει να επιτρέψουμε, όπως σωστά επισήμανε ο πρωθυπουργός, την αναβίωση της κουλτούρας μη πληρωμών και τη δημιουργία μιας νέας γενιάς κόκκινων δανείων, γιατί θα μας στερήσει τα μέσα για να βοηθήσουμε ολοκληρωμένα τους πολλούς εκείνους που έχουν και θα έχουν πραγματική ανάγκη.
Η Eurobank έκανε πριν από ενάμιση χρόνο μια δύσκολη επιλογή με οικονομικό κόστος. Προχωρήσαμε στην εμπροσθοβαρή μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων με μια σειρά κινήσεων. Δεν μπορούσε κανείς, βέβαια, να προβλέψει αυτό που συνέβη. Ωστόσο, βρισκόμαστε σε ισχυρή θέση, είμαστε έτοιμοι και διαθέτουμε τα μέσα ώστε να στηρίξουμε τα ελληνικά νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Την επόμενη μέρα, οι βιώσιμες επιχειρήσεις θα έχουν από εμάς τα δάνεια που θα χρειαστούν για να επανακάμψουν, να ανακτήσουν την παραγωγική τους βάση και να διατηρήσουν θέσεις εργασίας.
Χρήστος Χαρπαντίδης, πρόεδρος και CEO «Παπαστράτος»
Ωρα ευθύνης για όλους
Ο νέος κορωνοϊός συνεχίζει την επέλασή του σε ολόκληρο τον πλανήτη έχοντας πλέον ως επίκεντρο την Ευρώπη. Ο πλανήτης, αλλά και η χώρα μας, βρίσκεται σε καραντίνα. Η ανθρωπότητα είναι αντιμέτωπη με μια απειλή που μοιάζει βγαλμένη από σενάριο ταινίας επιστημονικής φαντασίας. Με τη μόνη διαφορά ότι είναι πραγματικότητα. Εκτός από τη μάχη με έναν «αόρατο εχθρό», όπως εύστοχα χαρακτήρισε την πανδημία ο πρωθυπουργός, η κρίση του κορωνοϊού ανέδειξε και κάτι ακόμη: μια Ελλάδα άγνωστη μέχρι χθες. Με πολίτες που στην πλειονότητά τους φέρονται υπεύθυνα για να προστατεύσουν τις ζωές τις δικές τους και των συνανθρώπων τους. Με τολμηρές και γρήγορες πολιτικές αποφάσεις που βάζουν πάνω από όλα την ανθρώπινη ζωή. Με σεβασμό στις επιχειρήσεις και αναγνώριση του καίριου ρόλου που παίζουν στη στήριξη και στην εξυπηρέτηση των πολιτών. Με συνεχή και διαφανή πληροφόρηση που αξιοποιεί την επιστημονική και επαγγελματική γνώση τόσο του δημόσιου τομέα όσο και του ιδιωτικού. Μια σχέση μεταξύ των δύο που αυτή την κρίσιμη ώρα λειτουργεί ενωτικά, αποτελεσματικά και χωρίς παρωπίδες. Με απόλυτη ευελιξία που διασφαλίζει την τήρηση των νόμων, αλλά ξεπερνάει τα γραφειοκρατικά αδιέξοδα, ακυρώνοντας τη μέχρι χθες παντοδυναμία τους. Ισως είναι ειρωνεία της τύχης, όμως μέσα στη σκοτεινή αυτή ώρα βρίσκουμε την Ελλάδα που αναζητούσαμε. Μια χώρα που, χωρίς όρους και προϋποθέσεις, βάζει μπροστά το συλλογικό, το «μαζί». Είναι ευθύνη όλων μας να την τιμήσουμε και να τη στηρίξουμε. Οχι μόνο σήμερα που την έχουμε ανάγκη πιο πολύ από ποτέ, αλλά και την επόμενη μέρα, που θα μας χρειαστεί εκείνη για να τη σηκώσουμε όρθια ξανά και να επουλώσουμε όλοι και όλες μαζί τις πληγές που η πανδημία θα έχει ανοίξει.
Γιώργος Περιστέρης, πρόεδρος και CEO ομίλου ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ
Η επανεκκίνηση
Είναι δεδομένο ότι αυτή τη στιγμή κυρίαρχη προτεραιότητα για όλους μας είναι να συμβάλλουμε στην εθνική προσπάθεια αντιμετώπισης της κρίσης δημόσιας υγείας και να φροντίζουμε καθημερινά για τη μέγιστη δυνατή ασφάλεια των εργαζομένων μας και των συνεργατών μας. Ταυτόχρονα, όμως, οφείλουμε να κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε από τώρα, ώστε να αντιμετωπιστεί και η οικονομική διάσταση της κρίσης. Οι επιχειρήσεις είναι και πυλώνες οικονομικής ανάπτυξης, ενίσχυσης της απασχόλησης και στήριξης της ελληνικής οικονομίας. Εχουμε, λοιπόν, το χρέος να ανταποκριθούμε όσο καλύτερα μπορούμε και σε αυτή την πρόκληση, προς όφελος των εργαζομένων μας, των συνεργατών μας, των μετόχων μας και της χώρας μας. Ηδη ανακοινώσαμε προ ημερών την επέκταση του επενδυτικού προγράμματός μας κατά 550 εκατ. ευρώ μόνο στις ΑΠΕ, ενώ συνεχίζουμε με την υλοποίηση των δρομολογημένων επενδύσεών μας σε όλους τους τομείς δραστηριότητάς μας (υποδομές, ενέργεια, περιβάλλον κ.ά.). Το επενδυτικό πρόγραμμά μας υπερβαίνει τα 3 δισ. ευρώ και θα κάνουμε ό,τι μπορούμε ώστε να υλοποιηθεί όσο το δυνατόν απρόσκοπτα. Μόλις η κρίση δημόσιας υγείας ξεπεραστεί, θα κληθούμε όλοι μας, πολιτεία, επιχειρήσεις και εργαζόμενοι, να υπερβάλλουμε εαυτούς, ώστε με έντονη και διαρκή προσπάθεια, ακόμα μεγαλύτερη από ό,τι συνήθως, να περιορίσουμε τις οικονομικές επιπτώσεις της κρίσης. Είναι υποχρέωση όλων μας να προετοιμαζόμαστε από τώρα για μια δυναμική επανεκκίνηση της οικονομίας, η οποία μόλις πρόσφατα άρχισε να συνέρχεται από τις επιπτώσεις της πολυετούς κρίσης. Χρειάζεται εγρήγορση, προετοιμασία και ετοιμότητα από όλους.
Γιάννης Ρέτσος, πρόεδρος ΣΕΤΕ, διευθύνων σύμβουλος Electra Hotels
Με αλληλεγγύη
Η Ελλάδα, αλλά και ολόκληρη η Ευρώπη βιώνει τα αποτελέσματα ενός πρωτοφανούς και ασύμμετρου πολέμου, που το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του είναι ότι έχει πρωτόγνωρες επιπτώσεις και παγκόσμιο χαρακτήρα.
Ως πρόεδρος του ΣΕΤΕ, εκείνο που τονίζω με κάθε ευκαιρία είναι ότι προέχει η δημόσια υγεία. Και από την καλή έκβαση αυτής της εξέλιξης, θα εξαρτηθεί και η δική μας πορεία στη συνέχεια. Ο ελληνικός τουρισμός θα δώσει όχι μόνο τη μάχη της επιβίωσης, αλλά θα πρέπει να προετοιμάζεται από τώρα για την επόμενη ημέρα και την άμεση επανεκκίνηση. Η κυβέρνηση έχει ανταποκριθεί με υπευθυνότητα και ευελιξία σε μια πρώτη φάση μέτρων που αφορούν τη ρευστότητα των τουριστικών επιχειρήσεων. Τώρα, με μεθοδικότητα και σοβαρότητα, με εξειδίκευση και σίγουρα με επιπλέον μέτρα, θα επανεκτιμάται κάθε επόμενο στάδιο ανάλογα και με την εξέλιξη της κατάστασης. Και θα προχωράμε.Μέρα με την ημέρα. Εχουμε αποδείξει ότι ανταποκρινόμαστε πολύ καλύτερα, πολύ πιο οργανωμένα και πολύ πιο ανθρώπινα, σε σχέση με άλλες χώρες, που παραδοσιακά σε τουριστικούς όρους αποτελούν ανταγωνιστές μας. Και σε αυτή την περίπτωση αν ο καθένας από εμάς κάνει αυτό που πρέπει, τότε προφανώς όλοι μαζί αργά ή γρήγορα θα ανακάμψουμε. Με ευθύνη και συμμόρφωση, συλλογική συνείδηση και αλληλεγγύη, όλοι μαζί, επιχειρηματίες και εργαζόμενοι θα τα καταφέρουμε.
Χρήστος Ιωάννου, πρόεδρος ομίλου ΑΒΑΞ
Σε αχαρτογράφητα νερά
Ζούμε κάτι πρωτόγνωρο που ποτέ δεν το είχαμε φανταστεί. Μέσα σε αυτή τη τραγική συγκυρία, έχουμε την τύχη η αντίδραση της χώρας μας να είναι άμεση και μπροστά από τα γεγονότα. Είναι από τις λίγες φορές που νιώθουμε περήφανοι και ενωμένοι για το πώς πρωτοπορεί η Ελλάδα και έχει την καλύτερη και ταχύτερη αντίδραση στην Ευρώπη. Υπήρξε κακόβουλη κριτική για κόσμο που για μια μέρα μόνο πήγε σε παραλίες, καφέ, χιονοδρομικά κ.λπ. και υποτίμησε το κάλεσμα να μείνει σπίτι από την πρώτη στιγμή. Προσωπικά βρίσκω ότι η σοβαρή προσπάθεια που γίνεται μάλλον έχει ενώσει τον κόσμο σε ένα κοινό σκοπό, και πρώτη φορά βλέπουμε τους Ελληνες τόσο πειθαρχημένους. Φαίνεται ότι από τα δύο χαρακτηριστικά του Ελληνα τελικά ο φόβος κέρδισε τη «μαγκιά»! Το να εστιάζουμε σε λίγες εξαιρέσεις δεν εξυπηρετεί, δεν ενώνει, και δεν μπορεί να υποβιβάσει τη συγκροτημένη και σοβαρή προσπάθεια του κόσμου. Στο επίπεδο της οικονομίας πάμε δυστυχώς σε αχαρτογράφητα νερά. Είναι πολύ νωρίς για
προβλέψεις.
Δυστυχώς, το μόνο σίγουρο είναι ότι το προσωπικό, οι επιχειρήσεις, οι τράπεζες και το κράτος θα χρειαστεί να κάνουν θυσίες και μεσοπρόθεσμα θα πονέσουν από αυτήν την κρίση. Η ελπίδα είναι αυτή η κρίση όταν περάσει, γιατί θα περάσει, να μας βρει πιο ενωμένους και να καταλάβει ο κόσμος τι πραγματικά έχει αξία για τον καθένα.