Καίριες αποφάσεις, διευκρινίσεις και οδηγίες σε δεκάδες θέματα που αποτελούν πρόσκομμα στην εύρυθμη λειτουργία του ΕΦΚΑ, ταλαιπωρούν καθημερινά χιλιάδες ασφαλισμένους και συνταξιούχους, μπλοκάρουν την έκδοση των συντάξεων και καθυστερούν την είσπραξη των εισφορών, κυρίως των μη μισθωτών, θα πρέπει να λάβει άμεσα ο νέος υφυπουργός Κοινωνικής Ασφάλισης Πάνος Τσακλόγλου. Εχοντας αναλάβει ένα «καυτό» χαρτοφυλάκιο και ένα δύσκολο έργο, αυτό της εισαγωγής αμιγώς κεφαλαιοποιητικών στοιχείων στην επικουρική ασφάλιση, ο κ. Τσακλόγλου αναμένεται από την πρώτη κιόλας στιγμή της υπουργίας του να βρεθεί αντιμέτωπος με τα προβλήματα της καθημερινότητας, τον εξορθολογισμό και την απλοποίηση στη λειτουργία του ενιαίου φορέα ασφάλισης, με στόχο την εξυπηρέτηση των πολιτών, παράλληλα με την εξασφάλιση της βιωσιμότητας του συστήματος. Ετσι, προβλήματα όπως η μη έκδοση του ενιαίου κανονισμού παροχών τόσο για την κύρια όσο και για την επικουρική ασφάλιση, η δημιουργία του απαιτούμενου λογισμικού για μια σειρά από παρεμβάσεις που χρονολογούνται από το 2016 και τον νόμο Κατρούγκαλου χωρίς όμως ακόμη να έχουν τεθεί σε εφαρμογή, η αποκατάσταση λαθών σε ειδοποιητήρια εισφορών του 2019, η έκδοση των εισφορών 2020 για την παράλληλη ασφάλιση και βέβαια η προσαρμογή του συστήματος στις έκτακτες παρεμβάσεις του υπουργείου λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού, είναι μόνο κάποια από αυτά που πρέπει άμεσα να αντιμετωπίσει ο νέος υφυπουργός, σε συνεργασία πάντα με τον νυν υπουργό Γιάννη Βρούτση.
Οπως επισημαίνει μιλώντας στην «Κ» ο νομικός Δημήτρης Μπούρλος, σε αυτή τη φάση για το ασφαλιστικό μας σύστημα προέχουν ο εξορθολογισμός, η απλοποίηση και η αποκατάσταση λειτουργίας του ΕΦΚΑ ως ενιαίου φορέα, με απλούς, σαφείς και οριζόντιους κανόνες. «Αν δεν προηγηθεί αυτό, τα προβλήματα που υπάρχουν θα διογκώνονται και θα αποτελούν τροχοπέδη σε μια αποκατάσταση εύρυθμης λειτουργίας, που θα εξασφαλίζει την απαραίτητη ισορροπία μεταξύ ασφάλισης – εισφορών με την απόδοση των παροχών συνταξιοδοτικών και μη, είτε μέσω ψηφιακών είτε μη ψηφιακών διαδικασιών.
Αναλυτικά, κάποια από τα «ανοικτά» ζητήματα του ασφαλιστικού, πριν και πέρα από την όποια δομική μεταρρύθμιση στον τομέα της αναλογικότητας και της ανταποδοτικότητας του συστήματος, είναι τα εξής:
• Αναπηρία – Νομοθέτηση ενιαίων διατάξεων. Συντάχθηκε στο τέλος του 2016 πόρισμα αλλαγών με ουδέτερο δημοσιονομικό αποτέλεσμα που δεν έχει αξιοποιηθεί μέχρι σήμερα.
• Ενιαίος κανονισμός παροχών σε ΕΦΚΑ και ΕΤΕΑΕΠ και ενιαίος κανονισμός ασφάλισης σε ΕΦΚΑ και ΕΤΕΑΕΠ. Πρόκειται για μια μεγάλη, «κρυφή» μεταρρύθμιση στις παροχές του συστήματος, αλλά και στους όρους και τις προϋποθέσεις ασφάλισης, καθώς μέσω της εφαρμογής ενιαίων κανόνων για όλα τα πρώην ταμεία αναμένονται σημαντικές παρεμβάσεις, περιορισμοί αλλά και ανατροπές σε παροχές κυρίως σε είδος και σε χρήμα.
• Πλήρης αποσαφήνιση των προϋποθέσεων χορήγησης δεύτερης σύνταξης και δημιουργία αντίστοιχης μηχανογραφικής εφαρμογής.
• Αποσαφήνιση πλαισίου χορήγησης προσαύξησης για παράλληλο χρόνο σε απονομές σύνταξης προ και μετά τον νόμο Κατρούγκαλου.
• Δημιουργία λογισμικού για χορήγηση προσαύξησης σε απονομές μετά τον νόμο Κατρούγκαλου.
• Εκδοση υπουργικής απόφασης επίλυσης αμφισβητήσεων στις περιπτώσεις ασφάλισης με μπλοκάκι, όταν για παράδειγμα υπάρχουν αντίθετες απόψεις μεταξύ της επιχείρησης και του επαγγελματία.
• Αποκατάσταση λαθών σε ειδοποιητήρια που εκδόθηκαν μέχρι 31-12-2019, τα οποία εσφαλμένα δεν απεικόνιζαν την πραγματική ασφαλιστική υποχρέωση.
• Εκκαθάριση οφειλόμενων εισφορών για το 2019. Η μη ολοκλήρωση της διαδικασίας καθυστερεί πολλαπλώς και τη διαδικασία συνταξιοδότησης.
• Αποσαφήνιση πλαισίου νομιμοποίησης χρόνου ασφάλισης όταν έχουν καταβληθεί εισφορές χωρίς να υπάρχει ασφαλιστέα ιδιότητα. Εχει ιδιαίτερη σημασία και στον προσδιορισμό του χρόνου ασφάλισης που θα λαμβάνεται υπόψη στην ψηφιακή σύνταξη.
• Αποκατάσταση διαδικασίας και λογισμικού για καταβολή εισφορών μη μισθωτών, που συνεχίζουν προαιρετικά την ασφάλισή τους μετά την 1-1-2017.
• Δημιουργία λογισμικού για υπολογισμό ποσού σύνταξης με βάση τον νόμο Βρούτση.
• Δημιουργία λογισμικού για οφειλόμενες εισφορές μη μισθωτών, που παράλληλα έχουν και μισθωτή σχέση ή σχέση που ασφαλίζεται με το σύστημα των μισθωτών. Πρόβλημα ιδιαίτερο κυρίως για τους γιατρούς, μηχανικούς, δικηγόρους.
• Δημιουργία λογισμικού για προσδιορισμό περικοπής σύνταξης με τον νόμο Κατρούγκαλου σε απασχολούμενους συνταξιούχους που είχαν μερική απασχόληση.
• Αποσαφήνιση πλαισίου υπολογισμού ποσού σύνταξης σε εργαζομένους, σε ΝΠΔΔ (ειδικό καθεστώς ΙΚΑ).
• Ενημέρωση ασφαλιστικής ιστορίας ασφαλισμένων για την περίοδο κορωνοϊού. Αποκατάσταση λειτουργίας του συστήματος με τις ιδιαιτερότητες που προκύπτουν από τους ειδικούς τύπους ΑΠΔ που υποβάλλονταν. Εναρμόνιση περιεχομένου ΑΠΔ με δηλώσεις σε «Εργάνη».
• Ολοκλήρωση διαδικασιών προσδιορισμού πραγματικών οφειλών μη μισθωτών ασφαλισμένων που έχουν ενταχθεί στη ρύθμιση των 120 δόσεων και ακόμη δεν έχουν πλήρη αποτύπωση των εισφορών που πρέπει να καταβάλλουν. Στην ουσία δεν έχει ξεκινήσει η λειτουργία της ρύθμισης γι’ αυτούς. Ετσι, καθυστερεί και δεν μπορεί να προχωρήσει και η διαδικασία συνταξιοδότησής τους. Το πρόβλημα εμφανίζεται οξυμένο στους ασφαλισμένους του τ. ΕΤΑΑ (γιατροί, μηχανικοί, δικηγόροι).
• Θέσπιση νέου πλαισίου για ασφαλιστικές υποχρεώσεις σε περίπτωση αμοιβής με τίτλο κτήσης.
• Υλοποίηση της αυτόματης ένταξης στο καθεστώς των 120 δόσεων των παλαιών συνταξιούχων που είχαν οφειλές (άρθρ. 8 ν. 4611/2019).
• Ολοκλήρωση της αλλαγής στις συντάξεις χηρείας όπου έχει απονεμηθεί σύνταξη με ποσοστό 50%, ενώ πλέον πρέπει με 70%.
• Ολοκλήρωση της ψηφιοποίησης της ασφαλιστικής ιστορίας που είναι απαραίτητη για την ψηφιακή σύνταξη. Απαραίτητη η θέσπιση απλών και ενιαίων κανόνων.
• Αποσαφήνιση πλαισίου λειτουργίας της διαδοχικής ασφάλισης.
• Βελτίωση της οργάνωσης ΕΦΚΑ-ΕΤΕΑΕΠ με λειτουργικές δομές ενιαίου φορέα.
• Επανυπολογισμός των κύριων συντάξεων.
• Εκδοση υπουργικής απόφασης για τον υπολογισμό των επικουρικών συντάξεων μετά τον νόμο Βρούτση.
• Εκδοση υπουργικής απόφασης για τα αναδρομικά των συνταξιούχων μετά την απόφαση του ΣτΕ και την πρόσφατη νομοθετική παρέμβαση της κυβέρνησης.
• Υπολογισμός των κύριων συντάξεων με βάση τους νέους συντελεστές που καθιέρωσε ο νόμος Βρούτση τον περασμένο Φεβρουάριο.
Παρεμβάσεις σε κύριες και επικουρικές
«Αρκετά έχουν να γίνουν ακόμη στο ασφαλιστικό». Με τη φράση αυτή ο νέος υφυπουργός Εργασίας με αρμοδιότητα την Κοινωνική Ασφάλιση, Πάνος Τσακλόγλου, ανέλαβε τα νέα του καθήκοντα, ξεκαθαρίζοντας βέβαια ότι εκτός από τις αλλαγές στην επικουρική ασφάλιση, που «φωτογραφίζονται» στο πόρισμα της επιτροπής Πισσαρίδη, θα υπάρξουν παρεμβάσεις και σε άλλους τομείς του ασφαλιστικού. Το πόρισμα άλλης μιας επιτροπής… σοφών αποτελεί βέβαια μια πρώτη προσέγγιση των επερχόμενων αλλαγών. Σε αυτό θα κληθεί ο νέος υφυπουργός να θέσει την προσωπική του σφραγίδα, προωθώντας πιθανότατα έως το τέλος του έτους μια νέα μεγάλη δομική μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος, επί τη βάσει βέβαια της τελικής έκθεσης, που θα δημοσιοποιηθεί τον Σεπτέμβριο. Ηδη, πάντως, από το προσχέδιο γίνεται αντιληπτό το πλαίσιο στο οποίο θα κινηθούν οι αλλαγές.
Οι αναφορές στα υψηλά ποσοστά συνταξιοδοτικής δαπάνης (16,5% του ΑΕΠ έναντι 13,2% στην Ευρωζώνη), στο υψηλό ποσοστό κρατικής επιχορήγησης για την κάλυψη των συντάξεων (10,1% του ΑΕΠ το 2018 έναντι 3,1% του ΑΕΠ κατά μέσον όρο στην Ε.Ε.) καθώς και στην υψηλή δημόσια δαπάνη σε μισθούς και συντάξεις (28,4% του ΑΕΠ έναντι 23,1% κατά μέσο όρο στην Ευρωζώνη) προδιαγράφουν και τις επικείμενες αλλαγές.
Οπως άλλωστε επισημαίνουν οι ειδικοί, «δεν επαρκούν οριακές παραμετρικές αλλαγές», αλλά συνιστάται «ο εκσυγχρονισμός του συστήματος, ώστε η χρηματοδότησή του να μπει σε σταθερή μακροπρόθεσμη βάση, να μην δημιουργούνται αντικίνητρα στην εργασία και να αυξηθεί η ανταποδοτικότητα του συστήματος». Με το βλέμμα δε και στις δραματικές επιπτώσεις της δημογραφικής γήρανσης, προτείνουν «την ενίσχυση των κεφαλαιοποιητικών πυλώνων», ώστε να επιμεριστεί το βάρος της χρηματοδότησης των συντάξεων και ένα μέρος της να καλυφθεί από συσσωρευμένη αποταμίευση.
Ετσι, προτείνουν, μεταξύ άλλων, τον μετασχηματισμό της επικουρικής σύνταξης, που σήμερα λειτουργεί στο πλαίσιο της νοητής κεφαλαιοποίησης, σε ένα σύστημα πλήρως κεφαλαιοποιητικό. Η μεταρρύθμιση, επισημαίνουν, πρέπει να προχωρήσει τάχιστα για όλους τους νέους εργαζομένους και εθελοντικά για όσους παλαιότερους ασφαλισμένους το επιλέξουν.
Σύμφωνα με την έκθεση, επιπλέον παρεμβάσεις θα πρέπει να κινούνται στις εξής κατευθύνσεις:
Μείωση του μη μισθολογικού κόστους της εργασίας (ασφαλιστικές εισφορές). Μείωση του ανώτατου ορίου εισοδήματος (πλαφόν ασφαλιστέων αποδοχών) επί του οποίου επιβάλλονται αναλογικές ασφαλιστικές εισφορές για τους μισθωτούς εργαζομένους, ώστε να προσεγγίσει τους μέσους όρους στην Ε.Ε.
Αντικατάσταση της ποσοστιαίας εισφοράς υγείας των μισθωτών με ένα σταθερό ποσό ή ένα σύστημα λίγων κλάσεων, όπως ισχύει και με τους αυτοαπασχολούμενους. Εναλλακτικά, διατήρηση του ισχύοντος καθεστώτος αναλογικών εισφορών, αλλά με ακόμα πιο χαμηλό πλαφόν ασφαλιστέων αποδοχών υγείας. Το σχετικό κενό θα καλυφθεί από γενικά φορολογικά έσοδα.
Αναπροσαρμογή των κανόνων υπολογισμού της ανταποδοτικής σύνταξης με τρόπο που να είναι αναλογιστικά και ουσιαστικά περισσότερο ανταποδοτική. Πληρέστερη μετάβαση συντάξεων σε σύστημα τριών πυλώνων, με μείωση εισφορών και ενισχυμένους βαθμούς ελευθερίας των νοικοκυριών στη διαχείριση.