Τα επαγγελματικά συνταξιοδοτικά προγράμματα έχουν λειτουργήσει σε πολλά κράτη – μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης για πολλά χρόνια. Τα τελευταία χρόνια τα προγράμματα αυτά έχουν αυξηθεί πολύ, αλλά αυτό που έχει αυξηθεί περισσότερο από το πλήθος των προγραμμάτων είναι οι προσδοκίες που στηρίζονται σε αυτά, επειδή θεωρούνται ότι είναι η βιώσιμη απάντηση στα προβλήματα των κρατικών συνταξιοδοτικών συστημάτων.
Κάτω από το πρίσμα αυτό όλοι συμφωνούν ότι ο ρόλος των επαγγελματικών συνταξιοδοτικών συστημάτων θα συνεχίσει να επεκτείνεται και στο μέλλον. Θα πρέπει επίσης να υπογραμμιστεί το γεγονός, ότι αυτά θα παίξουν ένα ουσιαστικό συμπληρωματικό ρόλο σ’ αυτό των κρατικών συνταξιοδοτικών συστημάτων. Σκοπός των επαγγελματικών συστημάτων είναι, τα νέα αυτά συστήματα, να παρέχουν συντάξεις, που θα δίνουν τη δυνατότητα στους δικαιούχους να διατηρούν ένα ελάχιστο επίπεδο διαβίωσης συγκρινόμενο με εκείνο που είχαν πριν από τη συνταξιοδότηση.
Ο ρόλος
Θα πρέπει να γίνει σαφές ότι ο ρόλος των επαγγελματικών συνταξιοδοτικών συστημάτων στο πλαίσιο της Εθνικής Συνταξιοδοτικής Στρατηγικής δεν είναι να παρέχει απαντήσεις στα μακροοικονομικά προβλήματα, πραγματικά ή αναμενόμενα ελλείμματα, των κρατικών συνταξιοδοτικών συστημάτων. Πρωταρχικός ρόλος των επαγγελματικών συνταξιοδοτικών συστημάτων είναι να ικανοποιεί τις ανάγκες των εργαζομένων και εργοδοτών, δηλαδή να προωθεί τη κοινωνική συνοχή.
Ο ρόλος των επαγγελματικών ταμείων ποικίλλει και θα συνεχίζει να ποικίλλει από κράτος σε κράτος, όπως και η ανάπτυξή τους, γιατί πάντοτε θα είναι στενά συνδεδεμένη με το κρατικό σύστημα συνταξιοδότησης. Θα πρέπει να σημειωθεί, ότι ενώ τα επαγγελματικά συνταξιοδοτικά προγράμματα εμφανίζονται σαν η λύση των προβλημάτων, που αντιμετωπίζουν τα κρατικά συνταξιοδοτικά συστήματα, η μεθοδολογία για την ανάπτυξη αυτών είναι περίπλοκη, γιατί διέπονται από σταθερές αρχές. Η κατανόηση του ρόλου των Επαγγελματικών Συνταξιοδοτικών Συστημάτων μέσα στο κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον του κάθε κράτους σε συνδυασμό με τον ουσιαστικό διάλογο είναι οι μόνες παράμετροι που βοηθούν για τις σωστές πολιτικές αποφάσεις, που αφορούν την ανάπτυξη των συστημάτων αυτών.
Οι εκάστοτε προϋποθέσεις που τίθενται στα επαγγελματικά συστήματα παράλληλα με τον ρόλο που επιτελούν ή θα επιτελέσουν στο γενικότερο πλαίσιο του συνταξιοδοτικού συστήματος, όπως συμπληρωματική ασφάλιση της κοινωνικής ή μερική υποκατάσταση της κοινωνικής ασφάλισης καθορίζονται από τη συνταξιοδοτική στρατηγική.
Ο σπουδαίος κοινωνικός ρόλος τον οποίο ο συνταξιοδοτικός τομέας μοιράζεται μαζί με εκείνο της περίθαλψης, απαιτεί ότι οι κυβερνήσεις θα πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή σε αυτό το ζήτημα. Θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι φορείς και τα προγράμματα επαγγελματικών συνταξιοδοτικών παροχών πληρούν συγκεκριμένες προϋποθέσεις ανάλογες του ρόλου που τους έχει ανατεθεί. Σε κάθε περίπτωση όποιος και αν είναι ο ρόλος τους, για την προώθηση των επαγγελματικών συντάξεων, θα πρέπει να υπάρχει το κανονιστικό εκείνο πλαίσιο διατάξεων που θα προστατεύει τον πραγματικό τους ρόλο. Είναι ουσιώδες ότι για την υγιή ανάπτυξη του συστήματος επαγγελματικών συνταξιοδότησης θα πρέπει να υπάρχει ένα επαρκές κανονιστικό πλαίσιο πλήρως εναρμονισμένο με τους στόχους που έχουν τεθεί από την κυβέρνηση, όπως κανονιστικές διατάξεις που είναι απαραίτητες να παρέχουν σιγουριά στους δικαιούχους, προστασία των δικαιωμάτων των δικαιούχων παροχών και οικονομική διασφάλιση των συνταξιοδοτικών προγραμμάτων.
Η επάρκεια του θεσμού των επαγγελματικών συνταξιοδοτικών συστημάτων πρέπει να εξετάζεται μέσα σε ευρύτητα πνεύματος, λαμβάνοντας υπόψη και τον αναμενόμενο ρόλο των συστημάτων αυτών, σύμφωνα με τους στόχους που έχουν τεθεί στο πλαίσιο της εθνικής συνταξιοδοτικής στρατηγικής. Η επάρκεια των επαγγελματικών συνταξιοδοτικών συστημάτων δεν αφορά μόνο το επίπεδο των παροχών και των κινδύνων που καλύπτουν τα συστήματα αυτά, αλλά επίσης και το πεδίο δράσης των συστημάτων αυτών με τις διοικητικές και λειτουργικές υπηρεσίες για την κάλυψη επαγγελματικής ομάδας του πληθυσμού.
Για να κριθεί η επάρκεια του θεσμού των επαγγελματικών συνταξιοδοτικών συστημάτων θα πρέπει να έχουν γίνει κατανοητές οι βασικές έννοιες που συνιστούν αυτό, ώστε να διατυπωθεί με σαφήνεια το κανονιστικό πλαίσιο που θα τα διέπει. Δυστυχώς η Υ.Α για τους όρους λειτουργίας των ταμείων επαγγελματικής ασφάλισης μας δείχνει εντελώς το αντίθετο.
Πρέπει να γίνει σαφές και κατανοητό, ότι όλοι οι επαγγελματικοί συνταξιοδοτικοί φορείς πρέπει να πληρούν ειδικά νομικά, τεχνικά, οικονομικά, λογιστικά και διοικητικά κριτήρια για να τους επιτραπεί να λειτουργούν. Τα προσόντα και η φήμη των θεματοφυλάκων σε συνδυασμό με τη παρουσίαση ενός επιχειρηματικού πλάνου και τις αναλογιστικές αρχές που θα χρησιμοποιηθούν, πρέπει να κατατίθενται στην αρμόδια εποπτική αρχή για έγκριση.
Το συνταξιοδοτικό πρόγραμμα και κατ’ επέκτασιν το «ταμείο» θα πρέπει να αιτούνται για έγκριση, ώστε να υπάρχει συνδυασμός θεσμικών και λειτουργικών διαδικασιών. Η έγκριση ή χορήγηση της άδειας λειτουργίας σε ένα «επαγγελματικό συνταξιοδοτικό ταμείο» επιτυγχάνει την καταλληλότητα «προγράμματος» και «ταμείου». Από την άλλη μεριά θα πρέπει να υπάρχει και η κατάλληλη υποδομή υποδοχής, με συγκεκριμένο εποπτικό πλαίσιο, ώστε να ελέγχονται αυτά πάντοτε με τις αυτές αρχές.
Ικανότητα των συστημάτων
Η ικανότητά των συστημάτων αυτών να εκπληρώσουν τους σκοπούς τους πρέπει να ελέγχεται. Η επάρκεια ενός συνταξιοδοτικού προγράμματος μπορεί να ποικίλλει ανάλογα με τα άτομα, τις κατηγορίες των εργαζομένων, τους κινδύνους που καλύπτει, οι παροχές όμως σε κάθε περίπτωση πρέπει να αντιστοιχούν στις εγγυήσεις που έχουν δοθεί από το συνταξιοδοτικό πρόγραμμα.
Τα Επαγγελματικά Συνταξιοδοτικά Συστήματα αποτελούνται από:
Α. Το «συνταξιοδοτικό φορέα» για τον οποίο πρέπει να απαιτείται άδεια λειτουργίας κατά την έναρξη και εποπτεία κατά τη διάρκεια λειτουργίας του και
Β. Το «συνταξιοδοτικό πρόγραμμα» για το οποίο πρέπει να απαιτείται έγκριση κατά την έναρξη και έλεγχος κατά τη διάρκεια λειτουργίας του. Αποτέλεσμα της λειτουργίας του προγράμματος είναι η δημιουργία «Ταμείου». Το «Ταμείο» πραγματοποιεί την υλοποίηση του προγράμματος, δηλαδή είναι ένα συσσωρευμένο χρηματικό απόθεμα, από όλη τη χρονική περίοδο λειτουργίας του προγράμματος για να αντιμετωπίζονται οι στόχοι που έχουν τεθεί. Ο έλεγχος του προγράμματος είναι κυρίως νομικός, τεχνικός και οικονομικός, ενώ ο έλεγχος του «Ταμείου» είναι χρηματικός.
Πλαίσιο δεκαπέντε αρχών
Στο πλαίσιο της διεθνούς αναζήτησης για τον τρόπο οργάνωσης, λειτουργίας, εποπτείας και ελέγχου των επαγγελματικών συνταξιοδοτικών συστημάτων ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) παρουσίασε ένα πλαίσιο αποτελούμενο από δεκαπέντε αρχές, για τα επαγγελματικά συνταξιοδοτικά συστήματα, στηριζόμενες στη διεθνή του εμπειρία και λαμβάνοντας υπόψη και την οικονομική ανάπτυξη των κρατών.
Οι αρχές αυτές αφορούν και τον «Φορέα» και το «Πρόγραμμα» και το «Ταμείο», δηλαδή ολόκληρο το συνταξιοδοτικό σύστημα και είναι:
1. Επαρκές θεσμικό πλαίσιο: ένα πλαίσιο για τα επαγγελματικά συνταξιοδοτικά συστήματα πρέπει να δημιουργηθεί με ένα ευρύ, δυναμικό και ευέλικτο τρόπο, για να διασφαλίσει την προστασία των συνταξιοδοτικών παροχών των δικαιούχων, τη διαφάνεια των εργασιών των «επαγγελματικών συνταξιοδοτικών ταμείων» και τη σταθερότητα της οικονομίας σαν σύνολο.
2. Κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο για τη χρηματαγορά: μια παραγωγική και ποικίλα επένδυση των συνταξιοδοτικών αποταμιεύσεων, λόγω διασποράς του κινδύνου, απαιτεί μια καλή λειτουργία του χρηματοοικονομικού χώρου.
3. Δικαιώματα των δικαιούχων: καμία διάκριση δεν πρέπει να υπάρχει μεταξύ των μελών των επαγγελματικών συνταξιοδοτικών προγραμμάτων.
4. Επάρκεια Συνταξιοδοτικών Ταμείων: Κατάλληλη εκτίμηση επάρκειας των Επαγγελματικών Συνταξιοδοτικών Ταμείων πρέπει να σχεδιαστεί.
5. Θεσμικό σύστημα ελέγχου: ένα θεσμικό και λειτουργικό σύστημα ελέγχου νομικής, λογιστικής, τεχνικής και οικονομικής επάρκειας, καθώς και των διοικητικών κριτηρίων πρέπει να εφαρμόζονται μαζί και χωριστά στον φορέα και στο πρόγραμμα.
6. Χρηματοδότηση: τα επαγγελματικά προγράμματα πρέπει να χρηματοδοτούνται. Μηχανισμοί, που να διασφαλίζουν τη χρηματοδότηση, καθώς και την επάρκεια αυτής, πρέπει να τεθούν ανάλογα με το πρόγραμμα.
7. Τεχνικοί υπολογισμοί: κατάλληλοι υπολογιστικοί μέθοδοι για εκτίμηση των περιουσιακών στοιχείων και των υποχρεώσεων πρέπει να δημιουργηθούν και να βασίζονται στη διαφάνεια και σε συγκρισιμότητα.
8. Εποπτική Δομή: αποτελεσματική εποπτεία των συνταξιοδοτικών φορέων και προγραμμάτων πρέπει να δημιουργηθεί και εστιαστεί στη νομική και οικονομική συμμόρφωση, τον αναλογιστικό έλεγχο και τον έλεγχο των διοικούντων.
9. Εσωτερική εποπτεία: εσωτερικός κανονισμός λειτουργίας και εσωτερικός έλεγχος πρέπει να υπάρχουν.
10. Ανταγωνισμός: Κανονιστικό πλαίσιο πρέπει να δημιουργηθεί ώστε να υπάρχει μια συγκρίσιμη κατάσταση μεταξύ των διαφόρων συνταξιοδοτικών φορέων.
11. Επενδύσεις: ένα επαρκές κανονιστικό πλαίσιο για τις επενδύσεις πρέπει να δημιουργηθεί, λαμβάνοντας υπόψη την φύση των ασφαλιστικών υποχρεώσεων.
12. Μηχανισμός Ασφάλισης: δημιουργία πλαισίου για αποφυγή αφερεγγυότητας του συνταξιοδοτικού φορέα, καθώς και πλαισίου εγγυήσεων για τις παροχές του προγράμματος πρέπει να δημιουργηθούν.
13. Διαταραχές Επαγγελματικού Συνταξιοδοτικού Συστήματος: δημιουργία πλαισίου για την περίπτωση αποχώρησης μελών από το «συνταξιοδοτικό ταμείο» ή διάλυση του επαγγελματικού συνταξιοδοτικού ταμείου» κ.τλ.
14. Επιμέλεια και εκπαίδευση: το «καθήκον της επιμέλειας» και κατάλληλη εκπαίδευση πρέπει να σχεδιαστεί σε ό,τι αφορά τα κόστη και τις παροχές των συνταξιοδοτικών ταμείων. Οι δικαιούχοι πρέπει να εκπαιδευτούν, ώστε να γνωρίζουν τα δικαιώματά τους.
15. Εταιρική Διακυβέρνηση: αυτή περιλαμβάνει τις κατευθύνσεις για τη διακυβερνητική δραστηριότητα.
Οι παραπάνω αρχές αποτελούν τους ακρογωνιαίους λίθους ενός υγιούς κανονιστικού πλαισίου των Επαγγελματικών Συνταξιοδοτικών Συστημάτων, που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για τη δημιουργία των συστημάτων αυτών, υλοποιώντας την ευρωπαϊκή συνταξιοδοτική πολιτική.