Τα τελευταία χρόνια, με περιόδους εντάσεως ή υφέσεως, με κατευθυνόμενο ή μη λόγο, με τεκμηριωμένες ή μη θέσεις, με γνώση ή πλήρη άγνοια, αλλά πάντοτε με προτασσόμενο το ενδιαφέρον για τη νεολαία και το κοινωνικό σύνολο, τα Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών απασχολούν την ελληνική κοινωνία. Η ελευθερία στη πρόσβαση της γνώσης και η ιδιωτική παιδεία αντλούν τις καταβολές τους από την αρχαία Ελλάδα, όπου την πλήρη ευθύνη για την εκπαίδευση των παιδιών στα δημοκρατικά καθεστώτα (Αθήνα) την είχε η οικογένεια. Βεβαίως συναντά ο μελετητής και τον πλήρη έλεγχο της εκπαίδευσης και της αγωγής των νέων από το ίδιο το κράτος, στη Σπάρτη. Αναφέρθηκα επί τροχάδην στην κλασική αρχαιότητα για να καταδείξω, ότι παράλληλες πολιτικές παιδείας μπορούν να συνυπάρξουν με θαυμαστά αποτελέσματα.
Δεν θα αναφερθώ στο νομικό πλαίσιο, παρά μόνον στο ότι η πρόσφατη αναθεώρηση δεν τροποποιεί το άρθρο 16 του Συντάγματος και διατηρεί την έννοια της ανωτέρας και ανωτάτης εκπαίδευσης. Επιτρέπει την ίδρυση ιδιωτικών ανωτέρων σχολών 3ετούς φοιτήσεως (λειτουργούν ιδιωτικές ανώτερες σχολές πολιτιστικών ειδικοτήτων όπως θεάτρου, κινηματογράφου, σκηνογραφίας και σκηνοθεσίας, ωδεία,), οι άδειες των οποίων χορηγούνται από το υπουργείο Πολιτισμού.
Πνευματικές σχέσεις
Πολλά Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών συνήψαν πνευματικές σχέσεις (franchising) με ευρωπαϊκά και αμερικανικά Πανεπιστήμια. Η σύναψη αυτών των πνευματικών σχέσεων καθορίζουν α) το καθεστώς του οικονομικού ελέγχου, β) της υλικοτεχνικής υποδομής και γ) της πνευματικής υποδομής. Συνεπώς καθορίζονται όλες οι προϋποθέσεις λειτουργίας με στόχο υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο, με υποδομές που εξυπηρετούν την εκπαιδευτική διαδικασία, με πλήρη εφαρμογή του αγγλοσαξονικού συστήματος μεταξύ των δύο ιδρυμάτων. Την ευθύνη για την πλήρη εφαρμογή τη φέρει το συνεργαζόμενο πανεπιστημιακό ίδρυμα, το οποίο και χορηγεί τον πανεπιστημιακό τίτλο σπουδών. Ο τρόπος λειτουργίας και η εκχώρηση του πανεπιστημιακού τίτλου υπόκειται στον έλεγχο του κράτους του συνεργαζόμενου πανεπιστημίου, που, όπως προανεφέρθη, χορηγεί και τον τίτλο σπουδών. Για τα Πανεπιστήμια του Ηνωμένου Βασιλείου υπάρχει πρόσθετος έλεγχος από το συμβούλιο των Πρυτάνεων, των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων και από τον οργανισμό BAC British AccreditatioCouncil για ιδρύματα που παρέχουν πανεπιστημιακή εκπαίδευση εκτός του Ηνωμένου Βασιλείου.
Οι συνεργασίες αυτές βασίζονται σε θεμελιώδη αρχή της Ευρωπαϊκής Ενωσης για την ελεύθερη διακίνηση προσώπων και υπηρεσιών εντός της εσωτερικής αγοράς.
Ελεύθερη διακίνηση
Κατά συνέπεια ή αποδεχόμαστε την αυτοδιοίκηση και αυτοτέλεια των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, την ελεύθερη διακίνηση ιδεών, την πρόσβαση στη γνώση ή θεσπίζουμε κανόνες απολυταρχικών καθεστώτων φοβούμενοι την απόκτηση γνώσης με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Κρατικά μονοπωλιακά καθεστώτα στην εποχή της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας, ελεύθερης ηλεκτρονικής πρόσβασης, θέσπιση από το ελληνικό κράτος της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και γνώσης, μόνον υποκριτικούς προβληματισμούς μπορεί να δημιουργήσουν. Απελευθερώνοντας κρίσιμους τομείς της οικονομίας όπως είναι οι τηλεπικοινωνίες, εν μέρει η ενέργεια, οι λιμένες κ.τ.λ., δεν μπορούμε να υποστηρίζουμε με κανέναν τρόπο τον περιορισμό και τη φαλκίδευση της πνευματικής ανάτασης και το μονοπωλιακό καθεστώς του κρατισμού για ορισμένους τομείς.
Από τα εκτεθέντα, Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών νόμιμα λειτουργούν, νόμιμα παρέχουν τις γνώσεις τους, νόμιμα διδάσκουν τα γνωστικά τους αντικείμενα και νόμιμα συνεργάζονται με πανεπιστημιακά ιδρύματα του εξωτερικού. Οι προβληματισμοί και οι θέσεις, οι οποίες αμελέτητα ή κατευθυνόμενα εκτίθενται, δημιουργούν ανασταλτικούς παράγοντες για τον εκσυγχρονισμό του εκπαιδευτικού συστήματος και κυρίως για την εκπλήρωση του εθνικού στόχου, να γίνει η Ελλάδα πολιτιστικό, πνευματικό και εκπαιδευτικό κέντρο.
Μετανάστευση
Καλλιεργείται η εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση με τραγικές οικονομικές επιπτώσεις για την εθνική οικονομία και για τους Ελληνες πολίτες. Οι ελληνικές οικογένειες βλέπουν τα παιδιά τους να προσπαθούν να σπουδάσουν γνωστικά αντικείμενα εκτός επιλογής τους, μακριά από την οικογενειακή τους εστία, με το όνειρο της απόκτησης του πανεπιστημιακού πτυχίου, με επακόλουθο την τεράστια αιμορραγία στον οικογενειακό προϋπολογισμό. Οι ευπορότερες των ελληνικών οικογενειών παρέχουν τη δυνατότητα για σπουδές εκτός Ελλάδος, πολλές φορές σε αμφισβητούμενα εκπαιδευτικά ιδρύματα της αλλοδαπής, με αιμορραγία επίσης του οικογενειακού προϋπολογισμού. Υπολογίζεται ότι 65.000 Ελληνόπουλα σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο βρίσκονται εκτός χώρας. Το ισχύον εκπαιδευτικό σύστημα με το καθεστώς των εισαγωγικών εξετάσεων δημιουργεί πολυδιάσπαση και κατευθύνει τον υποψήφιο φοιτητή σε εκπαίδευση όχι της επιλογής του, αλλά των κατευθύνσεων που άλλοι του επιβάλλουν.
Εθνική οικονομία
Ποια είναι η ευαισθησία που εκφράζεται από την ελληνική Πολιτεία για τις χαμηλές εισοδηματικές τάξεις, που τα παιδιά τους θέλουν να σπουδάσουν συγκεκριμένα αντικείμενα χωρίς να διαταράσσεται ο οικογενειακός προϋπολογισμός τους; Καμία.
Τα αποτελέσματα; Τραγικά για την εθνική οικονομία και περισσότερο τραγικά για τη στελέχωση του κράτους, για την αλλαγή νοοτροπίας και προσανατολισμού. Μετά τις σπουδές τους οι αξιότεροι εξ αυτών παραμένουν στην αλλοδαπή επί σειρά ετών ή μόνιμα εγκαθίστανται, με αποτέλεσμα επιστήμονες που μπορούν να προσφέρουν στην ελληνική κοινωνία να βρίσκονται εκτός χώρας. Υπολογίζεται ότι το φοιτητικό συνάλλαγμα που δαπανάται ανέρχεται σε 1,2 δισ. ευρώ ετησίως, όταν οι ξένες άμεσες επενδύσεις το 2003 στη χώρα μας ήταν 50 εκατ. δολάρια. Αναδυόμενες οικονομικές αγορές πρώην ανατολικών κρατών φροντίζουν να σπουδάσουν τα παιδιά τους σε ευρωπαϊκά και αμερικανικά Πανεπιστήμια, με παντελή έλλειψη της Ελλάδος στην εκπαιδευτική αυτή διαδικασία και προσέλκυση αλλοδαπών σπουδαστών. Αξίες όπως η προστιθέμενη αξία της εκπαίδευσης αλλοδαπών σπουδαστών στη χώρα μας προσκρούουν σε ιδεολογήματα παρελθούσης νοοτροπίας, θεωρώντας ότι η χώρα μας θα υποστεί αλλοίωση, κάτι άλλο δεν μπορώ να σκεφτώ, για τη μη προσέλκυση αλλοδαπών σπουδαστών.
Απελευθέρωση
Στο παρελθόν υπήρχαν μεμονωμένα ιδιωτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα τα οποία εκπαίδευσαν αλλοδαπούς σπουδαστές από μεσανατολικά και αφρικανικά κράτη, μεταφέροντας το ελληνικό πνεύμα, διδάσκοντας την ελληνική κουλτούρα και γλώσσα, δημιουργώντας χιλιάδες ελληνολάτρες πρεσβευτές για τη χώρα μας, συνεισφέροντας πολύτιμο συνάλλαγμα.
Η απελευθέρωση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, είτε με τη μορφή της δραστηριότητας των Ελευθέρων Σπουδών είτε με τη μορφή της ανώτερης εκπαίδευσης θα δημιουργούσε εθνικούς πόρους για την ενίσχυση της οικονομίας μας, που προσδιορίζονται σε 1 δισ. ευρώ, κυρίως όμως θα περιορίζεται το μεταναστευτικό κύμα και θα προσέδιδε προστιθέμενη αξία με αλυσιδωτές θετικές αντιδράσεις στην εθνική οικονομία. Αγορές όπως η Κίνα, η Ινδία, το Πακιστάν, τα πρώην ανατολικά, μεσανατολικά και αφρικανικά κράτη θα προσέθεταν στο εθνικό εισόδημα και στο εθνικό ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών.
Συμφέρον της Ελλάδας, αναφέρθηκε προηγούμενα, είναι να ανοίξει τα σύνορά της και να κάνει ανταγωνιστικότερη την εκπαίδευσή της, συνεισφέροντας στην εθνική οικονομία, στην ελληνική κοινωνία, ενισχύοντας τον τομέα των υπηρεσιών.
Συγκρίνοντας το καθεστώς λειτουργίας των Ελληνικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων με το καθεστώς στην Ευρωπαϊκή Ενωση παρατηρεί κανένας ότι στα 13 από τα 15 κράτη-μέλη υπάρχει δραστηριότητα του ιδιωτικού τομέα στην ανωτέρα και ανωτάτη εκπαίδευση και σε πολλά από τα πρώην ανατολικά κράτη ιδρύονται επισήμως ιδιωτικά Πανεπιστήμια, μηδέ της Κίνας εξαιρουμένης.
Ανάπτυξη
Η αγορά εργασίας είναι ο αποδέκτης και ο σκληρός κριτής για την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, όταν λειτουργεί κάτω από ανταγωνιστικές συνθήκες και όταν δεν καλύπτει τις αδυναμίες μονοπωλιακού συστήματος. Η ανάπτυξη των ανθρωπίνων πόρων, η εφαρμογή της νέας τεχνολογίας, έδωσαν τη δυνατότητα σε όλους μας να μιλάμε για το οικονομικό ιρλανδικό θαύμα.
Οι επιχειρήσεις έχουν συνειδητοποιήσει πλήρως ότι ο εκσυγχρονισμός τους, η ανάπτυξή τους, η ανταγωνιστικότητά τους, η αύξηση της παραγωγικότητάς τους, μόνο με υψηλό ανθρώπινο δυναμικό μπορεί να επιτευχθεί.
Αυτό το υψηλό ανθρώπινο δυναμικό προσφέρεται από πολλά Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών.
Είναι πρόκληση λοιπόν για τη χώρα μας να αποδεχθεί τις συνθήκες του ελεύθερου ανταγωνισμού, να επενδύσει στην εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού, να χορηγήσει «επιταγή παιδείας» που ο αποδέκτης του θα μπορεί να την εξαργυρώνει στον δημόσιο ή ιδιωτικό τομέα εάν θέλουμε σαν κράτος και σαν πολίτες να ανταποκριθούμε στις σύγχρονες ανταγωνιστικές παγκοσμιοποιημένες συνθήκες.
(1) Ο κ. Δρακούλης Φουντουκάκος είναι γενικός διευθυντής IST Studies – ΣΒΙΕ & πρόεδρος του ΕΒΕΑ.