Με οκτώ χρόνια ανάπτυξη κοντά στο 4%, δηλαδή αρκετά πάνω από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, η Ελλάδα θα μπορούσε να έχει κάνει σημαντική πρόοδο στη μείωση του δημοσίου χρέους, που είναι από τα υψηλότερα των «15». Ομως, αυτό δεν συνέβη, τουλάχιστον όχι στον βαθμό που ήταν εφικτό. Πρόβλημα όμως υπάρχει όχι μόνο με το δημόσιο, αλλά και με το εξωτερικό χρέος. Αυτός είναι και ο κυριότερος λόγος που οι διεθνείς οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης Fitch, Moody’s και Standard & Poor’s έχουν αφήσει την Ελλάδα με αρκετά χαμηλότερη βαθμολογία σε σχέση με τις άλλες χώρες της Ζώνης του Ευρώ. H Fitch και η S&P δίνουν στο ελληνικό Δημόσιο βαθμολογία A+ ενώ η Moody’s A1, που είναι το αντίστοιχο επίπεδο στη δική της κλίμακα.
Πιο πρόσφατη και πιο εκτεταμένη έκθεση έχει δημοσιεύσει η Fitch (21 Οκτωβρίου 2003) και ακολουθούν η S&P (23 Ιουνίου 2003) και η Moody’s (Απρίλιος 2003). Οι βαθμολογίες αυτές έχουν καθοριστικό ρόλο στους όρους, πιο απλά το επιτόκιο, με το οποίο θα δανειστεί το ελληνικό Δημόσιο στις διεθνείς αγορές χρήματος και κεφαλαίου.
Τα τρία αγκάθια
«Οι μελλοντικές κυβερνήσεις θα πρέπει να κάνουν πολλά. Υπάρχει ένας αριθμός από σημαντικές μακροοικονομικές ανισορροπίες που πρέπει να αντιμετωπιστούν» τονίζει η Fitch. Πρώτο και μεγαλύτερο πρόβλημα είναι το δημόσιο χρέος, δεύτερο είναι το εξωτερικό χρέος και το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου και, τέλος, η μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού.
Το δημόσιο χρέος ξεπερνάει το 100% ως ποσοστό του Ακαθαρίστου Εγχωρίου Προϊόντος (ΑΕΠ), κάτι που συμβαίνει ακόμη μόνο για την Ιταλία και το Βέλγιο από τους «15». Υπενθυμίζουμε ότι η συνθήκη του Μάαστριχτ απαιτεί να υποχωρήσει κάτω από το 60%.
H Fitch αναλύει και το ζήτημα του εξωτερικού χρέους (δημόσιου και ιδιωτικού) που ήταν περίπου 140 δισ. δολάρια στο τέλος του 2002, ισοδύναμο με το 384% των εξωτερικών εισπράξεων. Πιο απλά χρειάζονται οι εξαγωγές τεσσάρων ετών για να το καλύψουν. Το καθαρό εξωτερικό χρέος, που είναι το μικτό μείον τις απαιτήσεις από το εξωτερικό, έφτανε τα 71 δισ. δολάρια το 2002 και αντιστοιχούσε στο 195% των εξωτερικών εισπράξεων. Τι σημαίνουν αυτά; «H Ελλάδα έχει υψηλό εξωτερικό χρέος για μια χώρα με βαθμολογία A. Αυτό το γεγονός θα περιόριζε σημαντικά τη βαθμολογία αν ήταν εκτός της Ζώνης του Ευρώ» υπογραμμίζει η έκθεση της Fitch κάνοντας εμφανές πόσο σωτήρια ήταν η ένταξη στο κοινό νόμισμα.
Σωτήριο το ευρώ
Χαμηλότερη πιστοληπτική βαθμολογία σημαίνει δανεισμό με ακριβότερο επιτόκιο για το ελληνικό Δημόσιο στις διεθνείς αγορές ομολόγων. Μάλιστα η ένταξη στο ευρώ όχι μόνο προσφέρει στη χώρα καλύτερη πιστοληπτική βαθμολογία, αλλά και την εύνοια των αγορών ομολόγων που στην πράξη δανείζει την Ελλάδα με ευνοϊκότερο επιτόκιο από αυτό που θεωρητικά αντιστοιχεί στη βαθμολογία της (σχεδόν ίδιο με την Ιταλία, που έχει βαθμολογία καλύτερη κατά δύο ολόκληρες βαθμίδες).
Δηλαδή, αποκλειστικά χάρη στο ευρώ η Ελλάδα εξοικονομεί πολλά χρήματα σε καταβολή τόκων για το υπέρογκο δημόσιο χρέος. Αν κάτι είχε πάει στραβά σε αυτήν τη διαδικασία, η κυβέρνηση θα έτρεχε τώρα να συμμαζέψει και το δημοσιονομικό έλλειμμα εξαιτίας των μεγαλύτερων τόκων που θα έπρεπε να πληρώνει κάθε χρόνο.
Υψηλή ανεργία
Αλλη αδυναμία της Ελλάδας, σύμφωνα πάντα με τη Fitch, είναι η υψηλή ανεργία, η δεύτερη μεγαλύτερη στην Ευρωπαϊκή Ενωση μετά την Ισπανία, το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και η επείγουσα ανάγκη για διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, ιδίως στην αγορά εργασίας και το ασφαλιστικό σύστημα. Οπως σημειώνει η Fitch, ξεκίνησε να βαθμολογεί την Ελλάδα με το χαμηλό BBB- το 1995 και από τότε την αναβάθμισε πέντε φορές.
Φυσικά ανάλογα είναι και τα σχόλια των άλλων δύο διεθνών οίκων στις πιο περιληπτικές εκθέσεις τους. Το βάρος του υψηλού χρέους και των τόκων ξεχωρίζει πρώτο και η S&P τονίζοντας ότι «παρά τα πρωτογενή πλεονάσματα κατά μέσο όρο 5,6% τα τελευταία πέντε χρόνια, επίμονα μεγάλες χρηματοδοτικές δραστηριότητες εμπόδισαν μια ταχύτερη πτώση του βάρους του δημοσίου χρέους». Τα πρωτογενή πλεονάσματα είναι το ισοζύγιο του προϋπολογισμού πριν συνυπολογιστούν οι δαπάνες για τοκοχρεολύσια (δηλαδή οι δαπάνες που σχετίζονται με το παρελθόν), ενώ ως «χρηματοδοτικές δραστηριότητες» περιγράφει τα δημόσια έργα.
Αλλά το δεύτερο μεγάλο πρόβλημα κατά την S&P είναι η ασθενής πειθαρχία στις δαπάνες. Χρειάζονται «βαθιές μεταρρυθμίσεις» για να σταματήσουν οι συνεχείς υπερβάσεις στο κόστος των μισθών και των συντάξεων, τονίζει ο διεθνής οίκος. Μάλιστα δεν αποφεύγει να σημειώσει ότι «οποιαδήποτε σημαντική δημοσιονομική ολίσθηση ή καθυστερήσεις στην εφαρμογή των δημοσιονομικών μεταρρυθμίσεων μπορούν να ασκήσουν καθοδική πίεση στη βαθμολογία».
Από την πλευρά της η Moody’s τονίζει ότι μοναδικός παράγοντας που θα μπορούσε να βελτίωσει τη βαθμολογία που δίνει είναι μια διατηρήσιμη και έντονη μείωση του λόγου του δημοσίου χρέους προς το ΑΕΠ. Φυσικά προειδοποιεί ότι «μια θεμελιώδης μεταβολή στις τάσεις προς μια αύξηση του χρέους γενικής κυβέρνησης» θα άλλαζε τη βαθμολογία προς τα κάτω.
Ιδιωτικές επενδύσεις
Αναφερόμενη στο ζήτημα των συντάξεων, η Moody’s τονίζει «δεν έχει αντιμετωπιστεί με έναν διεξοδικό τρόπο». Ακόμη τονίζει ότι οι δημόσιες επενδύσεις για την Ολυμπιάδα θα σταματήσουν φέτος και οι υψηλές κοινοτικές εισροές το 2006 «ενισχύοντας την ανάγκη για συνεχιζόμενες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις». Το κλειδί, κατά τη Moody’s, για την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας είναι πλέον οι ιδιωτικές επενδύσεις. Επιπλέον υπογραμμίζει το γεγονός ότι η Ελλάδα προσελκύει σημαντικά λιγότερες άμεσες ξένες επενδύσεις σε σχέση με τις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Πάντως, όπως σημειώνει στη δική της έκθεση η Fitch, η Ελλάδα αναγνωρίζεται πλέον ως μια σύγχρονη και ισχυρή χώρα. «Αλλά αυτές (οι δυσκολίες) είναι εκείνες μιας σύγχρονης ευρωπαϊκής χώρας, όπως η διατήρηση της παραγωγικότητας, της ανταγωνιστικότητας και οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Οι συντάξεις κατατάσσονται ψηλά στην ατζέντα για τα περισσότερα βιομηχανικά έθνη. Αλλά αυτά δεν είναι τα προβλήματα μιας αναπτυσσόμενης χώρας. H σύγκλιση έχει λάβει χώρα με μη ανακλήσιμο τρόπο» σημειώνει σε άλλο σημείο η έκθεση της Fitch.