Η θρησκευτική αντίληψη του κόσμου θέλει την ανθρωπότητα να έχει ζήσει την ευτυχία σε κάποιο χαμένο παρελθόν. Στον Παράδεισο ο άνθρωπος είχε τα πάντα χωρίς να καταβάλει την παραμικρή προσπάθεια. Ομως η έκφραση της ερωτικής επιθυμίας μάς έδιωξε από τον κόσμο του Παραδείσου. Και έκτοτε αναγκαζόμαστε να εργαζόμαστε, συχνά σκληρά, συχνά σε συνθήκες αντίξοες, με εργαλεία πολύπλοκα και ιδίως σε κοινωνικά πλαίσια πολυσύνθετα, κατά κανόνα άδικα.
Αυτή η ωραία εικόνα για τη χαμένη υλική ανεμελιά των ανθρώπων περικλείει μια καλά κρυμμένη διαμαρτυρία για το γεγονός ότι το ανθρώπινο είδος, ως το πλέον απροσάρμοστο μεταξύ όλων των ειδών στο φυσικό περιβάλλον, είναι υποχρεωμένο από καταβολής να εργάζεται προκειμένου να μεταπλάθει τη φύση ώστε να ικανοποιεί τις ανάγκες του. Και οι ανάγκες του είναι αενάως επεκτάσιμες, ιδίως όμως από την εποχή της εγχρήματης οικονομίας.
Η εργασία για τη μεταποίηση της φύσης είναι δράση που αντανακλάται στην εν γένει κοινωνική οργάνωση. Και η οικονομική επιστήμη που δεν στηρίζεται αποκλειστικά στους ποσοτικούς δείκτες χρηματικών εισροών/εκροών, ορίζει το επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης με βάση το γενικό επίπεδο πολυπλοκότητας της κοινωνικής οργάνωσης στο πλαίσιο της οποίας πραγματοποιείται η κάθε είδους εργασία. Ορίζεται φυσικά και από τον βαθμό αποδέσμευσης της παραγωγής από τη φύση, όπως είναι η βιομηχανία και ακόμη περισσότερο οι υπηρεσίες κεφαλαίου, αλλά και από την πολυπλοκότητα των εργαλείων – από το πρώτο ρόπαλο ώς την πληροφορική.
Η οικονομική επιστήμη είναι και αυτή μία μέθοδος πρόσληψης μιας όψης της πραγματικότητας των κοινωνιών, όψης όμως κρίσιμης. Και όπως κάθε θεμελιακή ερμηνεία της κοινωνικής πραγματικότητας, απορρέει από διαπάλη και ταυτοχρόνως την προκαλεί. Από την έποψη του επιστημονικού πολιτισμού, το θεμελιώδες είναι ακριβώς η διαπάλη ιδεών, επειδή αυτή είναι η ενέργεια που τροφοδοτεί ιστορικά την αναδημιουργία της κάθε επιστήμης.
(1) O κ. Πέτρος Πιζάνιας είναι καθηγητής Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο.