Το κείμενο αυτό είναι σχεδόν ιδιωτικής χρήσης. Απευθύνεται κατ’ αρχάς σε καμιά τριανταριά άτομα, επομένως η ανάγνωσή του είναι απολύτως προαιρετική για τους υπόλοιπους. Ακούγεται θρασύ και αλαζονικό, αλλά οφείλω να είμαι ειλικρινής απέναντί σας, πριν καταναλώσετε άδικα τον χρόνο σας στις επόμενες γραμμές. Βλέπετε, η στήλη έχει την τάση να πηγαίνει ενάντια στο ρεύμα της εποχής. Ενώ ιδιωτικοποιείται κάθε τι δημόσιο, έγω έχω επιλέξει να δημοσιοποιώ ό,τι ιδιωτικό. Ενα μέρος τους, τουλάχιστον.
Δεν είμαι πολύ σίγουρος ότι σας είναι πολύ χρήσιμο αυτό. Ενδεχομένως, για ορισμένους να είναι διασκεδαστικός ο τρόπος που η «κρυφή κάμερα» της στήλης εκθέτει συχνά πυκνά τις βαρετές περιπέτειες, τις υπαρξιακές ανησυχίες, τις προσωπικές αγωνίες και τις ακροβατικές σχέσεις του γράφοντος με συγγενείς, φίλους, συναδέλφους και εχθρούς (αν έχω απ’ αυτούς). Σήμερα, θα σας μιλήσω για τους φίλους μου. Ερήμην τους.
Προ ημερών, η Δώρα επέλεξε να γιορτάσει με γενναιότητα τα πενήντα της. Τα γιόρτασε με τους φίλους της, τους περισσότερους λίγο πριν ή λίγο μετά αυτό το τρομοκρατικό κατώφλι του χρόνου. Σβήνοντας τα κεράκια -παρ’ ότι δεν υπήρχαν κεράκια αλλά ένα πελώριο, περήφανο «50» καρφωμένο σε μια τούρτα με πενήντα φράουλες- διακήρυξε προς όλους ότι δεν μετανιώνει για τίποτα. Οι παριστάμενοι, που κάλυπταν σχεδόν όλη την γκάμα των ηλικιών από τα 6 μέχρι τα 56, παρακολούθησαν τη διακήρυξη με διαφορετικές αντιδράσεις. Οι συνομήλικοι με στωικότητα, οι λίγο νεότεροι με ανακούφιση, οι έφηβοι με ειρωνικά χαμόγελα, η Βέρα (η μικρότερη) με απογοήτευση, γιατί απλώς η τούρτα δεν είχε κεράκια.
Για τι να μετανιώσει η Δώρα; Με τα κριτήρια της εποχής, όπως και οι περισσότεροι από εμάς τους φίλους της, εντάσσεται στη «Διεθνή των Αποτυχημένων». Δεν έκανε λαμπρή καριέρα, δεν πούλησε ακριβά τον εαυτό της και τα ταλέντα της, δεν διαχειρίστηκε εξουσία, δεν έκανε πολλά λεφτά, δεν απέκτησε δημοσιότητα, δεν είναι μια TV persona. Στην κλίμακα της επιτυχίας 0 έως 10, παίρνει και αυτή κάτω από τη βάση.
Στην κλίμακα της κοινωνικής ανέλιξης, επίσης, δεν έχει να επιδείξει υψηλές επιδόσεις. Με κανένα τρόπο δεν αποδεικνύει τον κανόνα ότι σε μια κοινωνία και οικονομία ευκαιριών, οι ικανοί οφείλουν να διατρέχουν την ταξική κλίμακα από κάτω προς τα πάνω, ώστε ακόμη κι αν στα είκοσί τους δεν είναι παρά φτωχοδιάβολοι της μισθωτής εργασίας, στα 50 τους να έχουν τουλάχιστον μια θέση στην άνεση της μεσαίας τάξης, είτε ως επιχειρηματίες, είτε ως εισοδηματίες, είτε ως συνετοί αποταμιευτές και στα 80 τους να είναι Τζορτζ Σόρος.
Επίσης, με βάση το κυρίαρχο κριτήριο του Τσόρτσιλ, που όρισε ότι ο μέσος άνθρωπος οφείλει, προϊούσης της ηλικίας του, να κινείται από αριστερά προς τα δεξιά, η συμπεριφορά της Δώρας προδίδει μιαν απαράδεκτη προσκόλληση στο ένα άκρο της πολιτικής και ιδεολογικής κλίμακας. Οπως άλλωστε μας διακήρυξε, εξακολουθεί να πιστεύει ότι μπορούμε ν’ αλλάξουμε τον κόσμο. Αυτό μπορούσε να το λέει και να το διακηρύσσει με άνεση προ εικοσαετίας, όπως οι περισσότεροι από μας, ενταγμένοι τότε στα προστατευτικά κουκούλια κομμάτων και οργανώσεων. Αλλά σήμερα, με διακηρυγμένο το τέλος της ιστορίας, της πάλης των τάξεων και της συλλογικότητας, είναι επιεικώς απαράδεκτη η επιθυμία να αλλάξεις τον κόσμο. Αντ’ αυτού, μπορείς απλώς να τον μεταρρυθμίσεις, να τον εκσυγχρονίσεις, να τον αναδιαρθρώσεις, να τον απορρυθμίσεις ή να τον εξαρθρώσεις εντελώς.
Οπως αντιλαμβάνεστε, η Δώρα ανήκει στη γενιά των ανθρώπων που έθρεψαν και τράφηκαν από την πολιτική πανδαισία της δεκαετίας του ’70, στην έκρηξη των οραμάτων και των ιδεών. Ημασταν πολλοί ή λίγοι τότε; Είχαμε την εντύπωση ότι ήμασταν πολλοί, ένα ρεύμα που βάσιμα προσδοκούσε να γίνει κάποτε πλειοψηφικό, όχι μόνο στα αμφιθέατρα και στις νεολαιΐστικες οάσεις, αλλά σε όλη την κοινωνία. H στατιστική μάς διέψευδε συστηματικά, αλλά εμείς την αγνοούσαμε πεισματικά, από αφέλεια ή υπεραισιοξία (ανήκαμε, βλέπετε, σ’ ένα χώρο όπου ο πεσιμισμός θεωρούνταν θανάσιμο αμάρτημα. H δημιουργική λογιστική κάθε αναμέτρησης απέδιδε πάντα πολιτικό πλεόνασμα). Είχαμε μάθει να απεχθανόμαστε τις συνθέσεις και τις επιμειξίες, τα μάτια μας ξεχώριζαν μόνο τα βασικά χρώματα κι αδυνατούσαν να πιάσουν τις διαβαθμίσεις, υπερασπιζόμασταν με πάθος την καθαρότητά μας, μέχρι που γίναμε κι εμείς θύματά της. Δηλώναμε αλλεργικοί στην εξουσία, αλλά αποδεχόμασταν πειθήνια την εξουσία που ορθωνόταν στην πολιτική μας νησίδα, με όλες τις αθλιότητες, τους διαγκωνισμούς, τα συντροφικά μαχαιρώματα και τους κανιβαλισμούς κάθε εξουσίας. Μετά άρχισαν τα χαστούκια και οι ηχηρές διαψεύσεις, η απογοήτευση, η αποσύνθεση, η φυγή ή ο διωγμός. Εμείς το ζούσαμε δραματικά, ένα τρίτος ίσως απλώς έκανε πλάκα μαζί μας, αλλά εδώ που τα λέμε η αλλαγή του τοπίου ήταν πράγματι τρομακτική. Μια παγκόσμια γεωπολιτική ανατροπή που έφερε σε κατάσταση σύγχυσης και κατάρρευσης κράτη, μηχανισμούς εξουσίας, κόμματα, κινήματα, ρεύματα, ομάδες, φράξιες, άτομα. Ξαφνικά, χιλιάδες άνθρωποι στο μεταίχμιο νιότης και ωριμότητας αποδεσμεύθηκαν μαζικά από το πλαίσιο της στράτευσης, διασκορπίστηκαν σε κάθε κατεύθυνση του κοινωνικού σύμπαντος, χωρίς την ασφάλεια της ομάδας, χωρίς κοσμοθεωρητικές βεβαιότητες, χωρίς εφόδια για ομαλή προσαρμογή στην κοινωνία-αγορά που μέχρι τότε προκλητικά αγνοούσαν.
Κανείς δεν πήγε χαμένος. Οι περισσότεροι επέδειξαν μιαν αξιοθαύμαστη προσαρμοστικότητα και ικανότητα επιβίωσης. Αλλος ανασύροντας απ’ τα συρτάρια το ξεχασμένο ταξικό του διαβατήριο, άλλος αξιοποιώντας προσόντα και δεξιότητες που απέκτησε σε ακαδημαϊκά ή και κομματικά έδρανα, άλλος καταθέτοντας τα αγωνιστικά του πιστοποιητικά στα γραφεία της φαιοπράσινης εξουσίας, άλλος μεταλλάσσοντας σε επιχειρηματική διοίκηση τα μαθήματα κομματικού μάνατζμεντ που είχε λάβει, κι άλλος κάνοντας απλώς αυτό που κάνει από καταβολής καπιταλισμού κάθε άνθρωπος που θέλει να επιβιώσει σε ένα άκρως ανταγωνιστικό περιβάλλον με τη δουλειά του και τα προσόντα του. Κανέναν δεν κρίνουμε, κανέναν δεν επικρίνουμε, κανείς δεν είχε λόγο να δώσει λόγο σε κανένα. Ωστόσο, αν επιχειρήσει κανείς τον απολογισμό, σ’ αυτό το κατώφλι της «μέσης ηλικίας» γι’ αυτή τη γενιά, θα διαπιστώσει απλώς ότι απ’ όλες τις «θεμελιώδεις αρχές» που διέθεταν (τις θεμελιώδεις αρχές του ιστορικού υλισμού, της διαλεκτικής, του μαρξισμού – λενινισμού, του μαοϊσμού, του τροτσκισμού, του ρεφορμισμού, του αναρχοσυνδικαλισμού και όλων των -ισμών που άνθησαν στα αριστερά του πολιτικού φάσματος), κάποιες άλλες θεμελιώδεις αρχές έπαιξαν ρόλο στις ατομικές διεξόδους που έδωσε καθένας στο συλλογικό αδιέξοδο.
Αν η Δώρα στα πενήντα της δεν περνάει την καθιερωμένη «κρίση μέσης ηλικίας», αν δεν μετανιώνει για τίποτα, αν αισθάνεται πλήρης και χρήσιμη στη γωνιά που επέλεξε, αν δεν πάσχει από χαμηλή αυτοεκτίμηση, αν δεν αισθάνεται αποτυχημένη (με τη δική μας, αντίστροφη κλίμακα επιτυχίας, παίρνει τουλάχιστον 9), αν δεν πιστεύει ότι μαζί με τους ανθρώπους εφθάρησαν ανεπανόρθωτα και τα συλλογικά οράματα, είναι γιατί κάποιες άλλες «θεμελιώδεις αρχές» έδειξαν αντοχή στον χρόνο: ανθρωπιά, αλληλεγγύη, φιλία, αμφιβολία, ανησυχία, περιέργεια. Δεν ξέρω αν το υπόστρωμα αυτών των αρχών είναι κοσμοθεωρητικό ή βρίσκεται απλώς στο DNA μας και σ’ αυτό που ονομάζουμε προσωπικότητα. Μπορεί απλώς να φταίνε οι ιδεολογικά ανυποψίαστοι γονείς, που εκτόξευαν απελπισμένα συμβουλές και αξίες σε οργισμένους εφήβους, ανίδεοι ότι τελικά έπιαναν τόπο. Μυστήριο, ας το λύσουν άλλοι, μου αρκεί που η μικρή «φράξια των φίλων» άντεξε και στην κρίση της μέσης ηλικίας.
Κεράκια, όπως είπα, δεν σβήσαμε, φάγαμε την τούρτα (η Βέρα με περίσσεια όρεξη, έφαγε μέχρι και το φουστάνι της), τσιμπήσαμε finger food, ήπιαμε κρασί, η Δώρα μάς διάβασε απόσπασμα απ’ την «Ελένη», ενώ τα μικρά ακούγανε Deep Purple (μα πού τους ήξεραν;) και σήμερα, αν όλα πάνε καλά, θα είμαστε κάπου στον Κορινθιακό. Τελευταία συνάντηση της σεζόν. Ποιος νάναι ο επόμενος που κλείνει τα πενήντα; Εγώ, αργώ…