Ενα νέο μοντέλο ενίσχυσης, αλλά και αποτελεσματικότερης παρακολούθησης, της έρευνας και τεχνολογίας στην Ελλάδα προωθεί η κυβέρνηση. Κύριος στόχος είναι η αποφυγή της σπατάλης κοινοτικών και εθνικών πόρων που συνέβη κατά κόρον στο παρελθόν, αλλά και η χρηματοδότηση πρωτοβουλιών που ενισχύουν ουσιαστικά την έρευνα και την καινοτομία. O γενικός γραμματέας Ερευνας και Τεχνολογίας Γιάννης Τσουκαλάς υποστηρίζει ότι το νέο σύστημα θα ακολουθεί το ολλανδικό και ιρλανδικό μοντέλο, το οποίο προβλέπει οριζόντια και διακριτή οργάνωση στη διαχείριση της έρευνας (R&D).
Κατά τον κ. Τσουκαλά, η ενίσχυση της έρευνας και καινοτομίας, αλλά και η μεγαλύτερη διείσδυση των νέων τεχνολογιών στην ελληνική κοινωνία απαιτεί τομές που δεν περιορίζονται στο επίπεδο διαχείρισης των παχυλών κοινοτικών κονδυλίων. Ξεκινά από παρεμβάσεις στο εκπαιδευτικό σύστημα και καταλήγει στη δημιουργία οργάνων που θα χαράσσουν πολιτική, στην ουσιαστική απελευθέρωση της εγχώριας τηλεπικοινωνιακής αγοράς και στη δημιουργία κουλτούρας καινοτομίας στις επιχειρήσεις.
Η Γενική Γραμματεία Ερευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ) έχει διαχειριστεί τα τελευταία χρόνια δεκάδες εκατομμύρια ευρώ, στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών προγραμμάτων για την ενίσχυση της έρευνας, με πενιχρά αποτελέσματα στην παραγωγή καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών. «O ανάδοχος αρκετών έργων έπαιρνε επιδότηση εκατομμυρίων ευρώ, χωρίς να υποχρεώνεται να καταθέσει εγγυητική επιστολή ή προκαταβολή της δικής του συμμετοχής», λέει ο κ. Τσουκαλάς. «Τίποτα δεν αποτυπώνεται και κανείς δεν είναι υπόλογος για τίποτα».
Ο ίδιος επισημαίνει ότι το σημερινό σύστημα «πάσχει σε όλα τα επίπεδα». Κατά τον κ. Τσουκαλά υπήρχαν πολλές αστοχίες στις προκηρύξεις των σχετικών έργων, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις «αδρά στο φόντο (σ.σ. των προκηρύξεων) φιλοτεχνούνται τα πορτρέτα των υποψηφίων αναδόχων». Αντίστοιχα προβλήματα παρατηρούνται και στις αξιολογήσεις των υποψηφίων έργων, ενώ μέσω των συμβάσεων «τυλίγουν το δημόσιο σε μια κόλλα χαρτί». Οταν η νέα ηγεσία της ΓΓΕΤ προχώρησε σε αλλαγή των συμβάσεων, καταγράφηκαν περιπτώσεις όπου οι ανάδοχοι προγραμμάτων δεν εμφανίστηκαν για να τις υπογράψουν, αν και αφορούσαν επιδοτήσεις αρκετών εκατομμυρίων ευρώ.
Αλλά και στην τελική φάση των έργων, όπου οι υπηρεσίες της ΓΓΕΤ έπρεπε να συντάξουν τα τεύχη παραλαβής των ερευνητικών έργων, «κατέβαινε ο πήχυς της ποιότητας, ενίοτε λόγω του άγχους της απορρόφησης κονδυλίων». Τότε, λέει ο κ. Τσουκαλάς, «πάθαινε σοβαρή ζημιά το ήθος των συμβαλλομένων»… H ΓΓΕΤ, με τη σημερινή της μορφή αποδείχθηκε επιεικώς ανεπαρκής στην ουσιαστική στήριξη της έρευνας και τεχνολογίας στην Ελλάδα. Εξάλλου περιορίζεται σε διαχειριστικό ρόλο, με τις αρμοδιότητες για τη χάραξη στρατηγικής στο χώρο της τεχνολογίας να είναι διάσπαρτες σε πλήθος υπουργείων και υπηρεσιών του Δημοσίου.
Είναι χαρακτηριστικό ότι η ΓΓΕΤ, παρότι διαχειρίζεται εκατομμύρια ευρώ, δεν διαθέτει σήμερα ολοκληρωμένο πληροφοριακό σύστημα, γεγονός που κατά τον κ. Τσουκαλά «ήταν εκ του πονηρού». «Θα μπορούσα εγώ και επτά φοιτητές μου να υποβάλλουμε το ίδιο έργο για χρηματοδότηση στις οκτώ διαφορετικές διευθύνσεις της ΓΓΕΤ. Θα εγκρινόταν, αρκεί να είχαμε αλλάξει τον τίτλο», λέει ο ίδιος.
Το παράδειγμα της Ιρλανδίας, της Ολλανδίας και της Φινλανδίας
«Το πλείστο των ευρωπαϊκών χωρών διαθέτουν και υπουργείο Ερευνας και Τεχνολογίας, για τον καθορισμό της πολιτικής, και γενικές γραμματείες για τη διαχείριση των στρατηγικών που υιοθετούνται», επισημαίνει ο κ. Τσουκαλάς. Στην ουσία η ΓΓΕΤ αποτελεί «το πολιτικό ερείπιο» του υπουργείου Ερευνας και Τεχνολογίας που ιδρύθηκε το 1985 στην Ελλάδα, αλλά είχε διάρκεια ζωής μόνο λίγους μήνες. Ξεχασμένη σε ένα παλιό κτίριο της Ασφάλειας.
Σύμφωνα με τον γενικό γραμματέα Ερευνας και Τεχνολογίας «πρέπει να εξασφαλίσουμε ότι οι πόροι του Δημοσίου για έρευνα και ενίσχυση της καινοτομίας είναι ισότιμα προσιτοί σε όλους τους Ελληνες που έχουν τα προσόντα να τους χρησιμοποιήσουν». Προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση κινείται και το νέο πλαίσιο για τη στήριξη της έρευνας στην Ελλάδα, το οποίο αναμένεται να είναι νόμος του κράτους σε λίγους μήνες.
Με βάση και το παράδειγμα της Ιρλανδίας, της Ολλανδίας και της Φινλανδίας, προβλέπεται κατ’ αρχήν η σύσταση διυπουργικής επιτροπής υπό τον πρωθυπουργό και τη συμμετοχή άλλων φορέων (επιχειρήσεων, ακαδημαϊκών κ.λπ.) που θα χαράσσει την κεντρική πολιτική για την έρευνα. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, δημιουργείται συνοντιστικό όργανο με τη συμμετοχή των αρμοδίων υπουργείων και τεχνοκρατών, το οποίο αναλαμβάνει να υλοποιήσει την πολιτική. Τρίτον, ένας οργανισμός, όπως η ΓΓΕΤ, θα έχει διαχειριστικό ρόλο στην παρακολούθηση, παράλληλα με θεματικές επιτροπές οι οποίες αξιολογούν τις προτάσεις που υποβάλλονται προς χρηματοδότηση. Το σύνολο του συστήματος θα αξιολογείται κάθε τρία χρόνια από ανεξάρτητους ειδικούς οι οποίοι θα προέρχονται από το εξωτερικό. Κατά τον κ. Τσουκαλά, η περιορισμένη εξοικείωση των Ελλήνων με τις νέες τεχνολογίες, η χαμηλή διείσδυση του Διαδικτύου και των υπολογιστών αντικατοπτρίζει το έλλειμμα στρατηγικής που παρατηρείται εδώ και δεκαετίες στο συγκεκριμένο τομέα. Οπως λέει, «αν κάποιος επισκεφθεί σήμερα το αεροδρόμιο της Στοκχόλμης (σ.σ. παρέχει πλήρως αυτοματοποιημένες υπηρεσίες, με χρήση ειδικών καρτών κ.λπ.), θα αντιληφθεί ότι οι πάντες οφείλουν να διαθέτουν στοιχειώδη εξοικείωση με την τεχνολογία». «H κοινωνία του αύριο είναι μια κοινωνία με υψηλούς δείκτες τεχνολογικής εξέλιξης και πολιτιστικού περιεχομένου και το κράτος καλείται να εφοδιάσει τους πολίτες του με τις τεχνολογικές και πολιτιστικές δεξιότητες που θα τους επιτρέψουν να επιβιώσουν σε ένα ολοένα και πιο πολύπλοκο τεχνολογικό περιβάλλον».
Ο γενικός γραμματέας Ερευνας και Τεχνολογίας συμμετέχει και στην Επιτροπή Πληροφορικής που συνέταξε το σχέδιο για την ψηφιακή στρατηγική της Ελλάδας για την περίοδο μέχρι το 2013. «Για πρώτη φορά υπάρχει κάτι τέτοιο, επισημαίνει. Στην ερώτηση για τις καθυστερήσεις που παρατηρούνται στην προώθηση των έργων πληροφορικής στο Δημόσιο απαντά ότι «έχουμε μαύρη αντίδραση», εννοώντας τους θύλακες που δεν έχουν κανένα λόγο να στηρίξουν τον εκσυγχρονισμό υπουργείων ή υπηρεσιών.