Τα ανέκδοτα με τον Καραγκιόζη και τους Καραγκιόζηδες τ’ ακούσαμε και τα διαβάσαμε κατά κόρον, σε όλες τις δυνατές εκδοχές τα τελευταία εικοσιτετράωρα. Θεωρητικά, ο άλλοτε δημοφιλής χάρτινος πρωταγωνιστής του Θεάτρου Σκιών μπορεί να ελπίζει σε μια νέα περίοδο ακμής και δόξας. Μπορεί να γίνει τόσο της μόδας, ώστε ακόμη και ο Καπουτζίδης και το «Παρά πέντε» του να αισθάνονται απειλούμενοι. Ισως ο Καραγκιόζης είναι το τηλεοπτικό σουξέ της επόμενης τηλεοπτικής σεζόν. Η εκδίκηση του μπερντέ έρχεται άλλωστε και φθηνά. Δεν πληρώνεις τις βεντέτες.
Αλλά αυτό είναι μόνο θεωρητικό ενδεχόμενο. Παρ’ ότι ο μέσος πολιτικός προσφέρεται εδώ και χρόνια αφιλοκερδώς ως ανταγωνιστής των επαγγελματιών τι-βι περσόνα (ηθοποιών, άνκορμεν, παρουσιαστών, σόουμεν κ.λπ.), δεν έχει αποδειχθεί μέχρι στιγμής ως το κατεξοχήν ανταγωνιστικό τηλεοπτικό προϊόν. Αυτοπροσφερόμενος ως Καραγκιόζης δηλαδή, σπανίως αποφέρει ελκυστικές τηλεθεαματικές επιδόσεις. Οι εξαιρέσεις λίγες και ακραίες. Προϋποθέτουν ανελέητο φραστικό (ή και κυριολεκτικό) στριπτίζ. Αλλά οι προσφερόμενοι πολιτικοί πλέον είναι λίγοι. Εχουν σφίξει το κομματικά λουριά, και όποιος είν’ έξω απ’ το μαντρί τον τρώει ο λύκος, όπως θα ‘λεγε και ένας αείμνηστος.
Αλλά ακόμη και αν τις ιμιτασιόν προσομοιώσεις του Καραγκιόζη τις υποκαταστήσει ο ορίτζιναλ χάρτινος ήρωας του Θεάτρου Σκιών, δεν έχει καμιά προοπτική επιτυχίας στην τηλεοπτική αγορά. Ο Καραγκιόζης είναι ένας «loser», ένας αποτυχημένος, έστω και αισιόδοξος. Καθόλου κατάλληλη φιγούρα για την τηλεοπτική πατίνα της ευδαιμονίας.
Βλέπετε, η επιστροφή στο προσκήνιο του θρυλικού ήρωα, οφείλεται σε μια παρεξήγηση. Ή σε άγνοια. Προφανώς, οι προσλαμβάνουσες του υπουργού που χρησιμοποίησε τον όρο, είναι ελλειμματικές όσον αφορά το Θέατρο Σκιών. Μπέρδεψε τον Καραγκιόζη με το Χατζηαβάτη, τον Πασά με τον Μπαρμπα-Γιώργο και τον Βεληγκέκα με τον Σιορ Διονύση. Ο Καραγκιόζης έγινε θύμα μιας ιστορικής απάτης. Οι πολιτικοί δεν δικαιούνται να συγκρίνονται μαζί του. Αυτό αδικεί και τον Καραγκιόζη και εμάς, τους φυσικούς απογόνους του (μισθωτούς σκλάβους, ανέργους, νεοπένητες ή υπερχρεωμένους νεόπλουτους). Οι πολιτικοί μπορεί να συγκρίνονται με άλλους ήρωες του Θεάτρου Σκιών. Με τον Πασά, τον Βεληγκέκα, τον Νιόνιο. Και κυρίως με τον Χατζηαβάτη.
Επιτρέψτε μου μια μικρή αποκατάσταση της αλήθειας, που άλλωστε είναι διαθέσιμη ακόμη και στις παιδικές εγκυκλοπαίδειες, χρήσιμες ακόμη και σε υπουργούς. Η επικρατέστερη εκδοχή για τον αρχικό θρύλο του Καραγκιόζη είναι ότι ήταν μάστορας. Ο Χατζηαβάτης ήταν εργολάβος που ανέλαβε να χτίσει το σεράι του πασά της Προύσας. Και προσέλαβε ως αρχιμάστορα τον Καραγκιόζη. Ο Καραγκιόζης όμως δεν ήταν και τόσο του ωραρίου, του προγράμματος και των χρονοδιαγραμμάτων. Τις συμβάσεις τις έγραφε στα παπούτσια που δεν διέθετε. Τη γλεντούσε τη δουλειά και φρόντιζε να διασκεδάζει και τους λοιπούς μαστόρους με τα καλαμπούρια του. Η παράδοση του μεγάρου καθυστερούσε (μπορεί η ανάθεση να μην είχε γίνει με μαθηματικό τύπο ή μειοδοτικό διαγωνισμό, ωστόσο η συμφωνία τις είχε τις ρήτρες της – και δη αιματηρές), ο πασάς ζητούσε τον λογαριασμό από τον εργολάβο Χατζηαβάτη και αυτός κάρφωσε τον Καραγκιόζη ως υπαίτιο της καθυστέρησης. Οπότε ο πασάς πήρε το κεφάλι του Καραγκιόζη (τόσο αυστηρές ήταν οι ρήτρες στις συμβάσεις των δημοσίων έργων εκείνη την εποχή). Ακολούθησε λαϊκή κατακραυγή, ο ρουφιάνος Χατζηαβάτης πλημμύρισε από τύψεις και προς τιμήν του νεκρού φίλου του (α! όλα κι όλα· η δουλειά-δουλειά και η φιλία-φιλία) τον έκανε φιγούρα του Θεάτρου Σκιών για να τον παραδώσει έτσι, άσπιλο και δικαιωμένο στην αιωνιότητα. Τι ωφέλησε αυτό τον Καραγκιόζη, δεν μπορώ να σας πω μετά βεβαιότητος. Την υστεροφημία του υποθέτω.
Επομένως, το πρόβλημα στην ιστορία δεν είναι ο Καραγκιόζης – μπορεί να ήταν λίγο τεμπέλης, κατεργάρης, καλαμπουρτζής, αλλά τη δουλειά αργά ή γρήγορα θα την έκανε. Το πρόβλημα ήταν ο «φίλος» Χατζηαβάτης. Ασπόνδυλος, οσφυοκάμπτης, κόλακας, γλείφτης και κολλητός της εξουσίας. Οι καραγκιοζοπαίχτες των νεότερων χρόνων έκαναν φιλότιμες προσπάθειες να αποκαταστήσουν την ισορροπία ανάμεσα στους ρόλους των δύο παράδοξων φίλων, δίνοντας λίγη περισσότερη εξυπνάδα στον Καραγκιόζη και προσθέτοντας αφέλεια στον Χατζηαβάτη που πάντως παρέμεινε σε όλες τις ιστορίες ένας ήρωας αμφιλεγόμενος, διπρόσωπος, που πατούσε σε δυο βάρκες: εκ δεξιών στο σεράι του πασά και εξ αριστερών στην παράγκα του Καραγκιόζη. Αυτή ήταν η ταξική γεωγραφία στη σκηνή του Θεάτρου Σκιών για τουλάχιστον ενάμιση αιώνα. Παρότι όλα κατέληγαν σ’ ένα χάπι έντ κοινωνικής ειρήνης και ταξικής συνεργασίας, για το κοινό του Καραγκιόζη, άκληρους αγρότες της υπαίθρου ή ανυποψίαστους προλετάριους της πόλης, επιφυλασσόταν τουλάχιστον η ηθική ικανοποίηση ότι ο ξυπόλητος ήρωας κατάφερνε να επιβιώσει (τουλάχιστον γλιτώνοντας την τιμωρία) ακόμη και όταν επιχειρούσε να εξαπατήσει την εξουσία (τον πασά), το όργανο της δημόσιας τάξης (τον Βεληγκέκα), τον εύπορο γαιοκτήμονα (τον Μπαρμπα-Γιώργο), τον τοκογλύφο-τραπεζίτη (τον Εβραίο) ή τον ξεπεσμένο ευπατρίδη (τον σιορ Διονύση). Το πλεόνασμα ευφυΐας του ήταν το μοναδικό αντιστάθμισμα στο πλεόνασμα πλούτου που έρρεε ανάμεσα στο σεράι του πασά, στο δισάκι του μπαρμπα-Γιώργου, στο πουγκί του Εβραίου ή στη ρεντικότα του Νιόνιου. Ο Χατζηαβάτης, αντιθέτως, ένας Ιανός της διαπλοκής, έμενε ηθικά εκτεθειμένος, σαν γλοιώδες τσιράκι της εξουσίας που εναλλασσόταν στους ρόλους του ντελάλη, του μεσίτη, του μεσάζοντα ή του εργολάβου του πασά. Να θέλει, παρ’ όλα αυτά, να είναι και ο στενότερος φίλος του Καραγκιόζη, ε, αυτό πήγαινε πολύ. Εξ ου και οι καρπαζιές που πέφταν σύννεφο από τη μακρά χείρα του ξυπόλητου και μονίμως πεινασμένου ήρωα.
Το πρόβλημα σε αυτή την κοινωνική ισορροπία ήταν πάντα οι Χατζηαβάτηδες. Και το πρόβλημά μας ακόμη και σήμερα είναι ότι σπανίζουν οι Καραγκιόζηδες -με αυτήν την ιδιότυπη, λαϊκή αντίληψη περί αναδιανομής του πλούτου (έστω και διά της μικρο-απάτης)- αλλά αφθονούν οι Χατζηαβάτηδεες σε όλους τους εναλλακτικούς τους ρόλους.
Του πολιτικού-ντελάλη των τηλεοπτικών παραθύρων και των μεγαλοστομιών, του εργολάβου των δημοσίων έργων, του μεσάζοντα μεταξύ πολιτικής και οικονομικής εξουσίας, του «καρφιού» του πασά. Ο συσχετισμός έναντι των Καραγκιόζηδων είναι άνισος, καταστροφικός. Ισως φταίει που οι Καραγκιόζηδες δεν είναι πια ξυπόλητοι, δεν μένουν σε παράγκα και δεν πεινάνε. Εχουν ενυπόθηκο διαμέρισμα, αυτοκίνητα, φορτωμένες πιστωτικές κάρτες, φορούν επώνυμα παπούτσια των 150 ευρώ και αν πεινάνε, είναι λόγω αναγκαστικής δίαιτας. Το μακρύ μακρύ των Καραγκιόζηδων κόντυνε και τις καρπαζιές ή την καζούρα τις τρώνε αυτοί από τους Χατζηαβάτηδες. Σαν μαστίγιο ή σαν καρότο. Σαν μεταρρύθμιση ή προεκλογική παροχή.