Το πιο λυπηρό φαινόμενο -ακόμα περισσότερο κι από την ίδια την καταστροφή στην Πελοπόννησο, την Εύβοια, την Αττική και όπου αλλού χτύπησαν οι πυρκαγιές- είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιδρά η ίδια η κοινωνία. Η παροχή βοήθειας -αν και γενναία- αποδίδεται χωρίς στοιχειώδη σχεδιασμό, οι πληγέντες συνωστίζονται για να προλάβουν να παραλάβουν χρήματα ή τρόφιμα ή νερό και ανάμεσά τους παρεισφρέουν λωποδύτες, άτομα με μηδενικό ηθικό επίπεδο, που προσπαθούν να κερδίσουν εκμεταλλευόμενοι μια εθνική τραγωδία.
Οι πολιτικοί, άνθρωποι επιφορτισμένοι με ηγετικό ρόλο δείχνουν τώρα ζαλισμένοι προσπαθώντας να κουβαλήσουν δύο καρπούζια κάτω από την ίδια μασχάλη: Και να παράξουν έργο βοήθειας, και να εξασφαλίσουν προεκλογικά οφέλη. Πιθανώς, πολιτικοί της συμπολίτευσης να πλησιάζουν στον στόχο αυτό, στην αντιπολίτευση, όμως, τέτοιος συνδυασμός (ελλείψει κυβερνητικών μέσων) είναι αδύνατος.
Ενδεχομένως αυτά να συμβαίνουν κι αλλού. Αδιάφορο. Εμείς εδώ ζούμε, εδώ μας πληγώνουν.
Ωστόσο, η τραγωδία πάντοτε μπορεί να οδηγήσει σε μια «κάθαρση», σε μια ευκαιρία. Το ελληνικό κράτος μαζί με την κοινωνία μπορούν να προχωρήσουν στον σχεδιασμό και την εφαρμογή μιας μακροπρόθεσμης πολιτικής που θα αποτρέπει τέτοιες εκτεταμένες και φονικές πυρκαγιές. Ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός American Forests (ιδρύθηκε από ανησυχούντες Αμερικανούς πολίτες το… 1875) δίνει ένα περίγραμμα προτάσεων με βάση το οποίο θα μπορούσε να χαραχθεί ένα καινούργιο ελληνικό σχέδιο στο θέμα.
Τι θα μπορούσε, λοιπόν, να γίνει;
Πρώτον, να αποκατασταθούν τα δάση με τέτοιο τρόπο ώστε οι πυρκαγιές στο μέλλον (γιατί, μη γελιόμαστε, πάντοτε θα υπάρχουν πυρκαγιές) να αποτελούν ευκαιρίες ανανέωσης των δασών και όχι καταστροφής τους. Αυτό σημαίνει ελεγχόμενα αραιή βλάστηση, καθαρό έδαφος, αντιπυρικές ζώνες, ποικιλία δασικών δέντρων, ανθρώπινες δραστηριότητες μέσα στο δάσος, και, γιατί όχι, απόδοση δασικών εκτάσεων για εκμετάλλευση με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Αν το δάσος συνδεθεί με το στενό ανθρώπινο συμφέρον μάλλον θα προστατεύεται καλύτερα από όσο μέχρι τώρα.
Δεύτερον, να προστατευθούν οι τοπικές κοινότητες και τα κρίσιμα στοιχεία της οικολογίας κάθε περιοχής από μελλοντικούς κινδύνους. Τα απισχνασμένα χωριά από ανθρώπινη παρουσία και οικονομική δραστηριότητα αποτελούν αδύναμους φύλακες για το περιβάλλον. Ετσι, χάνονται παραδοσιακοί τρόποι συγκράτησης εδαφών, φυτά και ζώα που κάποτε ήταν χρήσιμα, ανατρέπεται η ισορροπία στο τοπικό οικοσύστημα και τελικά ισοπεδώνεται το περιβάλλον. Η βελτίωση των συγκοινωνιών, των υπηρεσιών Υγείας και Παιδείας, των επικοινωνιών και των ευκαιριών βιοπορισμού στην περιφέρεια εξαπλώνει και την προστασία σε όλη την επικράτεια.
Τρίτον, να αναπτυχθούν τα «εργαλεία» εκείνα με τα οποία οι ίδιες οι κοινότητες θα μπορούν να προχωρούν στην αποκατάσταση των κατεστραμμένων περιοχών, στη διαχείριση των νέων δασών και στην ανάπτυξη δραστηριοτήτων (παραδοσιακών ή καινοτόμων) μέσα σε αυτά. Η κεντρική διαχείριση των πόρων δείχνει ιστορικά έλλειμμα αποτελεσματικότητας και προσελκύει τη διαφθορά. Η κεντρική κυβέρνηση οφείλει να εκπαιδεύει, να θέτει τους κανόνες, να χρηματοδοτεί και να ελέγχει. Οχι να φυτεύει δέντρα ή να χτίζει σπίτια.
Φυσικά, όλα τα παραπάνω απαιτούν μια συνολική υπέρβαση. Οσο εξακολουθεί να γίνεται συζήτηση για «δασοκτόνους νόμους», «κρατική ιδιοκτησία δασών», «απουσία κράτους» και άλλα τέτοια πρόχειρα, τόσο ο οποιοσδήποτε σοβαρός προβληματισμός για την αναδημιουργία του δασικού πλούτου που χάθηκε και την προστασία του εναπομείναντος θα θολώνει μέσα στην ομίχλη της ανοησίας.
Αλλωστε, τα χρήματα υπάρχουν. Οπως ήδη χαμηλοφώνως αναφέρει ο υπουργός Οικονομίας κ. Αλογοσκούφης, η ζημιά από τις πυρκαγιές είναι μικρότερη από την εντύπωση που δίνει. «Είναι μια ανθρώπινη τραγωδία σίγουρα αλλά είναι πολύ λιγότερο μια οικονομική τραγωδία» είχε δηλώσει ο καθηγητής Στέφεν Λέβι, διευθυντής του Κέντρου Διαρκών Ερευνών για την Οικονομία της Καλιφόρνια το 2003, έπειτα από καταστροφικές πυρκαγιές που έπληξαν τότε αυτή την αμερικανική Πολιτεία. Και εξηγεί ότι η πραγματική ζημία της πυρκαγιάς είναι το άμεσο πλήγμα. Μπορεί να είναι μεγάλο αλλά είναι αντισταθμισμένο, καθώς η όποια οικονομική δραστηριότητα επιβαρύνεται από τις συνέπειες της φωτιάς αντικαθίσταται από τις εργασίες ανοικοδόμησης και επανεξοπλισμού. Μάλιστα, σε τέτοιες περιπτώσεις παρατηρείται μια αιχμηρή επιτάχυνση της οικονομικής ανάπτυξης στις πληγείσες περιοχές πριν επανέλθουν σε πιο φυσιολογικούς ρυθμούς.
Οι πόροι, λοιπόν, δεν είναι το πρόβλημα μας. Η θέληση περισσεύει. Η κοινή λογική πού κρύβεται;