Σε περίοδο σκληρής δοκιμασίας έχουν εισέλθει οι εμπορικές τράπεζες. Η κρίση και τα σοβαρά δομικά εγχώρια οικονομικά προβλήματα τερματίζουν βίαια τη χρυσή εποχή της κατανάλωσης και της δανειακής ανάπτυξης, η οποία αποτέλεσε τη βάση για την εκρηκτική ανάπτυξη των ελληνικών τραπεζών την τελευταία δεκαετία.
Οι εγχώριες τράπεζες όχι μόνο πρέπει να διαχειριστούν αποτελεσματικά τις μεγάλες προκλήσεις που δημιουργεί η κρίση, με πρώτη τη μεγάλη αύξηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων, αλλά και να κατορθώσουν να παραμείνουν σε ικανοποιητικά επίπεδα κερδοφορίας σε ένα περιβάλλον χαμηλού ρυθμού πιστωτικής επέκτασης.
Λιανική τραπεζική
Η λιανική τραπεζική, δηλαδή στεγαστική και καταναλωτική πίστη που αποτέλεσε την ατμομηχανή του κλάδου έχει προσγειωθεί ανώμαλα. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, στο τέλος Ιουλίου ο ρυθμός αύξησης των στεγαστικών δανείων διαμορφώθηκε στο 5,2% από 16,7% που ήταν τον Ιούλιο του 2008, ενώ ο ρυθμός αύξησης των καταναλωτικών δανείων συρρικνώθηκε στο 5,8% από 21,2% που ήταν τον Ιούλιο του 2008.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις στελεχών των τραπεζών, ο ρυθμός αύξησης των στεγαστικών δανείων θα διαμορφωθεί τη φετινή χρονιά κοντά στο 4% με 5%, δηλαδή πολύ μακριά από τον στόχο του σχεδίου για την ενίσχυση της ρευστότητας της εγχώριας οικονομίας. Υπενθυμίζεται ότι το αρχικό σχέδιο προέβλεπε ρυθμό πιστωτικής επέκτασης κοντά στο 10% για την εφετινή χρονιά.
Η ωρίμανση της εγχώριας τραπεζικής αγοράς και η αποκλιμάκωση των ρυθμών πιστωτικής επέκτασης ήταν ασφαλώς αναμενόμενα. Ωστόσο, κανείς δεν περίμενε οτι αυτό θα γίνει τόσο γρήγορα και τόσο βίαια.
Από την άλλη πλευρά, η κρίση και η ανώμαλη προσγείωση των ρυθμών πιστωτικής επέκτασης δεν αποτελούν μια μικρή παρένθεση αλλά μια νέα πραγματικότητα, στην οποία θα πρέπει να προσαρμοστούν τα πιστωτικά ιδρύματα.
Επιτελικά στελέχη τραπεζών αναγνωρίζουν ότι η εποχή που θα ακολουθήσει μετά την ολοκλήρωση του κύκλου της κρίσης θα χαρακτηρίζεται από χαμηλούς ρυθμούς πιστωτικής επέκτασης.
Ετσι, οι ελληνικές τράπεζες σήμερα αναζητούν ένα νέο μοντέλο λειτουργίας και ανάπτυξης το οποίο πρέπει να ενσωματώνει όχι μόνο τις επιπτώσεις της κρίσης και την αναπόδραστη ωρίμανση της εγχώριας αγοράς αλλά και τις νέες εποπτικές απαιτήσεις. Στοιχεία όπως ο έλεγχος του κόστους, το επίπεδο εξυπηρέτησης και η ικανότητα διαχείρισης κινδύνων θα είναι καθοριστικά για την επιβίωση και τη διατήρηση της κερδοφορίας σε ικανοποιητικά επίπεδα τουλάχιστον τα πρώτα μετά την κρίση χρόνια.
Οπως επισημαίνουν στελέχη τραπεζών το παιχνίδι έχει μεταφερθεί από την αύξηση των εσόδων στον αποτελεσματικό έλεγχο του κόστους και την ποιότητα των παρεχομένων υπηρεσιών.
Το βλέμμα στα Βαλκάνια
Σε βάθος χρόνου, όταν οι πληγές στο τραπεζικό σύστημα και τις οικονομίες επουλωθούν, οι εγχώριες τράπεζες προσβλέπουν στα Βαλκάνια και την ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Εκεί η τραπεζική λιανική παραμένει σε πρώιμο στάδιο και όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν οι εγχώριες τράπεζες προσδοκούν πάλι μεγάλα οφέλη από την ανάπτυξη των γειτονικών αγορών.
Πριν από αυτό όμως θα πρέπει να καταφέρουν να διαχειριστούν αποτελεσματικά τα μεγάλα προβλήματα, και να μετασχηματίσουν γρήγορα το μοντέλο λειτουργίας τους ώστε ο ανοδικός κύκλος να τις βρει να στέκονται γερά στα πόδια τους.
Οι καθυστερήσεις
Προς το παρόν το υπ’ αριθμόν ένα πρόβλημα για τις τράπεζες είναι η αύξηση των καθυστερήσεων. Στο πρώτο εξάμηνο οι καθυστερήσεις προσέγγισαν το 7% του συνολικού χαρτοφυλακίου δανείων των τραπεζών από 6% που ήταν στο πρώτο τρίμηνο και 5% που ήταν στο τέλος του 2008. Το χειρότερο όμως είναι ότι τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια τα χειρότερα είναι εμπρός και όχι πίσω.
Η ραγδαία επιδείνωση των οικονομικών συνθηκών και η αδυναμία συγκροτημένης αντίδρασης προδιαγράφουν ένα εξαιρετικά δύσκολο 2010, διαψεύδοντας τις αρχικές εκτιμήσεις των τραπεζών ότι η εφετινή χρονιά θα είναι έτος κορύφωσης των προβλημάτων.
Ισχυροί ισολογισμοί
Από την πλευρά τους, οι τράπεζες υπογραμμίζουν ότι οι ισολογισμοί παραμένουν ισχυροί. Επίσης, σημειώνουν ότι είχαν σχηματίσει μεγάλες προβλέψεις κατά τα χρόνια της υψηλής κερδοφορίας και τώρα, στη δύσκολη σημερινή συγκυρία, αξιοποιούν τα αποθέματα αυτά. Εξ ου και η μικρή μείωση των δεικτών κάλυψης των μη εξυπηρετούμενων δανείων από προβλέψεις.
Επιπλέον, πέραν των προβλέψεων, οι τράπεζες διαθέτουν σημαντικές εξασφαλίσεις για τα δάνεια που έχουν χορηγήσει ενώ σε πολύ ικανοποιητικά επίπεδα διαμορφώνονται οι ανακτήσεις από δάνεια που έχουν τεθεί σε οριστική καθυστέρηση.
Καθυστερήσεις στις δόσεις δανείων
Οπως προκύπτει από τα στοιχεία, στο πρώτο εξάμηνο του έτους σημειώθηκε αύξηση των καθυστερήσεων στην αποπληρωμή των δανείων. Ενδεικτικά, στο τέλος Ιουνίου οι καθυστερήσεις στις πληρωμές δόσεων για δάνεια της Εθνικής Τράπεζας ανήλθαν στο 5,1% (των συνολικών δανείων της τράπεζας), έναντι 4,5% που ήταν στο τέλος Μαρτίου.
Αντίστοιχα, ο δείκτης καθυστερήσεων της τράπεζας EFG Eurobank ανήλθε στο 5,9% από 4,9% που ήταν στο πρώτο τρίμηνο του έτους.
Της Alpha Bank οι καθυστερήσεις διαμορφώθηκαν στο 4,8% από 4,3% στο πρώτο τρίμηνο, ενώ ο δείκτης καθυστερήσεων της Τράπεζας Πειραιώς ανήλθε στο 4,3% από 4,1%.
Η αύξηση των καθυστερήσεων στην έγκαιρη αποπληρωμή των δανείων έχει σημαντική επίπτωση στην ποιότητα των χαρτοφυλακίων των τραπεζών.
Επίσης, στο τέλος του πρώτου εξαμήνου ο δείκτης κάλυψης των μη εξυπηρετούμενων δανείων από συσσωρευμένες προβλέψεις εκτιμάται ότι υποχώρησε κάτω από το επίπεδο του 40%, έναντι 43,7% που ήταν στο τέλος του πρώτου τριμήνου, 48,9% που ήταν στο τέλος του 2008 και 53,4% που ήταν στο τέλος του 2007.