Η κρίση μας αναγκάζει να πάρουμε μέτρα. Ομως, όταν ψάχνουμε κάτω από τις σχετικές επικεφαλίδες, ο κατάλογος των μέτρων που βρίσκουμε αποδεικνύονται επανειλημμένα απλά μερεμέτια. Η επανειλημμένη απουσία εναλλακτικών λύσεων οφείλεται στην απουσία προβληματισμού των τελευταίων ετών, είναι προϊόν δηλαδή βασικής άμυνας του ιδίου συστήματος που πάμε να αντικαταστήσουμε. Πρέπει να κάνουμε κάτι, αλλά δεν ξέρουμε τι. Τι αποφασίζουμε;
– Επικαλούμαστε την κρίση και την τρόικα για να περάσει η ίδια παλιά ατζέντα, ανακράζοντας το θατσερικό σλόγκαν «Δεν υπάρχει εναλλακτική λύση» (η διαβόητη ΤΙΝΑ – there is no alternative); Ή
– βλέπουμε τη σταθεροποίηση ως εξαγορά χρόνου για την αναζήτηση μιας νέας πορείας μετά τη στενωπό;
Το κείμενο που ακολουθεί εστιάζει στο ασφαλιστικό. Τα ίδια όμως σχόλια μπορούν να γίνουν για όλες τις λεγόμενες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις.
Το ότι διαρθρωτικά μέτρα για την κοινωνική ασφάλιση θα ήταν αναπόσπαστο τμήμα του Προγράμματος Σταθεροποίησης ήταν εξαρχής βέβαιο. Αυτό, όμως, δημιουργεί και μια μοναδική πολιτική ευκαιρία να απορροφηθούν οι κραδασμοί που απέτρεψαν την «Απόπειρα Γιαννίτση» το 2001: Η κρίση αξιοποιείται ως «εμβρυουλκός» στην επώδυνη γέννα του νέου ασφαλιστικού: «Δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική λύση», παρά μόνο αυτή.
Οι πιο καχύποπτοι, ανάμεσα στις γραμμές του ατυχήσαντος ασφαλιστικού προσχεδίου, ήδη διέκριναν μια ανακούφιση: «Να επικαλεστούμε την κρίση για να ξεμπερδεύουμε -επιτέλους- με το ασφαλιστικό».
Η προσέγγιση «ΤΙΝΑ» έχει εμφανή πολιτικά πλεονεκτήματα:
– Την παράκαμψη αντιδράσεων – «απαραίτητο για την πατρίδα, για να μη χρεοκοπήσουμε». Την επίκληση «εξωτερικού καταναγκασμού»- «μας το επέβαλε το ΔΝΤ».
Τα μειονεκτήματα της προσέγγισης αναφέρονται στην κοινωνική πολιτική.
– Τη στιγμή που η «εργαλειοθήκη λύσεων» είναι (επιτηδευμένα – μετά από συστηματική και πολυετή άρνηση συζήτησης) κενή, υποθηκεύεται το μέλλον όλων μας για 30 χρόνια, έπειτα από κρυφό παζάρι ενός δεκαπενθήμερου. Η κοινή γνώμη είναι ανίδεη και τελείως απροετοίμαστη. Κανείς δεν ασχολήθηκε να κερδίσει την κατανόηση, αν όχι την ανοχή της. Το τελευταίο είναι και το κρίσιμο σημείο. Οι αντιδράσεις στον Νόμο Σιούφα ήταν μεγαλύτερες από ό,τι για τον Νόμο Γιαννίτση. Παρά ταύτα, ο νόμος εκείνος «στέριωσε» γιατί είχε καταφέρει να πείσει ότι ήταν αναγκαίος, χρήσιμος και, σε τελική ανάλυση, όχι άδικος. Θα γίνει αυτό για τη νέα εκδοχή του υπό διαμόρφωση νόμου; Θα δούμε.
Υπάρχει εναλλακτική λύση, φθάνει να την αναζητήσουμε
Ομως, αν το μοναδικό επιχείρημα είναι ότι αποτελούν, «εντολές άνωθεν», αυτό είναι ένας πολύ φτωχός λόγος για να δεσμευτούμε σε ένα σύστημα που (υποτίθεται) ότι θα κρατήσει δύο γενιές. Τα επιχειρήματα του είδους «Δεν υπάρχει εναλλακτική λύση» είναι εξίσου φτωχά. «Δεν υπάρχει», μονάχα επειδή δεν ψάξαμε και δεν ψάχνουμε να τη βρούμε.
Αντιθέτως, υπάρχει εναλλακτική λύση που γυρίζει σελίδα, για να φτιάξει ένα νέο σύστημα το οποίο να είναι στήριγμα και όχι εμπόδιο στην ανάπτυξη.
Αντί, να υποθηκεύσουμε το μακρινό μέλλον, ορίζεται ένα «έκτακτο πακέτο μέτρων σωτηρίας» που διαρκεί όσο η σταθεροποίηση και εμπεριέχει όλα τα μεσοπρόθεσμα μέτρα του Μνημονίου, προεκτείνοντάς τα και σε άλλες κατευθύνσεις. Η νομοθέτηση της μόνιμης λύσης συμβαδίζει με το τέλος της ισχύος του έκτακτου πακέτου της πρώτης φάσης και αποτελεί με αυτόν τον τρόπο το επιστέγασμα της σταθεροποίησης.
Η εναλλακτική λύση προεκτείνει το πνεύμα του Μνημονίου εξασφαλίζοντας δυνητικά μεγαλύτερη δημοσιονομική συμβολή ώς το 2015, ως τη «συνεισφορά προβληματισμού» για όσο χρόνο διαρκεί η αναζήτηση ενός νέου συστήματος. Παράλληλα, όμως, βάζει και τα θεμέλια μιας νέας αρχής στην οποία να μπορεί να βασιστεί η ελληνική κοινωνία σε βάθος χρόνου.
Αυτό που πρέπει να συνειδητοποιήσουμε, είναι ότι αυτή η κρίση είναι η ίδια προϊόν της μη προετοιμασίας εναλλακτικών οδών. Αν είναι έτσι, δεν είναι συμπτωματικό το ότι οι μόνες ιδέες διαθέσιμες σήμερα δεν είναι παρά απλές επιδιορθώσεις -μερεμέτια- στο παλιό σύστημα που μας έφερε εδώ. Η σταθεροποίηση μας προσφέρει τη δυνατότητα να «εξαγοράσουμε» χρόνο ώστε να προετοιμάσουμε μια νέα, καλύτερη, αρχή. Οχι για να γυρίσουμε από εκεί που προσπαθούμε να φύγουμε.
Οικονομολόγος, επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά.